Hoe werkt Europa?

De Europese Unie is een van bovenaf bestuurde technocratie, zegt Yanis Varoufakis. De voormalig Griekse minister van Financiën pleit voor meer democratie in Europa. Dat kan alleen als wij als burgers begrijpen hoe Europa werkt. Hoe wordt de Europese Unie eigenlijk bestuurd?  We nemen je mee langs de belangrijkste politieke organen.

De Europese Commissie functioneert als een kabinet en is de drijvende kracht achter de Europese Unie. Ze bestaat uit 28 leden, één uit elke lidstaat. De voorzitter van de Europese Commissie wordt voorgesteld door een ander orgaan: de Europese Raad (zie hieronder). Vervolgens stemt het Europese Parlement (zie hieronder) als derde orgaan over de benoeming van de voorzitter.

De voorzitter kiest vervolgens in samenspraak met de Raad de overige 27 leden van de Commissie. Elk zijn ze - net als ministers in een land - verantwoordelijk voor hun eigen portefeuille.

De Europese Commissie heeft vier hoofdtaken. Ze stelt wetten voor die de twee andere organen vervolgens moeten goedkeuren. Dit 'recht van initiatief' zoals het heet, heeft alleen de Europese Commissie. Zo worden op voorstel van de Commissie vanaf juni 2017 alle mobiele roamingskosten in het buitenland afgeschaft. Providers mogen geen extra kosten meer rekenen. Data en belminuten gaan dan ook op vakantie in Frankrijk gewoon van je bundel af.

Ten tweede zorgt de Europese Commissie ervoor dat alle lidstaten zich aan de gemeenschappelijke verdragen houden. Een derde taak is het verdelen van financiële steun, bijvoorbeeld aan infrastructuur in Polen of boeren in Italië. Als laatste voert de Europese Commissie het woord met partijen buiten de Europese Unie. Handelsverdragen zoals TTIP en CETA worden onder leiding van de Europese Commissie gesloten.

Het Europese Parlement is eigenlijk zoiets als de Tweede Kamer van de Europese Unie. Het Parlement bestaat uit 751 leden die elke vijf jaar - in 2014 voor het laatst - direct gekozen worden door alle burgers (of eigenlijk 43 procent van alle burgers volgens de opkomstcijfers).

Het Parlement kan de wetten die de Europese Commissie voorstelt aannemen, wijzigen of in de prullebak gooien. Zo kan dit orgaan bijvoorbeeld internationale verdragen zoals TTIP tegenhouden, of de door Het Europese Parlement voorgestelde begroting wijzigen.

Naast controle over wetgeving heeft het Parlement controle over de benoeming van de Europese Commissie. Zij keurt - met een meerderheid van de stemmen - behalve de voorzitter ook de gehele Europese Commissie goed. Verder kan het Europees Parlement tijdens de regeringsperiode het aftreden van de gehele Europese Commissie afdwingen met een tweederdemeerderheid.

Wie zit er eigenlijk op dit moment in het Europese Parlement? De Kamer telt acht fracties en vijftien onafhankelijke leden. Bijna alle Nederlandse partijen hebben zich aangesloten bij hun Europese evenknie.

216 zetels: Europese Volkspartij (EVP) o.a. CDA
190 zetels: Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (S&D) o.a. PvdA
75 zetels: Europese Conservatieven en Hervormers (ECH) o.a. ChristenUnie en SGP
70 zetels: Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa (ALDE) o.a. VVD en D66
52 zetels: Europees Unitair Links/Noords Groen Links (GUE/NGL) o.a. PvdD en SP
50 zetels: De Groenen/Vrije Europese Alliantie (Groenen/VEA) o.a. GroenLinks
45 zetels: Europa van Vrijheid en Directe Democratie (EVVD) o.a. Nigel Farage
38 zetels: Europa van Naties en Vrijheid (ENV) o.a. Marine le Pen
15 zetels: niet-fractie gebonden leden. o.a. PvdV

De Raad van de Europese Unie heeft een soortgelijke taak als het Europese Parlement: zij beslist in overleg met het Europese parlement over de wetgeving en begroting die de Europese Commissie naar voren schuift. De Raad kent geen vaste leden maar bestaat uit 28 ministers. Welke ministers dit zijn hangt af van het onderwerp.

Naast de genoemde instanties heb je ook nog de Europese Raad (niet te verwarren met de Raad van de Europese Unie) die bestaat uit alle regeringsleiders. De Europese Raad - die vier keer per jaar samen komt - heeft officieel geen wetgevende taak maar kan toch in overleg met de Europese Commissie agendapunten bepalen. Bovendien kiezen zij, zoals gezegd, de voorzitter van de Europese Commissie.

Het onderstaande filmpje zet de zaken simpel en samenvattend op een rijtje.

Dan is er nog de Europese Centrale Bank die ervoor moet zorgen dat de euro een stabiele munt blijft. Officieel heeft deze Centrale Bank geen politieke taak, maar zoals we gezien hebben tijdens de Griekse crisis, was de bank als onderdeel van de trojka nauw betrokken bij het bezuinigingsbeleid van Griekenland. Politiek en monetair beleid zijn in Europa nauw met elkaar verweven.

Dit is in een notendop hoe de Europese Unie werkt. Deze vijf genoemde instanties draaien aan de knoppen in Europa. Daarvan wordt alleen het Parlement - dat geen agenderende functie heeft - direct gekozen door het volk.

Hebben alleen deze vijf gezelschappen dan invloed in Europa? Uiteraard niet. Alle instanties worden ondersteund door technische commissies, adviescomités en ruim dertigduizend Brusselse ambtenaren. Tel daarbij op het aantal lobbyisten van eveneens dertigduizend man sterk (die volgens The Guardian 75 procent van de wetgeving beïnvloeden), en je krijgt een beeld van de omvang van het politieke apparaat in Europa.