De eenkindgezinnen van China

Ines van den Adel ,

Om overbevolking tegen te gaan werd in 1979 de eenkindpolitiek ingevoerd in China. Het ingrijpende beleid zorgde voor meer negatieve consequenties en controverse dan vooraf werd gedacht. De samenleving is uit balans en er is een nieuwe opvoedcultuur ontstaan. Hoe staat de situatie er nu voor en wat is de impact op de toekomst van de Chinezen?

Al voor de eenkindpolitiek hield de Chinese overheid zich bezig met het vertragen van de bevolkingsgroei. Onder het motto ‘later, langer en minder’ werden Chinezen aangemoedigd om laat te trouwen, lang te wachten tussen twee kinderen en het bij twee te houden. Het geboortecijfer daalde van 5,8 kinderen per vrouw in 1970 naar 2,7 kinderen in 1979.

Nederlandse inspiratie

Toch wilde de Chinese Communistische Partij nog strengere maatregelen nemen. Song Jian, een in de Sovjet-Unie getrainde militair en cyberneticus, bedacht de eenkindpolitiek. Een Nederlander speelde daarin een belangrijke rol: populatietheoreticus en wiskundige Geert Jan Olsder gaf Song onbedoeld inspiratie, tijdens een Chinees bezoek aan de TH Twente in 1975. De mannen waren aan de praat geraakt over een onderzoek naar bevolkingsgroei waar Olsder aan meewerkte. Song was zeer geïnteresseerd en vroeg de Twentse onderzoeker de publicatie met hem te delen.

Pas veel later, toen Olsder door een redacteur van Trouw werd gebeld in 2008, zag hij de link tussen dat gesprek en de eenkindpolitiek. Hij vertelt in een interview met de Volkskrant: ‘De redacteur vertelde mij dat ze mijn naam was tegengekomen in een boek over de eenkindpolitiek in China, Just One Child van antropologe Susan Greenhalgh. Daaruit begreep ik dat ik het eerste dominosteentje ben geweest dat de zaak in beweging heeft gebracht. Ik ben me toen in de eenkindpolitiek gaan verdiepen en kwam erachter dat hij met ons model aan de slag is gegaan.’

Bordje in een sloppenwijk van Nanchang: 'Gebruik omwille van uw land alstublieft anticonceptie'

het afdwingen van eenkindgezinnen

Chinese ouders, die op dat moment gemiddeld drie kinderen hadden, mochten slechts één kind krijgen. Een tweede kind werd bestraft met een hoge boete. Na het krijgen van het eerste kind werd de moeder verplicht een spiraal te plaatsen en na het tweede kind was er vaak sprake van gedwongen sterilisatie.

Het handhaven van het eenkindbeleid gebeurde op verschillende manieren. In de steden kon je voor het krijgen van een tweede kind je baan kwijtraken en het was lastig om daarna een nieuwe baan te vinden. Tegelijkertijd kon je ook juist sneller aangenomen worden als je je hield aan het eenkindbeleid.

Er zijn verhalen over vrouwen waarbij gedwongen abortus zelfs in de achtste maand van hun zwangerschap gebeurde

In dorpen werd een moeder bijvoorbeeld gecontroleerd door haar samen met andere gezinnen onder een clusterleider te plaatsen. Deze leider hield de vrouwen nauwlettend in de gaten. Zodra een vrouw weer zwanger werd, meldde diegene dit aan iemand hogerop. Vervolgens werd de zwangere vrouw vaak door de dorpsleider bedreigd met de eventuele gevolgen van een tweede kind.

Hierdoor moest zij vaak gedwongen abortus plegen, ongeacht hoe oud de foetus was. Er zijn verhalen over vrouwen waarbij dit zelfs in de achtste maand van hun zwangerschap gebeurde. In China zijn er ruim 330 miljoen abortussen gepleegd sinds de jaren '70, toen de eerste gezinsplanningsmaatregelen werden ingevoerd.

