MEIKE: "Hallo, mag ik jullie iets vragen?" 

VOORBIJGANGER: Ja hoor. ligt eraan hoe lang het duurt. 

MEIKE: Want als je hier boven naar het bord kijkt, eigenlijk moet je er iets dichter op gaan staan.

VOORBIJGANGER: Een camera. 

MEIKE: Je kunt het bijna niet zien.. 

VOORBIJGANGER: Ook een camera, ja.

MEIKE: Wat denken jullie wat die camera doet?

VOORBIJGANGER: Ik denk ons filmen. 

MEIKE: En waarom?

VOORBIJGANGER: Ehm, nou hoeveel mensen naar dat bord kijken, of daar animo voor is, denk ik. 

MEIKE: En vind je dat goed? 

VOORBIJGANGER: Nee. 

MEIKE: Nee?

VOORBIJGANGER: Nee ja,  ik vind dat wel een beetje gek. Het staat ook verder nergens aangegeven dat dit wordt gefilmd of zo, dus.                                                      

VOICE OVER MEIKE: Met mijn recorder loop ik op het treinstation van Zwolle. Op ieder perron staan een paar digitale reclamezuilen. Opvallende advertenties worden afgewisseld met vrolijke foto’s van stokstaartjes. 

MEIKE: Hallo mag ik even storen tijdens de rookpauze? Heeft u weleens gekeken daar boven? Wat daar zit? 

SCHOONMAKER: Ja daar schijnt een camera in te zitten. Ik heb ooit weleens wat gelezen daarover.   

MEIKE: En wat vindt u ervan dat er camera's in zitten?

SCHOONMAKER: Slechte zaak.  

MEIKE: Ja? En waarom? 

SCHOONMAKER: Waarom motten we nou overal bespied worden?

MUZIEK

MEIKE: En wat zien we op de foto daaronder?

NS-DEFECT: En op de foto zien we een afbeelding van zo'n reclamezuil. Daarnaast zie je een foto van 't cameraatje. Gewoon, een klein zwart vlekje, zie je eigenlijk.

VOICE OVER MEIKE: Dit is NSdefect. Nou ja, is niet zijn echte naam natuurlijk. Maar wel zijn Twitter-alter-ego. En omdat ie via dat account altijd erg kritisch is op de NS, wil ie liever anoniem blijven. Je hoorde hem ook al even in de vorige redactie. Want september vorig jaar ontdekte meneer NSdefect een camera in één van die reclamezuilen op een station. 

NS-DEFECT: Als je staat te kijken dan sta je in dat cameraatje te loeren. Ja verdomd, 't is echt een cameraatje, maar ondertussen zien ze jouw gezicht natuurlijk en willen ze weten of je lacht/huilt/verdrietig bent. En ik geloof dat ik ze meteen afgeplakt heb met iets.

MEIKE: Je had een rolletje plakband in je zak?

NS-DEFECT: Nee, ik had vaseline. Voor m’n lippen [lacht] Dat smeerde ik dan op dat lensje en ik denk dat het dan niet meer werkt. 

MEIKE: Hoe lang heb je dat volgehouden?

NS-DEFECT: Doe ik nog! Als ik die cameraatjes onbedekt zie, dan plak ik ze af. Nu heb ik echt zwarte plakkertjes. Ook altijd bij me. 

MEIKE: Speciaal daarvoor?

NS-DEFECT: Ja. Ik heb ze hier in mijn mobiel zitten [toon stickers]. 

MEIKE: Oh ja! Ze zijn echt.. speciale ronde, zwarte .. 

NS-DEFECT: Ja, ze passen .. Je kan ze gewoon bij de Bruna halen en daar ehm .. Dus op 't station verkopen ze die. Ze zijn niet duur en het is heel effectief.    

MEIKE: Want er hing geen bordje naast ofzo?

