Bram Vermeulen keert na vijf jaar terug in Zuid-Afrika. Hij vindt een land onder hoogspanning. Na twintig jaar democratie begint de steun voor de bevrijders van toen af te brokkelen.

Elmar Veerman
kijk nu op NPO Start

Op het moment dat Nelson Mandela sterft, twintig jaar nadat hij van vrijheidsstrijder in president is veranderd, heeft Bram Vermeulen zich net weer gevestigd in Zuid-Afrika. Het land is veranderd in de vijf jaar dat hij weg was, voelt hij. De alleenheerschappij van het ANC, de partij van Mandela, is niet meer zo vanzelfsprekend. President Zuma wordt zelfs openlijk uitgejouwd.

Zuid-Afrika is na twee decennia democratie nog steeds een land van grote tegenstellingen. Tussen blank en zwart, maar meer nog: tussen arm en rijk. Achter hoge muren met prikkeldraad wonen niet meer alleen blanken met geld, maar ook zwarte welgestelden. Voor de vele armen is er nauwelijks iets veranderd. Zij wonen nog steeds in hutjes van golfplaten aan modderige steegjes. En dat leidt tot groeiende ontevredenheid.

Dat is goed te zien en te horen bij de EFF, de beweging van voormalig ANC’er Julius Malema. ‘Zuma, je bent een verrader’, zingt de menigte er. En hun leider zegt in een opzwepende toespraak dingen als: ‘Wij moeten het ANC wakker schudden. Weg met Jacob Zuma en al zijn bezittingen!’ En als Bram hem even later spreekt: ‘De leiding negeert het volk. Ze hebben het volk ingeruild voor investeerders. Ze zitten er voor zichzelf en hun zakenpartners.’

Massaal protest tegen wat eens zelf een protestbeweging was, het ANC.

Vakbonden hoorden altijd bij het ANC, maar nu zijn er onafhankelijke alternatieven. Ze leiden stakingen met forse looneisen als inzet. Bij een platinamijn in Marikana opende de politie twee jaar geleden het vuur op betogers. Met duizenden kogels werden 34 mijnwerkers gedood en vele anderen gewond. De politie van de ANC-regering die de beweging waaruit ze zelf is voorgekomen bestrijdt met dodelijk geweld. Het was ongekend. Misschien wel een keerpunt in de geschiedenis van Zuid-Afrika.

En natuurlijk ook een keerpunt in het leven van de nabestaanden. Bram spreekt met een vrouw die haar man verloor en een man wiens zoon in Marikana stierf. En hij ontmoet een mijnwerker die het vuurgevecht op miraculeuze wijze overleefde. En nu? Werkt deze man weer in de mijn. Werk dat hij haat, maar en alternatief ziet hij niet.

Een andere mijnwerker legt uit hoe zwaar het ondergrondse gegraaf is, en hoe ongezond. En dat je geen loon krijgt als je ziek bent. Geen wonder dat de mijnwerkers zich uitgebuit voelen en verder gaan met staken. Hun opstelling is door ‘Marikana’ verder verhard, zegt een van de stakers. En ze kunnen zo’n staking heel lang volhouden, want ze zijn gewend van weinig te leven.

fragmenten uit deze aflevering

    • meer van Bram Vermeulen