In de jaren na de invoering werden er soms echter uitzonderingen gemaakt: zo mochten boerengezinnen een tweede kind als hun eerste kind een meisje was. Ook als één van de ouders een gevaarlijke baan had (bijvoorbeeld in een mijn) mocht je een tweede kind.



Op de Ta Gou-academie in China worden studenten getraind in kungfu. In een aflevering van Door het hart van China spreekt Ruben een tienjarige jongen die naar de school gestuurd is door zijn vader. Hij gamede te veel, en nu moet hij discipline leren in het kungfu-internaat, zonder dat hij zijn ouders ziet of spreekt.

Ga naar de afleveringspagina
 

leven als een schaduw

Toch zijn er veel Chinese kinderen geboren als tweede kind in het gezin, terwijl zij wel onder het eenkindbeleid vielen. Ouders die vervolgens de hoge boete niet konden betalen, ontvingen geen hukou voor hun pasgeboren kind: het document dat in China de basis vormt van ieders bestaan en bepaald welke rechten je hebt. Zo krijgen dorpelingen al vanaf hun geboorte andere rechten dan bijvoorbeeld stadsbewoners. Omdat de kinderen niet geregistreerd staan, is het lastig in te schatten hoeveel er in China ter wereld zijn gekomen.

De zogeheten heihaizi hadden geen recht op onderwijs, geen recht op gezondheidszorg en ook geen recht op overheidstoelagen. Dit betekende ook geen identiteitskaart, en dus geen mogelijkheid om een bankrekening te openen, een huwelijk te sluiten en een officiële baan te hebben. Daarnaast was in het vliegtuig stappen onmogelijk.

Soms werd een pasgeboren meisje expres niet geregistreerd door haar ouders, in de hoop dan hun tweede kind een jongen zou worden. Hierdoor is een overgroot deel van de ongeregistreerde kinderen vrouw. Aangezien zij niet bepaald gewenst waren, was het niet ongewoon dat deze meisjes in de mensenhandel terecht kwamen als prostituee of werden doorverkocht als bruid.

heihaizi

‘zwarte kinderen’, kinderen die geboren worden in China, maar niet worden geregistreerd. Dit kan komen omdat hij of zij het tweede kind in een gezin is en de ouders de boete niet kunnen betalen.

Inmiddels zijn veel van de kinderen gelegaliseerd, maar nog steeds brengt het veel problemen met zich mee. Volgens een onderzoek van de Nationale Commissie voor Ontwikkeling en Hervorming is de helft van de ‘zwarte kinderen’ nooit naar school gegaan en/of analfabeet. Zij hebben nu dus een leerachterstand die ingehaald moet worden. Ook is het nog steeds geen zekerheid dat zij aangenomen worden bij een werkplek: heihaizi hebben een slechte naam in de Chinese samenleving. Ze zijn slachtoffers, maar worden meestal behandeld als daders.

4-2-1 probleem

Het voortzetten van de familielijn is van groot belang in de Chinese cultuur. Aangezien dit alleen kan door het krijgen van een jongen, werd het krijgen van een meisje heel ongewenst. De gevolgen: een enorme stijging in het aantal abortussen van vrouwelijke foetussen, een stijgend aantal ter adoptie gestelde en ter vondeling gelegde Chinese meisjes, en zelfs doding van pasgeboren baby’s. Dit heeft uiteindelijk gezorgd voor een mannenoverschot in China. Tegenwoordig mogen ziekenhuizen het geslacht van de baby niet meer vertellen en officieel is sekse-selectieve abortus verboden.

