Het Spoor Terug
de Poolse bevrijders 1
Naast Canadezen, Britten en Amerikanen hebben ook de Polen een belangrijke rol gespeeld bij de bevrijding van ons land. Het was de bedoeling dat ze na ons land ook hun eigen land zouden bevrijden, maar daar is het niet van gekomen: Polen kwam onder de Russische invloedssfeer, en veel van de Poolse bevrijders bleven daarom in het westen.
Aan het woord:
- Willy Wylenzek, Pools soldaat
- Wladislav Kohutnicki, beroepsmilitair
- Jan Berdowski
- Freddy Wieliszek
- Nico Bolleman
- Corry van Wijck
- Jos van Alphen
- Bertus Louissen
- Wally Kizewski
Inleidende teksten:
Tekst 1
Op 1 september 1939 vallen ruim 1 miljoen Duitse soldaten Polen binnen. Frankrijk en Engeland reageren direkt en verklaren Duitsland op 3 september de oorlog. De Tweede Wereldoorlog is begonnen. Intussen wordt Polen onder de voet gelopen. Al op de eerste dag zijn de Poolse vliegvelden door de Duitse vliegtuigen platgegooid, zodat de luchtmacht is uitgeschakeld. Ook op de grond is de overmacht van de Duitsers groot. Beter bewapend, met veel meer tanks en moderner materieel rukken ze over drie fronten tegelijk op in de richting van Warschau. Op 14 september is de hoofdstad omsingeld. Het is duidelijk dat het Poolse leger geen schijn van kans heeft. Willy Wylenzek is een van de Poolse soldaten die door de Duitse troepen wordt opgejaagd. Ten tijde van de inval zit hij net een half jaar in dienst.
Tekst 2
Het deel van het Poolse leger dat naar Frankrijk heeft weten te ontkomen, wordt daar, in 1940, weer door de Duitsers verslagen. Evenals veel Franse soldaten weten de meeste Polen naar Engeland te ontkomen. In hun vaderland is de situatie intussen drastisch gewijzigd. Op 16 september 1939 is daar in het oosten het Russische rode leger binnengevallen, niet om de Poolen te helpen, maar om ook een deel van het land te bezetten. Wladislav Kohutnicki is beroepsmilitair en valt in Russische handen.
Tekst 3
Kohunicki weet uiteindelijk via de Baltische staten en Scandinavië in Engeland te komen. Maar niet iedere Pool die in Russische handen valt is zo gelukkig ais hij. Duizenden Poolse krijgsgevangen komen in Siberië terecht. Een van hen is Jan Berdowski. Hij zit er met 120 anderen in een houten barak gepropt. Ze krijgen nauwelijks te eten en moeten 16 uur per dag werken. Een regime waar velen onder bezwijken.
Als de Duitsers in juni 1941 Rusland binnenvallen verandert de situatie van de Polen. Vanaf dat moment behoren Rusland en Polen immers beide tot het geallieerde kamp. Op aandrang van de Amerikanen en de Poolse generaal Sikorski worden de Poolse krijgsgevangenen naar Perzie gestuurd om zich daar bij de geallieerde troepen te voegen. Voor Jan Berdowski en zijn kameraden betekenaThet het einde van een periode van kou en honger. Toch is de ellende nog niet voorbij.
Tekst 4
Inmiddels zijn er heel wat Polen in Groot Brittannië aangekomen. Naast de uit Frankrijk en Rusland overgekomen troepen melden zich Poolse vrijwilligers uit alle windstreken, om mee te vechten voor een vrij Polen.
Er zijn er zoveel dat er een divisie gevormd kan worden. De zeventienduizend soldaten van de eerste Poolse Pantserdivisie en krijgen in 1942 Schotland als thuisbasis om zich voor te bereiden op de invasie. Wladislaw Kohutnicki is er vanaf het begin bij.
Tekst 5
Zo spreekt generaal Montgomery de Poolse militairen toe vlak voor ze de oversteek naar Normandië gaan maken. Het is begin augustus als ze, onder aanvoering van generaal Maczek, aan de strijd in noord Frankrijk deel gaan nemen. Volgens Willy Wylenzek en Freddy Wieliszek nemen ze direkt een belangrijke rol op zich.
Tekst 6
Na deze veldslag ligt de weg naar het noorden open. Zonder noemenswaardige tegenstand trekken Polen en Canadezen zij aan zij door Noord Frankrijk en België. Bij Zeeuws Vlaanderen komt daar verandering in. De Canadezen moeten West Zeeuws Vlaanderen meter voor meter veroveren, ten koste van zware verliezen. En de Polen stuiten in het oosten van Zeeuws Vlaanderen ook op hardnekkig Duits verzet. Omdat de polders onder water zijn gezet komen ze maar moeizaam vooruit. Nico Bolleman woont even buiten Axel, aan de rand van het ondergelopen gebied.
Tekst 7
In Axel verwacht men de bevrijding al eerder. De bevolking heeft dan nog niet door dat er zo zwaar gevochten wordt. Corry van Wijck.
Tekst 8
Na de bevrijding van oost-Zeeuws Vlaanderen trekken de Polen via België, bij Baarle Nassau Brabant in. Breda is de eerste grote stad die ze bevrijden, op 29 oktober 1944. Volgens Freddy Wieliszek en Willy Wylenzek is het aan de taktiek van generaal Maczek te danken dat Breda praktisch ongeschonden uit de strijd komt.
Tekst 9
De bevolking van Breda is de Poolse bevrijders dankbaar en laat dat, volgens Wladislav Kohutnicki, duidelijk blijken.
Tekst 10
Even voorbij Breda loopt het offensief van de Polen vast op de Maas. Eerder is ook de operatie Market Garden bij Arnhem al mislukt. In Nederland is een patstelling ontstaan en het duurt tot april voor de geallieerde legers verder kunnen trekken. In de tussentijd slaan de Polen hun tenten in en rond Breda op. Ze hebben nu de tijd om in contact te komen met de plaatselijke bevolking. Bij de meisjes zijn ze erg populair. Freddy Wieliszek leert er zijn huidige vrouw kennen.
Tekst 11
Al is het zuiden officieel bevrijd, in de omgeving van Breda is het nog niet overal veilig. De Polen die zijn belast met het bewaken van de Maas raken nog regelmatig slaags met infiltrerende Duitsers. Jos van Alphen woont in Den Hout en vindt het een veilig gevoel dat er Poolse militairen bij hem in huis zijn ingekwartierd.
Tekst 12
In April gaat het vervolgens snel. De Polen trekken door het oosten van het land op naar het Noorden. In omgeving van Emmen krijgen ze nog één keer te maken met hevig verzet. Bertus Louissen en Greetje Alberts wonen precies in de vuurlinie. Volgens Bertus zag het er enkele dagen eerder nog naar uit dat de Duitsers Emmen niet zouden verdedigen.
Tekst 13
Na Noord-Nederland te hebben bevrijd tekst de eerste Poolse Pantserdivisie door Duitsland in de richting van Wilhelmshaven, de laatste stad die ze veroveren. Volgens Wally Kizewski zit de angst voor het Poolse leger er bij de Duitsers inmiddels goed in.