NS-DEFECT:  Nee daar hangt helemaal niks naast, nee. Nee. [lacht] Dat is, dat is heel ehm .. Vind ik echt heel gemeen, achterbaks vind ik dat! NS moet haar reizigers niet daarmee lastig vallen met dat soort flauwekul.

VOICE OVER MEIKE: Na de eerste tweet van NSdefect ontstond er nogal wat ophef. De autoriteit persoonsgegevens dreigde met een onderzoek. En daarom zette Exterion, het bedrijf achter de billboards, de camera’s tijdelijk uit.

MUZIEK

JESSE KOOPS (Jonge Socialisten Zwolle): Dit is perron 3, perron 3A, en als het goed is zijn er hier meerdere van die borden, ik zie er nu al twee.

VOICE OVER MEIKE: Op station Zwolle heb ik afgesproken met Jesse Koops. Hij is de voorzitter van de Jonge Socialisten in Zwolle, de jonge Partij van de Arbeid. En net als twitteraar NS-defect is hij aan het stickeren gegaan. 

MEIKE: Oké, hier staat er een. Exterion staat aan de onderkant. Hoe hoog zal ie zijn? Twee meter nog iets?

JESSE KOOPS: Ja twee meter… en je ziet ook ehm de restanten van andere stickers, en... en die van ons. Hier heb jij een sticker op geplakt. Hier hebben wij inderdaad een sticker opgeplakt, op meerdere van deze dingen trouwens. Wij vinden dit niet acceptabel, want er zijn gewoon tienduizenden mensen hier elke dag op dit station die moeten overstappen voor hun werk of voor school, en die hebben geen zin om gefilmd te worden voor commerciële doeleinden.

MEIKE: Wat vind je er eigenlijk van dat de NS het blijkbaar goed heeft gekeurd dat deze borden op hun stations staan?

JESSE KOOPS: Ja daar moet de NS goed over na gaan denken, want er is een duidelijke weerstand in de samenleving en ook dus de gebruikers van dit station tegen de komst van deze borden.                                                                              

MUZIEK

VOICE OVER MEIKE: Wie is hier nou verantwoordelijk voor? Misschien wel de NS. Ik weet het niet. Eerst maar eens uitzoeken wat het nou echt is. En daarvoor moet ik bij het bedrijf achter de billboards zijn. Op naar Exterion dus.

Wat die camera nou precies van ons ziet wordt me steeds maar niet duidelijk. Er gaan allerlei verhalen rond. De camera’s zouden je leeftijd, geslacht en je emoties herkennen. En zelfs je etnische afkomst kunnen zien. Maar klopt dat wel?

GUY GRIMMELT (Exterion): Wil je iets drinken?

MEIKE: Een glaasje water alsjeblieft

VOICE OVER MEIKE: Ik ontmoet Guy Grimmelt

GUY GRIMMELT: Ik ben marketing en business development manager bij Exterion Media.

VOICE OVER MEIKE: Het bedrijf heeft er nu zo’n 1000 digitale reclamezuilen in ons land. Op steeds meer NS-stations en ook in heel veel winkelcentra. Allemaal met camera. Of is het nou een sensor? Want dat beweerden ze tijdens de twitterrel?

GUY GRIMMELT: Het is een camera. Hij registreert alleen niet zoals wij zelf bedenken wat een camera doet. En daarom noemen we het eigenlijk dus heel vaak sensoren. Omdat daardoor het eigenlijk veel beter vertelt wat het precies is.

VOICE OVER MEIKE: Maar het is dus wel een camera, dus dat blijf ik het ook gewoon noemen. Maar waaróm zit die er eigenlijk in?

GUY GRIMMELT: Kijk, de data die we verzamelen.. dus het aantal passanten die er langs komen gedurende de dag. Dat is een hele legitieme vraag uiteindelijk van iedere adverteerder Voor alle mediatypes zijn er meetmethodes. Nou, dit is wat ons betreft de beste meetmethode voor onze adverteerders, zodat ze precies weten waar ze voor betalen.

