Deze woonpioniers bouwen aan het wonen van de toekomst

Burgers door het hele land komen in actie om de wooncrisis aan te pakken. Daar waar de overheid haar taak laat liggen, pakken zij ‘m op. Twee van deze pioniers wonnen woensdag de woonpioniersverkiezing van VPRO Tegenlicht.

Het probleem is gigantisch. De afgelopen jaren is de Nederlandse volkshuisvesting vakkundig gesloopt. Politieke bestuurders nemen het recht op wonen - een grondrecht en een mensenrecht - niet meer serieus. Zoiets los je niet ‘even’ op.

Wat te doen? Wachten op een nieuwe politieke wind voelt ook niet goed. VPRO Tegenlicht vroeg zich af hoeveel oplossend vermogen er eigenlijk in de samenleving zit. Na een oproep verzamelden we maar liefst 153 Nederlandse initiatieven. Burgers die door het hele land op de een of andere manier bezig zijn om hun landgenoten een plek te geven om te wonen. Dat valt niet mee. Want naast betaalbaar, moet zo’n plek ook duurzaam zijn en het liefst ook nog sociaal en ruimtelijk slim ingericht.

Om deze woonpioniers een podium te geven, een zetje in de rug, organiseerde VPRO Tegenlicht op woensdag 11 mei de Woonpioniersverkiezing 2021. Een vakjury, onder leiding van Marja Elsinga, hoogleraar ‘Housing Institutions & Governance’ aan de TU Delft, koos daaruit een aantal winnaars. Geen sinecure, want hoe vergelijk je 153 initiatieven, groot en klein, vergevorderd of pas net begonnen?

De jury deed het toch. Zij koos uit de 153 aanmeldingen - hier nog eens te bekijken - een aantal projecten die zij graag extra wilde uitlichten. Dit zijn de grote winnaars die bouwen aan het wonen van de toekomst.

de vakjury koos als winnaar..

De eerste winnaar, jongerenproject SET, valt in de categorie ‘Bouwen, bouwen bouwen’, waar innovatieve bouwmethoden centraal staan. Dit gebouw voor 180 bewoners, ontwikkeld door corporatie De Alliantie samen met architectenbureau SVP, werd in korte tijd neergezet en is bedoeld voor jongeren én statushouders. Zo moet het gebouw het sociale cement gaan vormen tussen de nieuwe bewoners en de buurt.

Bovendien is de constructie modulair: units van 18 vierkante meter (met ondere andere gemeenschappelijke ruimtes) worden binnen drie maanden op elkaar geplaatst, maar kunnen na tien jaar ook weer gedemonteerd worden om op een andere plek weer opgebouwd te worden. ‘Dit project is opschaalbaar, reproduceerbaar, circulair, klimaatneutraal en betaalbaar,’ aldus de jury. ‘Het project onderscheidt zich bovendien door een gemengde doelgroep.’

‘Dit project is opschaalbaar, reproduceerbaar, circulair, klimaatneutraal en betaalbaar’

publiekswinaar

De tweede winnaar, Peel Natuurdorpen, zowel door het publiek gekozen als lieveling alsook geprezen door de jury, valt in de categorie ‘Pionieren als vorm van anders leven’ - waar de Tiny House-beweging goed vertegenwoordigd is. Een beweging die anders wonen propageert, alsook een andere vorm van plannen: wonen als nadrukkelijk onderdeel van het landschap. Betaalbaarheid en een kleine footprint horen hand in hand te gaan.

Peel Natuurdorpen is een combinatie van wonen in tiny houses in nieuwe natuur op landbouwgrond in het zuiden van het land. De tienduizend huisjes worden off grid, er zijn dus geen nutsvoorzieningen. Boeren, die toch al van hun veeteelt af moeten, gaan op de landbouwgrond nieuwe natuur aanleggen: bossen, heggen, houtwallen, waterpartijen en kruidenrijk grasland. Daartussen komen de huizen te staan. ‘Als je koeien kan melken, kan je ook huisjes melken,’ zo merkt één van de betrokken boeren droogjes op in een reportage van de lokale nieuwszender DTV Uden.

