ANONIEME TREESLUISTERAAR: Hoi Trees. Ik heb even een verhaal voor jullie, want ik heb laatst iemand ontmoet die dus gebruik maakt van een mannenpil. Hij neemt namelijk deel aan een experiment in het buitenland en krijgt dus eens in de zoveel maanden hormonen ingespoten. En nou ja, ik lag dus met hem in bed. En toen kwam het er dus op neer dat we geen voorbehoedsmiddelen voor de rest gingen gebruiken. Toen kwam ik dus eigenlijk in de situatie waar waarschijnlijk vaker mannen in komen: dat het aan mij was of ik iemand wilde vertrouwen op het feit dat het dus goed zou komen en dat ik niet zwanger zou raken. Nu moet ik daarbij wel zeggen dat ik zelf moeilijk kinderen kan krijgen, dus dat was niet zo'n ding. Maar ik vond het wel interessant, want uiteindelijk maakte ik dus mee dat ik eigenlijk iemand op dat moment dus wel vertrouwde en dat we dat wel gedaan hebben. En dat ik me dus eigenlijk even kon voorstellen hoe dat normaal voor de man is.

MUZIEK

VOICE-OVER MEIKE: Oeh, en nu maar hopen dat die mannenpil bij hem ook echt werkt. Dit was trouwens een reactie van een luisteraar die anoniem wil blijven. Blijkbaar wordt er dus nog steeds onderzoek gedaan naar de mannenpil. Maar hoe zit het daar nu eigenlijk mee?

MONTAGE VAN VERSCHILLENDE NIEUWSFRAGMENTEN: Zou het er dan eindelijk van komen? De mannenpil? // Well, a male contraceptive pill could be available in ten years after Melbourne researchers claimed to have made mice temporarely infertile. // En uit dit onderzoek blijkt dat mannen van dit vloeistof inderdaad onvruchtbaar werden. // Well a new male contraceptive pill could be heading our shores in just a few years time. 

VOICE-OVER MEIKE: Anticonceptie voor mannen. Nu kunnen mannen eigenlijk alleen kiezen tussen twee uitersten: sterilisatie, wat redelijk definitief is, en condooms, wat niet de meest geliefde methode is. Daar zit niks tussenin. Daarom wordt al sinds begin jaren zeventig onderzoek gedaan naar een ‘mannenpil’. Maar voor ik je meer vertel over die onderzoeken en de uitkomsten daarvan, moeten we eerst begrijpen hoe zo’n mannenpil kan werken. Een kort lesje biologie!

GERT DOHLE (SPECIALIST): Je moet eigenlijk beginnen met de testikel, want daar worden zaadcellen gemaakt.                                                                       

MUZIEK

VOICE-OVER MEIKE: Ik heb er even een expert bij gehaald: Gert Dohle. Hij is specialist in het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam en zijn specialisme: de voortplanting van de man. Wist je trouwens dat mannen zo’n duizend zaadcellen per seconde maken?

GERT DOHLE (SPECIALIST): Het belangrijkste hormoon voor de productie van zaadcellen is het mannelijk hormoon testosteron. Testosteron wordt niet zomaar geproduceerd. Dat gebeurt door cellen in die testikel. Maar die worden gestimuleerd door een hormoon wat uit een klein orgaantje komt wat aan onze hersenen hangt. Dat heet de hypofyse.                                       

VOICE-OVER MEIKE: Hé, dat lijkt op het verhaal van Tessa, over hoe de vruchtbaarheid bij vrouwen werkt. En hoe zit dat dan met het onderdrukken van die vruchtbaarheid? Dat lijkt bij vrouwen en mannen ook best veel op elkaar, maar dan met andere hormonen. In het geval van de man: testosteron, met bijvoorbeeld een injectie. Dan denkt het hormoonorgaan in de hersenen: hé, er is al genoeg testosteron, er hoeft niet meer gemaakt te worden. En daarom worden de ballen niet meer aan het werk gezet om zaad te produceren. 

