In één jaar zakte Nederland van plek 6 naar 28. De index van internationale organisatie Verslaggevers Zonder Grenzen (VGZ) vergelijkt het niveau van persvrijheid in 180 landen en gebieden. Bovenaan de lijst prijkt Noorwegen. Helemaal onderaan bungelt Noord-Korea. Nederland stond sinds 2002 altijd in de top tien, maar daar is nu verandering in gekomen. De moord op Peter R. de Vries wordt door het rapport aangehaald als kenmerkend voor de ontwikkelingen rondom persvrijheid in Nederland.
Nederland is in een jaar 22 plekken gedaald op de internationale persvrijheidsindex. Nog nooit stonden we zo laag op de lijst. Wat is er aan de hand?
Toenemende intimidatie en agressie
Verbale en fysieke agressie tegen journalisten, met name fotografen en filmploegen, is toegenomen. Ook zijn het met name vrouwelijke verslaggevers en journalisten van kleur die het meeste risico lopen. Het is een gevolg van groeiende polarisatie van de publieke opinie, aangezwengeld door verhitte debatten over corona en immigratie, aldus het rapport van VZG.
Het nieuws komt niet geheel onverwacht. In Groningen kreeg een journalist vorig jaar een brandbom door zijn brievenbus. Hij draagt nu altijd een noodknop bij zich. In Gelderland werd een journalist na een voetbalwedstrijd aangereden door een supporter. De NOS haalde bovendien in 2020 al de logo’s van satellietwagens om werknemers te beschermen tegen toenemende intimidatie. En vorig jaar bleek uit onderzoek van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) dat meer dan acht op de tien journalisten wel eens te maken hebben met een vorm van agressie of bedreiging. Het aantal meldingen door journalisten van bedreiging en fysiek geweld verdubbelde in 2021 ten opzichte van het jaar ervoor, van 121 in 2020 naar 272 in 2021.
het aantal meldingen door journalisten van bedreiging en fysiek geweld is verdubbeld
Als gevolg van toenemende intimidatie en agressie ziet VGZ dat in de media steeds vaker sprake is van zelfcensuur. Journalisten twijfelen of ze verslag willen en kunnen doen van bepaalde onderwerpen. De journalistiek wordt in zijn taken belemmerd door ‘trollen op sociale media’, schrijft de organisatie. Ook kleine, populistische partijen, aan de randen van het politieke spectrum, dragen bij aan het verminderende vertrouwen in de media.
Zorgen over de gehele linie
Maar er zijn meer zorgen. Zo wijst VGZ op de groeiende centralisatie van economische macht in de media. Twee mediabedrijven bezitten het overgrote deel van de kranten en regionale journalistiek neemt af. Ook hebben journalisten slecht toegang tot overheidsdocumenten. Vaak kwam door journalisten gevraagde documentatie te laat of was het onjuist of onvolledig. VGZ vervolgt dat de vertrouwelijkheid van bronnen onder druk staat. Inlichtingendiensten hebben vergaande bevoegdheden om communicatienetwerken af te tappen of te hacken.
'De persvrijheid en de veiligheid van journalisten moet hoog op de agenda komen te staan'
Nederland moet wakker worden geschud
Hoewel men in de journalistiek wel had verwacht dat Nederland zou zakken op de lijst, komt de mate waarin nu toch als een schok. ‘Lager dan de top tien had ik niet verwacht,’ zegt Paul Texeira van de NVJ in Trouw. Ook Ruth Kronenburg, directeur van Free Press Unlimited, is ontzet door het nieuws. Ze hoopt dat dit nieuws Nederland wakker schudt. ‘Nederland is altijd voorloper en voorvechter geweest van persvrijheid wereldwijd. Om deze positie te behouden moeten persvrijheid en de veiligheid van journalisten hoog op de agenda komen te staan,’ zegt ze in Het Parool.