Waarom is Peel een winnaar? ‘Het agrarische landschap was het vertrekpunt en het woningvraagstuk is daarin integraal meegenomen,’ aldus de jury. ‘Dit initiatief geeft een nieuwe betekenis aan wat een boer kan doen als woonbosbeheerder en landschapsvernieuwer. Wel zijn er nog vragen over het verdienmodel: worden deze huisjes niet een tweede huisje voor vermogende Randstedelingen?’

de winnaars van de woonpionier verkiezing

Speciale vermeldingen

jong en oud bij elkaar

Een speciale vermelding voor het project Duo-wonen van Amanda Schiltmans-Milter. Daar worden bestaande huur- of koopwoningen van senioren kadastraal gesplitst, zodat er twee woningen ontstaan. Beneden de senior en boven een woonplek (ca. vijftig vierkante meter) van jongvolwassenen, die bovendien hulptaken verricht voor de senior, en zo huurspaart voor een eigen woning.

Zo kunnen senioren langer zelfstandig blijven wonen in hun eigen buurt, en hebben ze iemand die kan helpen met boodschappen doen, samen de tuin onderhouden en hulp bij de computer. Snel is het ook, want er hoeft geen nieuwbouwtraject gestart te worden.

‘Amanda is een outsider in de wereld van bouwprofessionals, maar haar idee raakt aan iets wezenlijks. Ze koppelt het woonvraagstuk aan de eenzaamheid die veel mensen tegenwoordig voelen,’ aldus de jury. ‘Het plan verbruikt bovendien geen kostbare grondstoffen. De bestaande voorraad woningen wordt eerlijker verdeeld tussen insiders en outsiders.’

kloosterwonen

Nog een speciale vermelding was er voor woningcorporatie Sint Trudo en FAAM architects, die paviljoens bouwen op landgoed Eikenburg in Eindhoven. De nieuwbouw is geïnspireerd op de kernwaarden van het kloostergoed: de bewoners zorgen voor elkaar en het landschap. Alle bewoners wordt gevraagd iets terug te doen voor het landgoed. Helpen bij het onderhoud van natuur en groen, of ondersteunen bij zorg- en onderwijsactiviteiten. Er is ruimte voor 28 sociale-huurwoningen voor één- en tweepersoonshuishoudens.

Een groot deel van de bouwmaterialen kwam uit de bebouwing die oorspronkelijk op het landgoed stond: staalconstructies, betonpuin, balkhout, gipsplaten en hekwerken. De rest bestaat uit CLT, een materiaal dat gemaakt wordt uit duurzaam beheerde bossen. De combinatie van CLT en lokaal sloopafval maken het bouwproces daadwerkelijk circulair. 'Een voorbeeldproject voor de circulaire economie,' aldus de jury.

blokkendozen voor jongeren

De Kleine Duinvallei in Katwijk lost het tekort van betaalbare huisvesting voor jongeren en starters op met houten woningen. Er worden 83 zelfstandige woningen gebouwd voor mensen tussen de 18 en 28 jaar. De studiowoningen zijn circulair gebouwd, demonteerbaar en makkelijk op elkaar te stapelen zoals blokkendozen. De studio’s zijn verbonden met elkaar via een huiskamer en een grote buurttuin.

De pionier achter dit project is Woodyshousing, dat bouwde met kennis van hout en andere biosbased materialen en het modulebouwsysteem (demonteerbaar bouwen). Zo zorgden zij voor betaalbare huisvesting en een waardevolle plek voor de buurt.

De jury: 'Men overwon het sectorale denken en de waterscheiding tussen opdrachtgevers, ontwerpers en makers dat zo kenmerkend is bij de productie van woningen. De makers en bouwers, de ontwerpers en de initiatiefnemers zagen elkaar en gaven elkaar de ruimte.'

Benieuwd naar de uitgebreide onderbouwing van de jury? Lees hier het volledige juryrapport.