Streepjescode-geneeskunde
Noorderlicht
...vlak na de geboorte zeventien aangeboren afwijkingen aangetoond worden. En naarmate er voor meer ziekten (of de aanleg daarvoor) een genetische basis bekend is, kun je van steeds meer ziekten al heel vroeg bepalen of je ze ooit zult krijgen. Volgens de Maastrichtse neuroloog Marc de Baets zullen in de toekomst van elke patiënt alle aangeboren kwalen opgeslagen zijn in één streepjescode. En die toekomst is niet meer zo heel ver weg. De Maastrichtse neuroloog Marc de Baets schetste in zijn oratie op 13 december de voordelen van zo’n systeem en hoe het er in de, volgens hem niet heel verre, toekomst in de spreekkamer aan toe zal gaan. Van een patiënt die met een bepaalde klacht bij de dokter komt, wordt eerst bloed afgenomen. In een paar minuten wordt getest welke eiwitten dat allemaal bevat, en welke daarvan eventueel te maken zouden kunnen hebben met de symptomen. Ondertussen kijkt de arts even voor welke ziekten de patiënt allemaal aanleg heeft, want die informatie is als een eenvoudige streepjescode in zijn dossier opgenomen. Voor artsen is dus het heel handig, want je bent niet meer zo veel tijd kwijt aan ingewikkelde diagnoses en je ziet niet makkelijk dingen over het hoofd. Genetici lopen echter flink vooruit op de artsen in hun spreekkamer. Van heel veel ziekten is inmiddels bekend welke genetische afwijking eraan ten grondslag ligt, maar dat wil niet zeggen dat er iets aan te doen is. Dat geldt bijvoorbeeld voor taaislijmziekte. Wat is het nut van de kennis dat iemand een ziekte waarschijnlijk of zeker zal krijgen, als artesen er niets aan kunnen doen? En soms krijgen mensen een bepaalde ziekte niet, ook al hebben ze er de juiste genen voor, omdat er meer oorzaken zijn voor de ziekte dan alleen genetische aanleg. Bij schizofrenie is dat bijvoorbeeld het geval. Hoe kun je garanderen dat commerciële bedrijven geen toegang hebben tot de streepjescodes met genetische informatie? Verzekeringsmaatschappijen hebben veel interesse in de kennis die opgeslagen is in de streepjescode. Daarmee kunnen ze beter individuele risico’s inschatten, die ze kunnen gebruiken om patiënten uit te sluiten, of op zijn minst een veel hogere premie in rekening te brengen. Ook zullen bedrijven graag weten of sollicitanten een gezondheidsrisico lopen, voor ze hen aannemen. Kortom, over professor de Baets’ visie op de toekomst van de geneeskunde is het laatste woord vast niet gezegd. ----- Nieuw cluster van melkwegstelsels ontdekt Het gebeurt je als astronoom niet elke dag, dat je zo maar een nieuw cluster van melkwegstelsels ontdekt. Maar een groep van de Stichting Ruimteonderzoek Nederland (SRON) is het gelukt. Deze kluit melkwegstelsels zat verborgen achter een ander cluster. Vandaar dat het ding tot nu toe niemand opgevallen was. Clusters van melkwegstelsels zijn de grootste structuren in het universum. Ze zijn opgebouwd uit tientallen tot honderden melkwegstelsels, die elk uit honderden miljarden sterren bestaan. De zwaartekracht houdt ze bij elkaar. Het tientallen miljoenen graden hete gas dat zich in de clusters bevindt zendt röntgenstraling uit en is daarmee zichtbaar voor ruimtetelescopen. De onderzoekers zagen de vlekken röntgenstraling met behulp van de ruimtetelescoop XMM-Newton van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA, waarvoor SRON een instrument bouwde dat gedetailleerd röntgenstraling analyseert. Die analyse vertelt astronomen meer over de samenstelling en daarmee de herkomst van het gas. Op een röntgenfoto van de groep melkwegstelsels die onder