MEIKE: Stel, ik sta voor zo'n bord. Hij scant mij. Hij ziet: er is een vrouw. Ze is in de leeftijdscategorie 20-30.

GUY GRIMMELT: Ja. En nou hebben de luisteraars niet gezien hoe jij eruit ziet. Maar de 20-30 klopt volgens mij denk ik wel.

MEIKE: Ja. Nog net.

GUY GRIMMELT: Wij bereiken dus meerdere mensen en kunnen niet zeggen we gaan met Jan, Piet of Klaas communiceren. Nee, we communiceren met de massa. Dus onze adverteerders zijn geïnteresseerd in hoeveel mensen zijn dat dan. Hoeveel mannen, hoeveel vrouwen? En het liefst ook nog een bepaalde leeftijdscategorie.                                                     

MUZIEK

VOICE OVER MEIKE: Ze zeggen dus dat ze alleen leeftijd en geslacht kunnen meten. Geen emoties en etniciteit dus. 

Ik vraag me af hoe dat dan werkt. Die camera registreert dat er iemand voorbijkomt? En dan? Exterion maakt gebruik van speciale software van het Franse bedrijf Quividi. Dus ik bel Quividi voor meer informatie. En ik kom in een groepsskypegesprek terecht met Ivan en Denis van Quividi.

De verbinding is niet optimaal. Maar ik wil graag met mijn eigen ogen zien hoe die software werkt. Ivan is de technische expert. Hij heeft een demonstratieprogramma aangezet waardoor ik kan zien wat de software ziet van zijn gezicht. Over zijn gezicht valt een rondje waarin staat dat hij een man is en wat zijn geschatte leeftijd is. Die leeftijd verschilt trouwens steeds als hij van houding wisselt. Wil je ook even meekijken? Open dan nu de app voor een voorbeeld.

QUIVIDI: But just to be clear: The raw data, the data that is detected by the software is stored locally on a computer attached to the screen.

VOICE OVER MEIKE: Wat Quividi me uitlegt is dat de camerabeelden door de software metéén worden omgezet in data. De beelden zelf worden nergens opgeslagen. Dus als ik voorbij zou lopen zou de software zien: vrouw, 20-30.
Quividi en Exterion zeggen dat hierdoor je privacy niet wordt geschonden, want het is volgens hen nooit te herleiden naar een individu. Naar mij of jou dus. En Exterion kan alleen bij de omgezette data. Dat is belangrijk en daarom vraag ik daar op door. Want als de beelden wél worden opgeslagen of als er iemand mee kan kijken, dan is de wet heel duidelijk: het zijn persoonsgegevens. En dan moet je iemand duidelijk toestemming vragen. En dat vraagt Exterion sowieso niet. Dus: kijken ze echt niet mee?

GUY GRIMMELT: Nee, dus we kunnen niet live meekijken met een camera. Dat is.. moet ik er wel bij zeggen. Dat zou technisch wel kunnen. Maar dat hebben we dus expres ook uitgezet in de software. Dus we hebben die mogelijkheid niet. Dus je kan bij Quividi volgens mij wel een optie nemen, zodat je het wel kan doen.

MEIKE: Ik heb ook contact gehad met Quividi. Met een aantal mensen daar. Omdat ik heel graag wilde leren: hoe werkt het nu eigenlijk. Met die data en die software. En die zeiden dat dat absoluut nooit kan.

GUY GRIMMELT: O. Nou ja. Dan kan het helemaal niet. Ik heb via hun een keer begrepen dat het wel kan. Maar misschien hebben ze inmiddels die optie er überhaupt uitgegooid.                                             

VOICE OVER MEIKE: Quividi is heel duidelijk. Meekijken kan alleen tijdens het installeren van de camera om te checken of ie goed ingesteld staat.