MUZIEK

Sinds begin jaren ‘70 wordt er dus gezocht naar een mannenpil. Door universiteiten, farmaceuten maar ook door de Wereldgezondheidsorganisatie. Een speciale tak van de Verenigde Naties. Zij begonnen eind jaren ‘90 met hun onderzoek, om een middel te vinden tegen ongewenste zwangerschappen in ontwikkelingslanden. Net als vele andere onderzoekers in die beginjaren deden ze dat met testosteron. Maar helaas, dat bleek niet effectief genoeg en het had te veel nare bijwerkingen.

Daarna kwam er een nieuwe stroming in het land van de mannenpil: progesteron. Dat hormoon gaat naar de hypofyse, dat orgaan in de hersenen dat de zaadproductie aanstuurt. Die progesteron legt via die weg de boel lam, maar daardoor maakt de man ook geen testosteron meer aan. En omdat mannen niet zonder kunnen, krijgen ze in deze nieuwere onderzoeken ook testosteron. Tot 2011 deed ook de Wereldgezondheidsorganisatie zo’n onderzoek. Voortplantingsspecialist Gert Dohle:

GERT DOHLE (SPECIALIST): Ik heb alleen de resultaten van die onderzoeken gelezen. En die waren op zich veelbelovend.                                                                                

VOICE-OVER MEIKE: 1.5 procent van de stellen in dit onderzoek werd binnen een jaar toch zwanger. Even ter vergelijking: bij de vrouwenpil is dat 0.3 procent. Maar let op: dan gaat het om perfect gebruik. Bij normaal gebruik raakt een vrouw in 9% van de gevallen toch zwanger. Want ja, je vergeet bijvoorbeeld wel eens een dagje. Dus dan is die 1,5 procent eigenlijk best prima.

GERT DOHLE (SPECIALIST): Maar dan kom je weer met het verhaal: waarom hebben ze dat dan niet doorgezet?                                             

VOICE-OVER MEIKE: Hè, weer een doodlopend pad dus. Maar waarom dan? Als het zo veelbelovend leek? Ik zoek de wetenschappelijke publicatie van het onderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie op en leg het voor aan Gert.

MEIKE: Er is een advies gegeven van de externe commissie om te stoppen met verder onderzoeken. en dat had onder andere te maken met onwenselijke bijwerkingen. Ik heb ze even opgeschreven: acne, pijn op de plek waar de injecties werden gezet, een verhoogd libido en stemmingswisselingen. Maar bij de vrouwenpil zijn die bijwerkingen er ook?

GERT DOHLE (SPECIALIST): Ja, bij die vrouwenpil. Die is er natuurlijk al veel langer. Die is ontwikkeld in een tijd, jaren ‘60,  toen de regels voor het geregistreerd krijgen van een geneesmiddel veel minder streng waren. Ik heb me wel eens afgevraagd: als je nu vandaag de dag een vrouwenpil zou willen ontwikkelen, of het ook tot zo'n snel succes zou leiden. Het zijn in feite dezelfde bijwerkingen als die vrouwen ook hebben die de pil gebruiken.                                 

VOICE-OVER MEIKE: De eisen voor nieuwe medicijnen zijn in de loop der jaren steeds strenger geworden. Maar hier speelt nog iets extra’s. Want: als je zieke mensen medicijnen geeft dan neem je sommige bijwerkingen voor lief. Maar als het om in principe gezonde mensen gaat – zoals bij anticonceptie – dan wil je niet dat je ze ‘ziek’ maakt. De Wereldgezondheidsorganisatie laat me trouwens nog weten gestopt te zijn met al het onderzoek naar de mannenpil.

MUZIEK

VOICE-OVER MEIKE: Maar ook in ons eigen land is onderzoek gedaan naar de mannenpil. Daarover bel ik Henk Jan Out, die nu in Denemarken zit.

