maandag 9 mei

Op de grens van het ideaal

Door de oorlog in Oekraïne heeft de strijd voor vrijheid en democratie overal ter wereld nieuwe betekenis gekregen. Hoe overleven idealen in tijden van diepe crisis?

In tijden van oorlog is het moeilijk om de hoop op een betere toekomst niet te verliezen. Al helemaal als je inzetten voor vrijheid en democratie gevaarlijke consequenties kent. VPRO Tegenlicht volgt vier jonge activisten uit Rusland, Oekraïne, Wit-Rusland en Polen die blijven strijden tegen onrecht. Wat betekent vrijheid voor hen? En waar komt hun strijdlust vandaan?

Regie: Floris-Jan van Luyn
Research: Floris-Jan van Luyn, Lukasz Dlugolecki en Arnout Arens
Productie: Jeroen Beumer
Eindredactie: Doke Romeijn & Geert Rozinga

maak kennis met vier jonge activisten

Jana Shostak

Wit-Russische activist en kunstenaar

De Wit-Russische Jana Shostak wist al op jonge leeftijd dat ze wilde vluchten. Ze kwam in de problemen nadat ze in Minsk een protestleus in de sneeuw had geschreven. Nu woont ze in Polen en combineert ze activisme en het kunstenaarschap. Zo gebruikt ze haar lijf als canvas om aandacht te vragen voor de politieke onderdrukking in Wit-Rusland en voor onrecht in Polen. In dat laatste land werden eerst Irakese en Syrische vluchtelingen aan de grens tegengehouden en wordt nu de vluchtelingenstroom uit Oekraïne overgelaten aan vrijwilligers zoals zij. Jana ziet daardoor onmenselijke situaties ontstaan. Sommige Oekraïense vluchtelingen reizen zelfs terug, omdat ze de situatie in Polen niet aankunnen.

Janek Spiewak

Poolse activist

De Poolse activist Janek Spiewak voert al zijn hele volwassen leven strijd tegen Poolse oligarchen en de neoliberale staat. In 2018 stelde Janek zich kandidaat voor het burgemeesterschap van Warschau, maar hij realiseerde zich dat het systeem hem nooit zal accepteren. De generatie van de grootouders van Spiewak bouwde Polen op uit het naoorlogse stof, maar de generatie die volgde privatiseerde alles en ‘verkwanselde’ daarmee de sociale orde. Nu ervaren Spiewak en zijn generatiegenoten de gevolgen. Er zijn amper sociale voorzieningen, ziekenhuizen functioneren niet, de rechtsstaat staat onder druk en de woningnood is hoog. Met meer dan twee miljoen vluchtelingen uit Oekraïne ziet de toekomst er zorgelijk uit.

Aleksandr Konovalov

Russische activist

Aleksandr Konovalov is de zoon van een Wit-Russische moeder en een Oekraïense vader, maar hij heeft zijn hele leven in Rusland gewoond. Hij vluchtte uit Moskou na jaren van zorgen over de Russische onderdrukking en woont sinds twee jaar in Polen. De komst van duizenden vluchtelingen naar de Poolse stad Wroclaw, zijn thuishaven, heeft de activist in hem wakker gemaakt. Vanuit Polen probeert hij zijn oud-landgenoten op andere gedachten te brengen. De positie van Rusland als agressor vindt hij extra pijnlijk omdat zijn oud-oom bij de bevrijding van Wroclaw op nazi-Duitsland gewond raakte. Hij vraagt zich af wat er met de Russische heldenmoed van die tijd is gebeurd.

Daria Kaleniuk

Oekraïense activist, hoofd van het Anti-Corruption Action Center

Als initiatiefneemster van het Anti-Corruption Action Center strijdt Daria Kaleniuk tegen corruptie in Oekraïne. De organisatie zorgde er onder andere voor dat in Oekraïne anticorruptiewetgeving werd ontworpen. Zo is er nu een Hoge Anticorruptie Rechtbank en zijn er open eigendomsregisters en elektronische vermogensverklaringen. Ook hield Daria een pleidooi voor het aanpakken van het Russisch grootkapitaal. Corrupte oligarchen met Russische banden zijn immers in het hele voormalige Oostblok terug te vinden, ook in Oekraïne. Na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne voelde ze zich niet meer veilig en is ze naar Polen gevlucht. Nu lobbyt ze voor het verschepen van oude F-16’s uit het Westen en stuurt ze helmen en kogelvrije vesten naar Oekraïne. Haar strijd tegen corruptie moet voorlopig wachten.

meer zoals 'Op de grens van het ideaal'