maandag 6 juni, 20:25 uur, VPRO, NPO 2

Wat als de handel stilvalt?

De internationale handelsstromen functioneren niet meer zo gesmeerd als voorheen. Met lege schappen tot gevolg. Hoe moeten we omgaan met lange, complexe supply chains, die regelmatig onverwacht stilvallen?

Van zonnebloemolie tot mondkapjes, en van medicijnen tot elektrische auto’s. De laatste jaren worden we met regelmaat geconfronteerd met tekorten, lange levertijden en stijgende prijzen op tal van producten. Als gevolg van geopolitieke spanningen, extremer weer en verschillende crises functioneren de lange, complexe internationale handelsstromen niet meer zo gesmeerd als voorheen. Met lege schappen tot gevolg. Hoe moeten we omgaan met lange internationale supply chains, die regelmatig onverwacht stilvallen?

Met de Vlaamse toekomstonderzoeker Yannick Dujardin duikt Tegenlicht in oorsprong en toekomst van de lange internationale toeleveringsketens die nu voor al die problemen zorgen. Sinds de sterke stijging van internationale handel in de jaren tachtig is het niet ongebruikelijk om onderdelen uit meer dan veertig landen aan te treffen in een product, maar het nadeel is dat een kleine verstoring de productie al in gevaar kan brengen. Is dat model nog toekomstbestendig?

lees meer

    • Voor verschillende ondernemers niet. Zo heeft het Brabantse AllTapes zijn productie weer teruggehaald uit Azië, omdat de aanvoerlijnen te onzeker werden. En C&A produceert sinds kort weer spijkerbroeken in Mönchengladbach, een oude textielstad waar men de leegstaande fabrieken van weleer in ere probeert te herstellen.

    Maar Europa is de afgelopen decennia zoveel productie kwijtgeraakt, dat we op een aantal gebieden zeer kwetsbaar geworden zijn voor elke verstoring van de aanvoer. Zo is het aantal fabrieken dat magneten maakt voor elektrische motoren -erg belangrijk voor de productie van bijvoorbeeld windmolens en elektrische auto’s-, sterk afgenomen onder druk van goedkope producten uit China. Een van de laatste Europese fabrieken, in het Sloveense Ljubljana, dreigt ook ten onder te gaan, waarmee de afhankelijkheid van landen als China niet zal verminderen.

    Voor de Rotterdamse architect Césare Peeren is het al lang duidelijk wat er moet gebeuren: Veel meer zelf, en met veel meer hergebruik van materialen. In zijn eigen huis in Rotterdam, en zijn bouwprojecten, zoals Boschgaard, toont hij aan dat een modern, comfortabel leven goed mogelijk is met bestaande materialen en een grote mate van autarkie.

    Want nu crisis op crisis volgt, van de oorlog in Oekraïne tot weer nieuwe lockdowns in China: de tekorten, hoge prijzen en slechte leverbaarheid van spullen zijn voorlopig nog niet voorbij.

    Regie: Martijn Kieft
    Research: Chris Vijn
    Montage: Paul Delput
    Productie: Jeroen Beumer
    Camera: Hans Bouma, Jackó van ’t Hof
    Geluid: Mike van der Sluijs, Jillis Schriel
    Eindredactie: Doke Romeijn & Geert Rozinga

    over de sprekers ↓

    Yannick Dujardin

    toekomstonderzoeker

    Yannick Dujardin is futurist of toekomstonderzoeker, 'hoe je het maar wilt noemen.' Hij denkt na over de toekomst en hoe dat impact heeft op onze acties in het heden. Want wat we verwachten van de toekomst, heeft ook invloed op hoe die toekomst er uit komt te zien.

    Een goede futurist kijkt volgens Dujardin daarom niet alleen naar de toekomst, maar ook naar gisteren en vandaag. Zijn kennis deelt hij als docent aan de Erasmushogeschool Brussel, maar ook als auteur. In maart van dit jaar publiceerde hij het boek De mythes van de toekomst, waarin hij onderzoekt welke toekomstbeelden mensen hebben en wat voor aannames hierin verscholen zitten. Hij reikt technieken aan om alternatieve toekomsten te verbeelden.

    Césare Peeren

    architect

    Césare Peeren is een architect en ondernemer met een groot hart voor hergebruik. Zijn missie is om uit te vinden op hoe we comfortabel kunnen leven zonder de impact van het huidige westerse comfortniveau.

