Het Spoor Terug
De meisjes van … 4: Danlon
Derde aflevering van vierdelige serie over fabrieksarbeid van meisjes.
Om tegemoet te komen aan de vraag naar panty’s bouwt de Deense fabrikant Danlon in de jaren `50 een fabriek in Emmen. Honderden Drentse meisjes vinden daar werk. Tussen 1969 en 1973 worden ook zo’n 500 Joegoslavische meisjes naar Nederland gehaald om bij Danlon te werken. Enkele jaren geld verdienen en dan weer terug naar het vaderland was hun idee. Het liep anders. Danlon ging failliet. Een aantal interviews werden eerder uitgezonden in een Spoor Terug uitzending van 1989 gemaakt door Lejo Siepe.
Geïnterviewden: Ciska Borgman-Janssen; Gré Tieck-Wüsten; Doeschka Isacovic; Mira Mihaljovic; Gordana. + Fragment uit Van Gewest tot Gewest van 8-1-1969.
Inleidende teksten:
Tekst 1
Het koperen hamertje uit de begintijd van de nylonkous heeft nog steeds een ereplaats in de woonkamer van Ciska Janssen. Zij is een van de eerste vrouwen die in de jaren vijftig bij de Deense kousenfabriek Danlon in Emmen gaat werken. Zuidoost Drenthe is dan nog grotendeels een industrieel onontgonnen terrein. Sommige Drentse meisjes zitten op kantoor of staan in een winkel. Maar de meeste blijven gewoon thuis helpen in de huishouding of op het boerenbedrijf. Totdat in 1953 de nylonkousenfabrikant Danlon zich in Emmen vestigt. De vraag naar nylonkousen is vanaf begin jaren 50 enorm gestegen en in de venen zijn genoeg arbeidskrachten voor handen. Binnen enkele jaren werken bij Danlon honderden meisjes in de naaizaal, de sorteerafdeling en de inpakafdeling. Toch staat fabriekswerk voor meisjes in Emmen en omgeving niet hoog aangeschreven. Ciska Janssen:
Tekst 2
Het sociale beleid op de Danlon fabriek is in die begin jaren goed te noemen. De meisjes verdienen veel meer dan in een winkel, zij kunnen tegen kostprijs panty's kopen in het zgn. winkeltje en tariefwerk bestaat nog niet. De Deense directeur laat zich regelmatig op de afdeling zien en zijn vrouw ontwerpt kleding voor de meisjes die tegen een zacht prijsje gekocht kunnen worden. Ook op de afdeling waar Ciska Janssen werkt heerst een ontspannen sfeer.
Tekst 3
Ondanks de prettige sfeer vinden er bij Danlon in de eerste tien jaar van haar bestaan drie reorganisaties plaats. Vooral de concurrentie van het Duitse merk NurDie weegt zwaar. Maar het personeel blijft zeer te spreken over haar werkgever. Danlon organiseert feestavonden waar alle toenmalige bekende Nederlandse artiesten acte de presence geven; Danlon organiseert Sinterklaasavonden, uitstapjes voor de kinderen en de fabriek heeft haar eigen visclub, biljartclub en voetbalclub. De meisjes kunnen terecht bij de wandelclub. Ciska Janssen:
Tekst 4
Vanaf eind jaren zestig komt de productie van de panty op gang. Eindelijk zijn vrouwen verlost van de hinderlijke jarretel en kunnen zij de naad op de juiste plaats houden. De panty wordt een doorslaand succes worden. Voor Danlon betekent dat uitbreiding van haar werkzaamheden. Naast het hoofdproduct, de onvolprezen Danlon panty, worden er op de fabriek ook andere soorten panty's gemaakt. Er komt een aparte afdeling, waar meisjes het pantybroekje moeten naaien. De ploegendienst wordt ingevoerd en op alle afdelingen wordt gewerkt volgens het tariefsysteem. De fabriek biedt op dat moment aan ruim duizend meisjes werk. In 1967 komt Gre Wusters als 15 jarig meisje te werken op de inpakafdeling, waar ze de verschillende soorten kousen en pantys moet inpakken. Een simpel, maar specialistisch werkje
Tekst 5
Om niet geheel afhankelijk te zijn van de nylonkous maakt Danlon vanaf begin jaren zestig ook andere producten. Ciska Janssen:
Tekst 6
De meeste nieuwe producten worden in de fabriek zelf uitgetest. De Danlonmeisjes kunnen vrijwillig proefdragen, zoals dat heet. Vooral bij nieuwe soorten panty's worden de meisjes ingeschakeld. Gre Wusters:
Tekst 7
U hoorde een fragment uit Van gewest tot gewest van 8 januari 1969. Anderhalf jaar nadat de Danlonfabriek volledig door brand is verwoest, draait de nylonkousenfabrikant in haar nieuwe onderkomen op volle toeren om aan de groeiende vraag van panty's te kunnen voldoen. Er komen dependances in Steenwijk en Volendam, maar de vraag naar meisjes blijft. In samenwerking met Joegoslavische arbeidsbureaus worden na een strenge selectie vooral Servische meisjes naar Nederland gehaald. Emmen en omgeving kunnen niet meer aan de vraag voldoen. In totaal zullen tussen 1969 en 1973 ruim vijfhonderd Joegoslavische meisjes in de leeftijd van 18, 19 jaar met een tijdelijke arbeidscontract op zak naar Emmen komen. De eerste groep van 80 meisjes arriveert begin maart 1969 in de zuidoost Drentse stad. Een van hen is Doeschka Isacovic.