sterrenkundigen bekend staat als de cluster Abell 3128, waren twee even grote vlekken te zien. Het raadselachtige aan die twee röntgenvlekken was het feit dat ze dan wel even groot en helder waren, maar dat de samenstelling van de gaswolken totaal verschillend leek. De ene vlek was duidelijk veroorzaakt door een hete gaswolk die rijk is aan metalen die vrijkomen bij supernova-explosies; de andere vlek hoorde bij een gaswolk die veel minder metalen bevatte dan ooit in een cluster is waargenomen. Astronomen hebben zich jarenlang het hoofd gebroken over deze twee vlekken. Nu is uit het SRON-onderzoek gebleken dat de gaswolk die de raadselachtige röntgenvlek veroorzaakte, op 4,6 miljard lichtjaar van ons vandaan te staat. Dat is maar liefst zes keer zo ver weg als de cluster Abell 3128. De onderzoekers hadden zich niet gerealiseerd dat ze al die tijd naar twee verschillende objecten te gekeken hadden. Toevallig stonden die, gezien vanuit ons perspectief, exact in dezelfde gezichtslijn. Het onderzoek aan deze grote groepen melkwegstelsels draait vooral om de vraag hoe de grote structuren van het heelal gevormd zijn. Volgens de huidige inzichten is materie niet gelijkmatig over het heelal verdeeld, maar heeft meer weg van een web van draadachtige structuren van ijl heet gas: het kosmisch web. Tussen die draden zitten holtes die met het uitdijen van het heelal steeds groter worden, als de bellen in een schuimbad. Op de knooppunten in het web is de dichtheid van materie het hoogst. Daar ontstaan clusters van melkwegstelsels. Door hun enorme massa en aantrekkingskracht hebben de clusters hun eigen dynamiek. Ze trekken elkaar aan, ze bosten, ze vliegen door elkaar heen, er gebeurt van alles dat met röntgentelescopen als XMM-Newton bestudeerd kan worden. ----- Wetenschapsnieuws - De tijd stond stil. - Spoel weg, die zeehond. - 2008: Jaar van het Koraalrif. ----- Darwin en Literatuur Van 13 tot 15 december werd aan de universiteit Leiden een symposium gehouden over de relaties tussen literatuur en de evolutietheorie. Want als Darwins gedachtengoed in zo veel takken van wetenschap als verklaring wordt gebruikt, waarom zou bijvoorbeeld de literatuurwetenschap er niet iets aan hebben? Over allerlei vragen braken de deelnemers aan het symposium zich het hoofd: kun je literatuur gebruiken als laboratorium waarin je menselijk gedrag kunt observeren? En kun je hypotheses over menselijk gedrag die hebt geformuleerd aan de hand van de evolutietheorie op een of andere manier toetsen aan wat je in de wereldliteratuur vindt aan verhalen over menselijk gedrag? En hoe zit het met de evolutie van cultuur zelf? Is er een evolutionaire verklaring te geven voor bijvoorbeeld religie of moraal? Doen bepaalde 'cultuurproducten' het beter in de overlevingsstrijd dan andere, waardoor ze een beredere verspreiding krijgen? En wat voor cultuurproducten zijn dat dan? En is de evolutieleer bruikbaar voor de studie van de literatuur? Daarover, en over nog veel meer, ging het symposium. Doel was niet om tot pasklare antwoorden te komen, maar de organisatoren willen onderzoeken of er een goed onderzoeksprogramma te generen is om over dit soort vragen na te denken. Daar zullen we in de toekomst dus nog veel van horen. ----- Farshad Bashir Een gesprek met SP-politicus Farshad Bashir, die na het kerstreces wordt geinstalleerd als het jongste lid van de Tweede Kamer. Bashir (19) is een zoon van Afghaanse vluchtelingen en woont sinds tien jaar in Nederland. Vandaag neemt de Kamer vermoedelijk een besluit over verlenging van de missie in Uruzgan.