In de Chinese cultuur is het gebruikelijk dat kinderen de zorg van hun ouders en grootouders op zich nemen. Vandaar dat er zo’n enorme druk komt te staan op hun enige kind: hij of zij moet een goede baan hebben en genoeg geld verdienen om hen later te ondersteunen. Door de combinatie van de vergrijzing en de eenkindpolitiek in China is het ‘4-2-1 probleem’ ontstaan: één kind moet zorgen voor twee ouders en vier grootouders. Om dit te voorkomen werd er al een uitzondering gemaakt voor ouders die zelf enig kind zijn: zij mogen dan een tweede kind.

guang gun

‘gebroken takken’, ongetrouwde mannen die de stamboom geen nieuwe ‘takken’ kunnen bieden.

Het probleem heeft ook landelijke gevolgen: momenteel heeft China een afhankelijkheidsratio van vijf werkende volwassenen om één gepensioneerde te ondersteunen, maar over twintig jaar gaat dat naar ongeveer 1,6 volwassenen per gepensioneerde.

dandu

als één van de ouders zelf enig kind is.

 

In Langs de oevers van de Yangtze bezocht Ruben een internaat voor kinderen die opgeleid worden voor de acrobatiek. Hier is duidelijk te zien wat voor een discipline er verwacht wordt van de Chinese kinderen en hoe graag zij succes willen behalen. Niet alleen omdat dat hun droom is, maar ook om hun ouders trots te kunnen maken.

Ga naar de afleveringspagina

investeren in de toekomst

Door de groeiende druk op kinderen is een hypercompetitieve opvoedcultuur ontstaan. Chinese kinderen moeten de dromen van hun ouders waarmaken: zich goed gedragen, carrière maken, trouwen en een gezin stichten. Als Chinese ouders investeren in hun kind, investeren zij automatisch in hun eigen toekomst.

Sinds 2015 is de eenkindpolitiek afgeschaft; inmiddels is er een tweekindpolitiek van toepassing. Toch blijven de eenkindgezinnen zich in stand houden, zelfs zonder de overheidsdwang. Door de opgebouwde Chinese opvoedcultuur kunnen ouders een tweede kind vaak niet aan. De tijd, energie en het geld dat zij moeten steken in hun eerste kind, kunnen zij niet herhalen bij een tweede of zelfs derde kind.

Het geboortecijfer van China zal toch moeten gaan stijgen, want als de bevolkingskrimp doorzet gaat het land een lastige toekomst tegemoet. Volgens demografen moet de Chinese overheid de ouders meer financiële hulp bieden, zoals belastingverlagingen en subsidies voor kinderopvang en onderwijs, om zo het krijgen van meer nageslacht te stimuleren.

kinderloze ouders

Wat als je gezegend bent met een kind, een zoon zelfs, maar hem verliest op latere leeftijd? Dit betekent niet alleen het verliezen van nageslacht, want de gevolgen gaan veel verder. Ouders die hun kind verloren zijn, hebben een onzekere toekomst: wie gaat er voor hen zorgen als ze ouder zijn? Financiële zekerheid is er niet en hierdoor daalt ook je sociale waardigheid. Kinderloze stellen worden vaak door andere mensen vermeden, uit angst dat zij gaan vragen om geld of zorg.

Zelfs als ze naar een verzorgingstehuis zouden stappen, krijgen ze het lastig. Er is geen zoon of dochter die verantwoordelijk gesteld kan worden voor het goedkeuren van behandelingen en betalingen. Hierdoor nemen de tehuizen liever geen kinderloze ouderen aan. Ook het krijgen van een graf op een begraafplaats wordt hen moeilijk gemaakt, want er is niemand die aansprakelijk is voor de toekomstige kosten en het onderhoud.

De eenkindpolitiek zit, ondanks de afschaffing, nog diepgeworteld in de Chinese samenleving. Voor het plan van Song Jiang heeft de bevolking veel moeten opofferen. Dat geldt niet alleen voor de Chinezen van toen en nu, maar ook voor de kinderen van de toekomst.

shidu

het verliezen van het enige kind.

shidu fumu

ouders die hun enige kind verloren zijn.

bronnen