HENK JAN OUT (ORGANON): Kan jij mij horen nu? 

MEIKE: Ja, ik hoor jou. Hoor jij mij? 

HENK JAN OUT (ORGANON): Ja, ik hoor jou nu ook.

MEIKE: Ah, fantastisch.                                                                                               

VOICE-OVER MEIKE: Henk Jan werkte van 1992 tot 2012 bij Organon, een grote farmaceut in het Brabantse Oss. Daar werden veel verschillende anticonceptiemiddelen bedacht en gemaakt. Henk Jan was eindverantwoordelijke voor het klinisch onderzoek en kreeg zo van dichtbij mee dat zijn collega’s eind jaren ‘90 op zoek gingen naar een mannenpil. Iemand van binnenuit dus, die terugblikt op die tijd.

MEIKE: Kun jij je nog herinneren wat voor soort mannen zich vrijwillig aanmeldt voor een onderzoek naar een mannenpil? 

HENK JAN OUT (ORGANON): Ja, dat is een interessante vraag. We hadden geen enkel probleem om die mannen in de trials te krijgen. Sterker zelfs: we werden regelmatig gebeld - op het moment dat het in de media kwam dat je dus met zo'n studie bezig was - door mannen die vroegen: waar loopt die studie want ik wil graag meedoen. Dus daar was zeker een hoop interesse in. Ik weet niet altijd of die interesse gebaseerd was op de idealistische motieven om nu ook eens een bijdrage te leveren aan overbevolking in de wereld. Ik denk dat een heel aantal mensen waren ook aangetrokken door het feit dat ze elke drie maanden een behoorlijke shot testosteron kregen. 

VOICE-OVER MEIKE: Deze zogenaamde mannenpil bestond uit een implantaat met het hormoon progesteron en iedere drie maanden moesten de mannen terugkomen voor een injectie met testosteron. 

HENK JAN OUT (ORGANON): Dus dit onderzoek is gekomen tot en met fase 2: de proof-of-concept-fase. Dus we hebben in een groep van ruim 300 mannen een studie gedaan waarbij we een paar concentraties van het ene hormoon en ook een paar concentraties van dat andere hormoon, dus in die combinatie, gegeven hebben aan mannen. En we hebben gekeken wat effect daarvan is op de zaadcelproductie. Dat is uitgebreid getest. Dat hebben we ook gepubliceerd. En dat werkt.                                                                                                                

VOICE-OVER MEIKE: Zou het nu dan wel lukken? Maar dan legt Henk Jan me uit dat na fase 2 natuurlijk fase 3 komt. En dat is een cruciale stap want in fase 3 wordt een hele grote groep gebruikers getest. En dat is duur. Dus dan komt de vraag: wil de farmaceut hier ook echt in investeren?

HENK JAN OUT (ORGANON): Dat waren lange discussies. Dit zijn typisch van die onderwerpen waarbij je van die voorstanders en tegenstanders hebt binnen het bedrijf. Natuurlijk, we hadden voorstanders. We vonden het ook allemaal fantastisch. Maar er waren ook wel tegenstanders die zeiden: ja, het concept van wat we hier gaan testen is elk jaar een implantaat in de bovenarm bij een man plus elke drie maanden een injectie in de spieren. Gaat dat werkelijk iets opleveren? En gaan mannen werkelijk een dergelijk regime accepteren? Dus de pessimisten in het bedrijf wonnen.                 

VOICE-OVER MEIKE: Te veel gedoe dus. Deze vorm van mannenanticonceptie. Dat zagen de farmaceuten niet zitten. Maar er speelde nog meer volgens Henk Jan. Er was veel onrust want de farmaceuten werden misschien overgenomen. En die nieuwe bedrijven hadden de mannenpil niet bovenaan hun lijstje staan.