Tekst 8
Mira Mihajlovic komt in 1971 naar Emmen. Dit keer heeft Danlon een vliegtuig gecharterd.
Tekst 9
De Nederlandse Danlonmeisjes zijn nauwelijks voorbereid op de komst van hun nieuwe Joegoslavische collega's. Gre:
Tekst 10
In het begin worden de Joegoslavische meisjes ondergebracht in door Danlon gehuurde pensions in de nieuwe wijk Emmerhout, te midden van jonge Nederlandse gezinnen. Ciska Janssen:
Tekst 11
De meeste Joegoslavische meisjes gaan na enkele maanden op zichzelf wonen. Het is rustiger en de meisjes zijn niet meer gebonden aan de strenge regels die Danlon hen in het pension oplegt, zoals geen mannenbezoek meer na 10 uur 's avonds. Regels opgelegd vanuit een misplaatst verantwoordelijkheidsgevoel van de Danlondirectie. Dat `verantwoordelijkheidsgevoel' gaat zelfs zover dat men meisjes sterk afraadt om zwanger te worden, met als dreigement dat ze anders worden ontslagen. De Joegoslavische meisjes moeten `meisjes' blijven, altijd bereid tot werken. Met alle gevolgen van dien. Gre Wusters:
Tekst 12
De Joegoslavische Gordana, arriveert in 1969 met de eerste groep. Zij raakt na enkele jaren zwanger. Danlon stelt haar voor een voldongen feit: een abortus in Joegoslavie. In dat land is abortus gelegaliseerd. Gordana vertrekt naar Belgrado, naar een abortuskliniek.
Tekst 13
Begin jaren '70 breekt er bij het eens zo rustige bedrijf Danlon een staking uit. De aanleiding is een loongeschil tussen de vakbond en het bedrijf. Doeschka Isacovic kan zich die staking nog goed voor de geest halen.
Tekst 14
Midden jaren '70 stort de markt voor duurdere nylons en panty's in o.a. door de moordende concurrentie uit goedkopere landen. Na een fusie in 1974, volgt een collectief ontslag voor enkele honderden meisjes. Zelfs in afgeslankte vorm kan Danlon het niet bolwerken want in 1984 wordt het faillissement uitgesproken. Weliswaar wordt de productie voor een klein deel door Sorbo voortgezet, maar als hulp in huis in december 1996 de produktie van panties staakt valt definitief het doek voor de nylonfabriek in Emmen. Gre Wusters
Danlon
Gedicht
Momenteel leven er ca. 200 Joegoslavische vrouwen in Emmen. Danlon is in 1984 failliet
gegaan. De toenmalige burgemeester Beusekamp probeert het bedrijf nog te redden.
De meisjes die hier in Nederland kwamen, 20 jaar geleden, zijn nu vrouwen: zonder inkomen, vaak geen gezin en nog steeds moeilijkheden met de taal. Velen zijn ziek geworden. De Joegoslavische meisjes verkeren in een isolement. Mira Mihajlovic
Uitgebreidere documentatie aanwezig in VPRO archief