Oke, met het basispakket van Quividi kun je dus alleen geslacht en leeftijd zien. Met een extra pakket kun je ook emoties lezen. Etnische achtergrond herkent de software van Quividi trouwens niet. Ze zeggen dat het technisch wel mogelijk is om zulke software te maken. Volgens Quividi gebeurt dat in sommige landen ook. Het kan dus wel. Maar als ze de vraag krijgen, weigeren ze om dit te doen. Omdat ze bang zijn dat het discriminerend werkt. Exterion heeft nu alleen het basispakket van Quividi, want ze zeggen dat ze emoties meten niet interessant vinden. Maar wie zegt mij dat ze het niet morgen WEL interessant gaan vinden?

GUY GRIMMELT: Het belangrijkste vind ik in deze hele discussie is dat we er 100 procent vanuit moeten gaan dat we het ethisch goed doen, en dat we ons aan de wet houden. Ik denk dat we dat 100 procent doen.

VOICE OVER MEIKE: Exterion is dus overtuigd dat ze geen wetten overtreden. Maar daar moet nog wel een officiële uitspraak over komen. De Autoriteit Persoonsgegevens, de AP, de toezichthouder op dit vlak, heeft een onderzoek aangekondigd. In de kranten lees ik uitspraken van hen als: “Camera’s in een publieke ruimte mogen in het algemeen niet worden gebruikt voor reclamedoeleinden.” Ik heb de autoriteit persoonsgegevens natuurlijk ook gebeld, maar ze willen helemaal niks zeggen. Niet eens of ze nog onderzoek doen. En ze doen zelfs zo geheimzinnig tegen Exterion.

GUY GRIMMELT: Noppes. Nada. Het enige wat wij hebben gehoord. Nou, we hebben uberhaupt nooit iets gehoord. Maar we hebben wat gelezen in de pers. Dat de AP een onderzoek zou instellen. En we hebben vervolgens een brief gekregen. Ik denk een paar weken daarna, met een aantal vragen.  En die hebben we keurig netjes beantwoord.

MEIKE: En die vragen hebben jullie beantwoord en sindsdien heb je niets meer gehoord dan?

GUY GRIMMELT: Nee. Sindsdien is het stil. In het begin belden we iedere week nog om te vragen of er al iets duidelijk was. En het enige wat we de hele tijd terugkrijgen is van: we zijn er mee bezig.

VOICE OVER MEIKE: In Italië was eerder ook ophef over dit soort camera’s. De toezichthouder daar oordeelde dat er  géén sprake is van privacyschending. Maar de Italiaanse gebruiker van de Quividi-software kreeg wel het advies om voortaan duidelijk te maken dat er gefilmd wordt.
Exterion is druk bezig met het ontwerpen van stickers die ze op de schermen kunnen plakken, voor extra duidelijkheid. En dan Guy vertelt me dat ze sowieso van plan zijn om binnenkort de camera’s weer aan te zetten. Terwijl ze tijdens de rel nog beloofde op de uitspraak van de Autoriteit Persoonsgegevens te willen wachten.

GUY GRIMMELT: We dachten in eerste instantie van: we wachten gewoon netjes even op een uitslag. En dan kunnen we daarmee aan de slag. Maar in alle redelijkheid: ja, dit duurt inmiddels al zo lang. En het is niet een hele erge ingewikkelde case.

MEIKE: Maar het onderzoek loopt nog wel. Lijkt me juist goed om dat eerst af te wachten dat je zeker weet wat jullie doen dat dat mag voordat je ze weer aan gaat zetten.

GUY GRIMMELT: Ja. Ik snap de vraag. Alleen ik krijg niet het gevoel van de AP dat er een onderzoek gaande is. Dus, volgens mij ligt het gewoon ergens op een bureau in een la en hebben ze er geen tijd voor of vinden ze het wel prima. En denken ze: zo lang wij niks van ons laten horen doet iedereen lekker niks. Maar ja, zo zit de wereld niet in elkaar.

MEIKE: Nouja jullie maken de keuze voor de mensen bijvoorbeeld die nu op stations komen, dat er iets gemeten wordt van hen. Ook al is het dan misschien niet tot 1 persoon terug te herleiden, zij hebben daar verder niets over te zeggen. Het is een keuze die jullie maken.