HENK JAN OUT (ORGANON): Omdat het gewoon heel risicovol is, in de eerste plaats. En in de tweede plaats omdat het commercieel waarschijnlijk ook niet haalbaar was.                           

VOICE-OVER MEIKE: Ik vraag ook een officiële reactie van de farmaceut zelf. Organon bestaat niet meer en is overgenomen door het Amerikaanse MSD. In een mail zeggen die:

MAIL MSD: “In het kort komt het erop neer dat we hebben bewezen dat een anticonceptiemiddelvoor de man kan werken, maar we hebben geen gebruiksvriendelijke toedieningsvorm kunnen ontwikkelen.”

HENK JAN OUT (ORGANON): Emotioneel was ik bij de voorstanders. Ik vond het ontzettend jammer dat we ermee stopten, maar ik begreep het wel. Dus als ik uiteindelijk zelf die beslissing in mijn eentje had moeten nemen had ik zeker gezegd: laten we hiermee stoppen.                 

VOICE-OVER MEIKE: Wat bij dit onderzoek gebeurde, gebeurt vaker. Alle onderzoeken die ik tegen kom blijven hangen in de eerste of tweede fase. Oftewel: onderzoeken met een grote groep – het echte testen – en het vervolgens op de markt brengen wordt niet gedaan. En volgens Henk Jan gaat dat ook nooit meer gebeuren omdat er geen markt voor zou zijn.

HENK JAN OUT (ORGANON): Puur commercieel gezien denk ik inderdaad dat de kans dat dit iets zou gaan worden, buitengewoon klein zou zijn. Ik geloof niet dat mannen hierop zitten te wachten.

MUZIEK

VOICE-OVER MEIKE: Ja, ja, mannen zitten er toch niet op de wachten. Maar is dat ook echt zo? In het panelgesprek van Volkan hoorden we bijvoorbeeld Amrit.

AMRIT: Ik heb gezien dat meer dan de helft van de Nederlandse mannen er open voor staat. 

VOLKAN: Ben jij er één van? 

AMRIT: Ja, daar ben ik zeker wel een van. Ik bedoel, vooral in een relatie is het goed om te kunnen verdelen.                                                                         

VOICE-OVER MEIKE: Amrit heeft gelijk: uit onderzoek blijkt dat 54 procent van de Nederlandse mannen open staat voor een mannenpil. De belangrijkste reden die ze geven: het is rechtvaardiger als de vrouw niet alleen de last van anticonceptie hoeft te dragen. En ook: deze mannen willen niet afhankelijk zijn van hun partner die misschien de pil ooit vergeet. Maar of ze het ook echt gaan gebruiken hangt volgens de ondervraagde mannen wel af van de betrouwbaarheid en de bijwerkingen. Tja, daar zullen de farmaceuten toch wel zenuwachtig van worden.

GELUID - SKYPE

VOICE-OVER MEIKE: Gelukkig is nog niet alle hoop vervlogen, want er lopen nog steeds onderzoeken, onder andere in Amerika.

STEPHANIE PAGE (AMERIKAANSE ONDERZOEKSTER): Ah, wait a minute. I hear something now.

MEIKE: Hi there Stephanie. This is Meike.

STEPHANIE PAGE (AMERIKAANSE ONDERZOEKSTER): Hello, how are you?                              

VOICE-OVER MEIKE: Stephanie Page, professor aan de University of Washington. Al 17 jaar doet ze onderzoek naar de mannenpil. Ik vraag waarom die er volgens haar moet komen.

STEPHANIE PAGE (AMERIKAANSE ONDERZOEKSTER): Still 40% of pregnancies globally are unplanned. So there is clearly a need. Especially for more contraceptives, especially in the setting where global population continues to grow rather out of control. And we have about 50% of the population that is really unable to be totally engaged in trying to solve that problem. Male contraceptives are really part of the future of solving these problems.                                   

