Schatgraven: Jelle Brandt Corstius

'Regisseur Emile Fallaux en cameraman Eric Zuyderhoff trokken drie maanden naar Siberië, naar de stad Irkoetsk. Ze maakten het programma Post-Irkoetsk aan het begin van de jaren negentig, vlak na de val van de Sovjet-Unie. Heel bijzondere televisie. In die tijd was er nog van alles mogelijk in Rusland en bestond het idee dat er een democratie zou komen. Ik ben hier echt jaloers op: hij ging op pad met een patrouille van de Russische politie, hij filmde ook in een psychiatrische kliniek, allemaal dingen die nu absoluut onmogelijk zouden zijn. In aflevering 5 zit alles wat ik net noemde, maar ook het uitdelen van zelf gebrouwen bier aan een lange rij van dorstige mannen.

Het is voor mij ook wel frustrerend om naar te kijken, omdat hij zaken heeft kunnen filmen die ik heel graag zou willen, maar die ik gewoon niet kan. Dat wantrouwen naar Westerse journalisten is nu veel groter: ze zien mij als een westerse spion. Het was net in een tijd dat het een andere richting op kon, dus hij heeft heel bijzondere portretten gemaakt.'

'Ik ben sowieso fan van de dichter Ryzhy, maar deze documentaire is ook heel knap gemaakt. Van der Horst heeft toegang gehad tot de intimi van Ryzhy, die zelfmoord pleegde toen hij 26 was. Aliona heeft bijvoorbeeld een heel intiem interview met de vrouw van Ryzhy. Telkens als ze naar zijn foto’s kijkt moet ze huilen, toch kijkt ze door tijdens het gesprek. Dan merk je wel hoe betrokken de documentairemaakster is bij het onderwerp. De documentaire is niet alleen een portret van een van mijn helden, maar ook nog op een hele intieme en discrete manier gemaakt.'

'Mijn lijst zou natuurlijk niet kloppen zonder de reisseries van Adriaan van Dis. Iedereen vindt het nu normaal dat je op zondagavond mooie buitenlanddocumentaires hebt, maar eigenlijk is Adriaan van Dis degene die ermee begon, met Van Dis in Afrika. Hij is toch een van de pioniers geweest van de buitenlandseries.

De serie die ik het mooist vond was Van Dis in Indonesië en dan specifiek de eerste aflevering. Hij gaat naar de Molukken, op een Pelnischip. Dat zijn een soort drijvende steden, met een paar duizend Indonesiërs aan boord. Ik geloof dat ze drie dagen onderweg waren.

Dan vind ik Van Dis eigenlijk op zijn best: als hij moet improviseren op een plek waar je niet vandaan kan. Er zat ook een terrorist aan boord, toen ze aankwamen konden ze niet van boord, dus er gebeurde ook nog iets onverwachts. Dat is echt Adriaan op z’n best.

Adriaan van Dis heeft ook gewerkt met dezelfde regisseur met wie ik heb gewerkt, Hans Pool. De manier waarop hij onbevreesd op mensen afstapt, ook als hij zich daar zelf niet helemaal gemakkelijk bij voelt maar denkt ‘ik doe het gewoon’: daar heb ik wel wat aan gehad bij mijn series, zeker in het begin.'

Wat maakt een buitenlandprogramma geslaagd?

'Ik ben daar vrij orthodox in. Als wij bij iemand langsgaan - het is altijd veel gedoe met camera’s en geluid om dingen in orde te krijgen - dan verstop ik me meestal in het trappenhuis. Zodat de ontmoeting die ik met de persoon heb daadwerkelijk de eerste is. Vaak wordt er iets gefilmd en na afloop schudden mensen elkaar dan nog even de hand: dat is niet echt. De kijker is niet gek, hij voelt dat. Je kan de kijker niet voor de gek houden.'

Welke fout wordt er te vaak gemaakt in buitenlandprogramma's?

'Veel documentairemakers maken de fout door in de research al te bedenken hoe het er uit moet gaan zien. Volgens mij moet je nooit mensen dwingen op een bepaalde manier antwoord te geven. Het gaat zelfs zo ver dat sommige makers zeggen: zou je dit opnieuw kunnen zeggen, maar dan net iets anders? Hierdoor is het natuurlijk makkelijk monteren, maar het heeft niet zo veel meer met de werkelijkheid te maken.

De werkelijkheid vang je nooit, alleen al door de keuzes die je maakt ben je subjectief, maar ik denk dat je wel altijd moet proberen de werkelijkheid te benaderen. Als ik mensen film, heb ik liever dat gesprekken een beetje houterig zijn of dat ik zelf fouten maak. Of dat die mensen niet uit hun woorden komen waardoor het een enorme nachtmerrie wordt bij de montage.

Maar dan is het wel oprecht en de mening van de mensen die ik interview. Dat probeer ik wel in mijn achterhoofd te houden, dus ik heb liever ietsje minder mooie televisie waar mensen wel tot hun recht komen dan - wat je toch wel vaak ziet - hele mooie documentaires die niet zoveel te maken hebben met het karakter van de mensen die je interviewt.'

Stel er is eindeloos budget. Welk buitenlandprogramma zou gemaakt moeten worden?

'Eindeloos budget… Ik zou wel naar Mars willen. Dat is prijzig, en kost wel veel tijd, maar lijkt me leuk. Het is alleen niet erg realistisch. Op Aarde: ik zou wel naar Kamtsjatka willen, maar dat is budgettair niet te doen omdat alles per helikopter gedaan moet worden, er zijn niet eens wegen daar. Misschien dat ik op mezelf ben aangewezen, een beetje Into the wild maar dan in Rusland. Dat zou me nog wel wat lijken. Dan moet er wel flink wat budget tegenaan om mij erheen te brengen en mij op te halen als ik binnen twee dagen mijn been breek, laten we eerlijk zijn.'