Henry en het kapitalisme

Iedere keer wanneer ik na een bezoek aan Bratislava terugkwam in Wenen en bij de bank, in het hotel of aan de incheckbalie geholpen werd door een klantvriendelijk glimlachende employé, butste er weer een scherfje van mijn allerlaatste illusies over de praktijk van het socialisme. Juist omdat ik wist dat de motivatie voor die glimlach vooral klantenbinding was en ten diepste ging over het uitzicht op een bonus of promotie.

Maar als het zo werkt, moet je het zo organiseren.

Daarom ben ik het weer eens van harte eens met NRC-columniste Caroline de Gruyter als zij in haar jongste column oproept tot een hernieuwd zelfvertrouwen van ons, westerse kapitalisten.

Tot een herstel van het besef dat het juist dat kapitalisme is dat uiteindelijk de langste adem had, met zijn concurrentiebevorderende marktwerking, met zijn glimlachstimulerende promotiekansen, die alleen kunnen bestaan dankzij een zekere ongelijkheid. En dat we er dus weer eens een beetje vertrouwen in moeten hebben, in dat kapitalisme. In de ontdekking dat we de au fond egoïstische drijfveren van de mens kunnen gebruiken als motor van maatschappelijke ontwikkeling.

Van onze zwakte een formidabele kracht gemaakt; zeker iets om trots op te zijn.

Maar het is de vraag op wélk kapitalisme we precies trots moeten zijn. Want de essentie van onze naoorlogse welvaart, de welvaart die de Mercedessen en de Volvo’s voortbracht waarin de Sovjetelite zo graag rondreed, was dat het West-Europese kapitalisme werd gecontroleerd door de politiek. Dat de mogelijke ontsporingen die inherent zijn aan die egoïstische drijfveer in toom werden gehouden door een sociaal stelsel en regelgeving die waren voortgekomen uit de voorlaatste ontsporing tijdens het interbellum.

Enter Henry Keizer.

Het ergste aan de casus Keizer is wat mij betreft niet de mogelijke zelfverrijking van de handelaar in lijkverbranding. Wie de mens en dus het kapitalisme een beetje begrijpt, snapt ook dat dat er inzit. Kan gebeuren, waar gehakt wordt...

En het moet nog maar bewezen worden ook. Maar goed: de schijn van een ranzige ritselaar straalt ons fors in het gezicht. En in dat van zijn partijgenoten.

En daar gaat het écht mis.

Want wat doet de VVD? Die maakt de journalisten verdacht die de lamp hebben aangestoken. In plaats van onmiddellijk opzij te springen en een diepgaand, onafhankelijk onderzoek te eisen, in het besef dat nu net hier de politiek de verantwoordelijkheid heeft om te voorkomen dat het kapitalisme uit de bocht vliegt, trappen de vertegenwoordigers van de grootste partij van ons land naar de beroepsgroep die nu juist in die verantwoordelijkheid een bondgenoot zou moeten zijn: de journalistiek.

Noem het een teken van de tijd. We zien het overal. Als iets honderd dagen Trump kenmerkt, dan is het wel een schaamteloze zelfverrijking aan de ene kant, door de politiek zelf, zowel op individueel familie-niveau als op niveau van sociaaleconomisch beleid, en een schoffering van de waarheidsvinding aan de andere kant.

Precies de afslag die de VVD hier ook neemt. En dat is niets om trots op te zijn, maar reden tot diep schaamrood.

Dat het in Amerika gebeurt, is alleen al vanwege de schaal diep verontrustend. Juist voor iedereen die begrijpt dat het streng bewaakte kapitalisme iets is om te koesteren. Dat het in ons aangeharkte landje nu ook zo zichtbaar wordt, na een crisis waarin we precies die mogelijkheid tot ontsporing hebben gezien die dat kapitalisme ook in zich draagt, zou ons nog grotere zorgen moeten baren.

Oost is oost en west is west en ze zullen elkaar nooit ontmoeten, was ooit de gedachte. Ik vrees dat, ergens achter onze rug, het oude oosten en het nieuwe westen elkaar inmiddels grijnzend de hand schudden.