    Césare is medeoprichter van Superuse Studios, een internationaal architectuurcollectief voor circulair en duurzaam ontwerpen. Dit collectief beschouwt een ontwerp als een circulair in plaats van lineair proces: design is een fase in een continue cyclus van creatie en recreatie, gebruik en hergebruik.

    Hij werkt vanuit de realisatie dat in de natuur de uitvoer van het ene proces, de invoer van een volgend proces is. Zijn eigen huis is dan ook een verzameling van afgedankte materialen en objecten. Deze werkwijze hanteert hij ook in zijn werk.

    Benjamin Sprecher

    universitair docent TU Delft

    Benjamin Sprecher doet als milieuwetenschapper onderzoek naar kritieke materialen: grondstoffen waarvan de toevoer onzeker is en een tekort grote gevolgen zou hebben voor de economie. Hij is universitair docent aan de TU Delft en coördinator van het Resilient Cities programma van het Leiden-Delft-Erasmus Centre for Sustainability. Deze onderzoeksgroep streeft naar het versnellen van de transitie naar een circulaire economie.

    Sprecher ziet dat de wereld ontzettend complex is geworden. Er bestaat volgens hem het idee dat overengineering goed is: hoe complexer, hoe beter een product is. Daar moeten we vanaf. 'Als je het niet meer uit elkaar kan halen, dan gaat een product zo lang mee als het onderdeel dat als eerst kapot gaat.' De complexiteit van ons geglobaliseerde systeem is te hoog geworden voor ons om normaal mee om te kunnen gaan. We moeten versimpelen volgens Sprecher. 'Maar versimpelen is veel moeilijk dan iets complexer maken.'

    Milana Krajic

    projectmanager bij Magneti

    Milana Krajic is projectmanager bij Magneti, een magnetenproducent in Ljubljana. Het is een van de vier bedrijven in Europa die nog magneten produceren. Krajic vertelt dat in ieder geval twintig andere magnetenproducenten in Europa de deuren hebben moeten sluiten door concurrentie vanuit China. Op deze manier worden we steeds afhankelijker van China voor de productie van magneten die cruciaal zijn voor heel veel producten, waaronder elektrische auto's.

    Sander Heijne

    journalist

    Sander Heijne is onderzoeksjournalist en historicus. Hij werkte vijf jaar op de economieredactie van de Volkskrant, schreef artikelen en een boek voor De Correspondent, en maakte ook nog eens een televisieserie met Jeroen Pauw over economische ongelijkheid in Nederland. De rode lijn in zijn werk is marktwerking in de publieke sector.

    Samen met Hendrik Noten maakt Heijne de podcast Fantoomgroei. Ze bespreken hoe we kunnen bouwen aan een wereld waarin niet de groei van de economie maar de bloei van de samenleving centraal staat. In het gelijknamige boek vragen Heijne en Noten zich af of de economie nog voor ons werkt, of dat wij vooral werken voor de economie. Want hoe kan het toch dat bedrijfswisten de pan uit rijzen, terwijl werkenden daar amper van profiteren?

    Uwe Gansfort

    algemeen directeur C&A FIT

    Uwe Gansfort is algemeen directeur bij de C&A Factory for Innovation in Textiles (FIT), een spijkerbroekenfabriek in het Duitse Mönchengladbach. Met deze locatie in een oude textielfabriek haalde C&A de eigen productie van denim weer naar Europa. Zo kan duurzamer worden geproduceerd.

    Felipe Muñoz Mateu

    algemeen directuer van All Tapes Supplies

    Felipe Muñoz Mateu is de algemeen directeur van All Tape Supplies (ATS). Dit bedrijf levert al vijftien jaar zelfklevende tape. Maar voordat een rol tape klaar is voor verkoop heeft het al een hele reis afgelegd.

    ATS werkt met materialen uit Japan. Vervolgens worden rollen tape naar Vietnam gestuurd waar er folie aan wordt toegevoegd. Dan wordt het weer naar Nederland verzonden. En uiteindelijk gaat het naar afnemers in heel Europa. Maar ATS wil verandering. Ze zijn er op gebrand om 95 procent van hun producten in Europa te produceren, hoe moeilijk dat ook is. 'We gaan het gewoon doen.'

    meer zoals 'Wat als de handel stilvalt?'