VOICE-OVER MEIKE: Met haar team onderzoekt Stephanie nu drie vormen van een mannenpil: een injectie, een gel en een pil. Maar allemaal nog geen onderzoek met grote groepen mannen. Alles zit nog in fase 1 of 2. Terwijl ik wel een paar ronkende krantenkoppen tegen kwam over haar onderzoek.

STEPHANIE PAGE (AMERIKAANSE ONDERZOEKSTER): Well, some of that probably came from people in my group. I mean, we continue to try to be optimistic. I try to be consistent in setting expectations in that we think this is five to ten years away. That may be on the optimistic site. But again, if we can get that sort of interest and I think that really ultimately comes from the public. That timeline is realistic. It really just depends in part on the science and the results. And then ultimately in the investment.                               

VOICE-OVER MEIKE: Interessant dat ze dus ook een mannenpil onderzoekt die ook echt een pil is. Zeker nu we weten dat eerdere onderzoeken zijn gestaakt omdat injecties en implantaten niet gebruiksvriendelijk zijn. Er zijn wel eerder testosteronpillen ontwikkeld, maar dat veroorzaakte schade aan de lever. Om dat te voorkomen zou je die pil met een vette maaltijd in moeten nemen. Maar ja, om nou iedere avond of ochtend een dikke cheeseburger naar binnen te werken. Stephanie Page denkt nu een pil te hebben ontdekt die wel gewoon geslikt kan worden. Maar dan nog: de ‘investments’. Daar is ook zij afhankelijk van voor een groot fase-3-onderzoek.

STEPHANIE PAGE (AMERIKAANSE ONDERZOEKSTER): In the end we will need a partner, either in business or from large non-profits, in order to do the large scale studies that will finally be needed to get a product on the market.                                                                       

VOICE-OVER MEIKE: Het enthousiasme van Stephanie werkt wel aanstekelijk. Misschien is er dan nu echt binnen tien jaar een mannenpil? Maar ja, ze is niet de eerste onderzoeker die dat zegt, in de afgelopen vijftig jaar.

STEPHANIE PAGE (AMERIKAANSE ONDERZOEKSTER): I mean: times change. So, I think that when the female pill was introduced sixty years ago, no one would have predicted the social dynamics, the sexual dynamics, and the environmental dynamics that we have right now in the world. So maybe the time wasn't right then. But I firmly believe that ultimately, men are and will be very interested in contraception. I think they already are.

MUZIEK

VOICE-OVER MEIKE: Van voortplantingsspecialist Gert Dohle leer ik trouwens nog waarom waarschijnlijk zoveel mannen zich vrijwillig aanmeldden voor het onderzoek van Organon.

GERT DOHLE (SPECIALIST): Bodybuilders gebruiken hele hoge doseringen testosteron en dan krijg je een vrij sterke onderdrukking van je zaadproductie.                                                                   

VOICE-OVER MEIKE: Bodybuilders.

GERT DOHLE (SPECIALIST): We zien regelmatig op het spreekuur stellen die een kinderwens hebben waarbij het niet lukt en waarbij de man enige tijd anabolen heeft gebruikt. En dan kan het best een hele tijd duren voordat die productie van zaadcellen weer goed op gang komt. 

MEIKE: Eigenlijk zitten bodybuilders dus al aan de mannenpil?

GERT DOHLE (SPECIALIST): Ja, maar het heeft zeker risico's. Met name trombose en invloed op je hart en je bloedvaten. Dat zijn toch dingen die je niet moet willen. Dus dan kan je daar alleen maar negatief over adviseren.                                 

VOICE-OVER MEIKE: Stiekem wordt ie dus eigenlijk al gebruikt. Bodybuilders zitten blijkbaar al jaren aan de mannenpil. Met alle bijwerkingen van dien. 

En ik ben benieuwd: wat denk jij? Gaat die mannenpil er ooit komen? Reageer nu in de Trees-app. Bedankt!