GUY GRIMMELT: Nee dat is ook zo. En kijk maar de grap is natuurlijk ook wel dat het ook wel een beetje hypocriet is van ons mensen, en ik schaam me er zelf ook onder. Ik word overal gevolgd en getrackt en getraced. Als ik de kruitvat binnenloop word ik ook geteld. Ehm ja, kan ik dan niet meer - zal ik dan niet meer naar de Kruidvat gaan? Weetje er zijn eigenlijk zo veel dingen natuurlijk met data, en waar mensen toegang tot hebben, ehm dat. Dan.. Ik denk dat je dan het beste gewoon in je huis kan blijven zitten en dan gewoon maar niks meer gaat doen.

MEIKE: Ja maar dat is een drogreden natuurlijk, iedereen doet het dus dan mogen wij het ook. Dan is de grens zoek.

GUY GRIMMELT: Nee, nee. Ik zeg alleen maar van dat het.. dat het publiek, he en ik zelf ook, daar natuurlijk wel een hele dubbel standard in heeft.                                                                                                  

MUZIEK

VOICE OVER MEIKE: Ik geloof best dat Exterion nu een basispakket heeft waarmee ze geen persoonsgegevens verzamelen. Maar wat als de software verandert? Wat als ze dan wel live kunnen kijken? Wie controleert dat? De Autoriteit Persoonsgegevens doet nu misschien wel onderzoek, maar zitten ze er wel genoeg bovenop? En hebben ze eigenlijk wel genoeg kennis om dit te controleren?
Hoe zit dat eigenlijk bij de NS? Waarom zijn die hiermee akkoord gegaan? Die moet ik ook maar eens aan hun mouw gaan trekken. Heb jij misschien vragen voor de NS? Laat het me dan nu weten in de app.

MUZIEK

VOICE OVER MEIKE: Of de camera's nu aan of uitstaan, NSdefect onze twitteraar blijft stug door stickeren. Gewoon, voor de zekerheid. En omdat hij zo op zijn privacy gesteld is, vraagt ie mij hoe ik hem heb kunnen vinden. Want hij dacht toch echt dat zijn twitteraccount anoniem was.

Ik neem hem mee naar mijn collega Tijl, die heel goed is in het online opsporen van mensen.

TIJL (researchdesk VPRO): Wel grappig om zo 't onderzoeksobject ineens aan mijn bureau te zien staan!

MEIKE: Dat zei ik ook al, dat zul je niet vaak meemaken he?

VOICE OVER MEIKE: Tijl laat ons zien hoe ie via het Twitteraccount een emailadres vond en zo uiteindelijk bij een YouTube-filmpje kwam. En daar vond ie een clou naar de echte naam van NSdefect.

NS-DEFECT: Verdomd haha, wat goed, wat leuk!

VOICE OVER MEIKE: Op het YouTube-filmpje zien we het computerscherm van meneer NSdefect, met rechts bovenin zijn echte naam.

MEIKE: Zo zie je maar, je wordt niet alleen op het station maar ook gewoon op 't internet ehm..

NS-DEFECT: Ja precies. Ja. Dan zie je.. Iedere appelflap die kan het .. Nou dat is niet waar sorry.. 

TIJL: Dat is te oneerbiedig.

MUZIEK 

VOICE OVER MEIKE: Ik heb nu vooral naar Exterion gekeken, maar zij zijn niet de enige met dit soort digitale schermen. Ik ga me dus nog dieper storten in deze wereld. Want wat voor camera’s en software gebruiken die andere bedrijven? Mag wat zij doen? En als het mag, willen we dan wel dat het mag? Waar ligt voor ons de grens?

En blijf jij ook goed om je heen kijken? Zie je een vreemde camera? Op een station of op een andere openbare plek? Laat het me weten via de app of via Twitter met de hashtag treesbespied.