Jaap Goudsmit in het kort

Jaap Goudsmit

Viroloog en epidemioloog Jaap Goudsmit (1951) is op 9 augustus de vierde gast in VPRO Zomergasten.

De hele aflevering is niet meer terug te kijken vanwege rechtenbeperkingen. Hierboven zie je een samenvatting in 20 minuten, de losse gesprekken zijn hieronder wel nog beschikbaar.

Jaap Goudsmit is wetenschappelijk directeur van het Human Immunomics Initiative van de Harvard T.H. Chan School of Public Health. Hij geldt als één van de belangrijkste aidsonderzoekers ter wereld. Ook is hij expert op het gebied van vaccinontwikkeling en veroudering van het immuunsysteem. Sinds het begin van de lockdown volgt hij de Nederlandse corona-aanpak op de voet, evenals de race om een vaccin. Goudsmit schreef meerdere boeken, waarin hij onder andere waarschuwde voor de uitbraak van een volgend SARS-achtig virus. Over de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, waartoe veel van zijn familieleden behoren, verscheen onlangs zijn boek Wie herdenken wij op 4 mei?

snel naar:

'Het thema voor mijn avond is overleven. Mijn overlevingsstrategie is er een van leren en nieuwsgierig zijn, maar het gaat er ook om wat je moet doen om letterlijk te overleven. Net als iedereen werd ik door de coronacrisis overvallen en gedwongen mij af te vragen of ik als viroloog en epidemioloog wel was voorbereid op wat er aan het gebeuren was. Stonden we als experts niet te snel klaar met lessen uit het verleden bij een epidemie door een virus dat geen van ons of onze leermeesters ooit had meegemaakt of bestudeerd? Deze tijden vragen net als destijds bij het begin van de aidsepidemie om een nieuwsgierige, onbevangen en ruimdenkende houding waarbij je je door nieuwe kennis en wetenschap laat verrassen. Ik wil een avond waarbij we in het hoofd van Nobelprijswinnaars kruipen en waarin we oorzaak en gevolg leren onderscheiden van toeval. Als je ergens middenin zit, lijkt het een chaos, maar naarmate de tijd verstrijkt, lijkt alles ordelijk op zijn plaats te vallen. Zo zal het ook gaan met de huidige coronacrisis.'

- Jaap Goudsmit

wetenschap

Jaap Goudsmit is de zoon van documentairemaker Hedda van Gennep-Postma en arts/ hematoloog Rob Goudsmit. Zijn ouders scheidden vlak na zijn geboorte, waarna zijn vader afwezig bleef. Hij groeide op met een moeder die getraumatiseerd en vertwijfeld uit de oorlog was gekomen; het onrecht dat haar was aangedaan maakte haar bang en boos tegelijk: het aanwijzen van schuldigen was haar missie. Hij bracht als kind veel tijd door met zijn grootvader, laboratoriumarts, met wie hij films keek over ontdekkingsreizigers en boeken las over het mysterie van de microscoop. De kiem voor zijn toekomst als wetenschapper werd hier gelegd. Ook leerde hij in zijn jeugd hoe belangrijk het is ergens het beste in te willen worden: basketballen op competitieniveau hielp hem op zijn zeventiende door een periode van zware depressie heen.

aidsonderzoek

Goudsmit studeerde in 1978 cum laude af in de geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam. Na zijn studie was hij in de VS verbonden aan het instituut van Nobelprijswinnaar D. Carleton Gajdusek. Eind jaren tachtig, terug in Nederland, specialiseerde hij tot viroloog en promoveerde. Hij behoorde meer dan tien jaar tot het leidend viertal van de Amsterdamse Cohort Studies naar aids, wat tot het beste aidsonderzoek in Europa wordt gerekend. Zijn carrière kende ook grote tegenslag: in 1990 beweerde hij een middel tegen aids op het spoor te zijn, maar zijn claim bleek onjuist - een fout die hem net niet opbrak. Het kostte hem tien jaar om zijn manier van wetenschap bedrijven grondig te herzien en professioneel weer op het goede pad te raken. Goudsmit weet als geen ander dat een geneesmiddel of vaccin dat in het lab lijkt te werken, bijna nooit bij de mensen die het nodig hebben terecht komt.

verenigde staten

Goudsmit hervond zijn zelfvertrouwen tijdens zijn werk in de vaccin-industrie, als wetenschappelijk directeur van Crucell. Hier ontwikkelde hij vaccins voor ebola en aids en geneesmiddelen voor griep en leerde hij wat er allemaal bij komt kijken om een wetenschappelijke doorbraak in de praktijk te brengen. In 2017 keerde hij terug naar de academische wereld. Een groot deel van zijn loopbaan speelde zich af in zijn geliefde Verenigde Staten, waar hij op 11 september 2001 een van de vliegtuigen het WTC zag raken en die hij sinds dat moment langzaam maar zeker heeft zien veranderen.

fragmenten

uitgekozen door Jaap Goudsmit

The Onion

2010

In deze video van de satirische nieuwssite The Onion wordt een CNN-breaking-news-bericht genadeloos gepersifleerd. Alledaagse gebeurtenissen worden door de wanhopige nieuwslezer opgevoerd als choquerend en ook de standaard vox-pops en experts krijgen ervan langs. Jaap Goudsmit opent zijn avond met dit fragment om het gesprek aan te gaan over de rol van wetenschappers in de media.

Terug naar boven ↑

Kuru: The Science and the Sorcery

Rob Bygott, Siamese, 2010

In de jaren zestig deden medisch wetenschappers Michael Alpers en Carleton Gajdusek onderzoek naar kuru, een degeneratieve hersenziekte die heerste onder de Papoease Fore-stam. In dit fragment vertellen de onderzoekers hoe ze het vermoeden kregen dat er een link bestond met de kannibalistische uitvaartrituelen van de stam en hoe ze dit wisten te bewijzen met radicaal experiment. Jaap Goudsmit heeft in het lab van Nobelprijswinnaar Gajdusek gewerkt en bewondert zijn manier van denken. 

Terug naar boven ↑

Dallas Buyers Club

Jean-Marc Vallée, Independent Film, 2013

De film Dallas Buyers Club is losjes gebaseerd op het leven van Ron Woodroof, een aidspatiënt die in de jaren tachtig een handeltje oprichtte in experimentele medicijnen: de buyers club. In deze scène zien we Ron (gespeeld door Matthew McConaughey) een grote hoeveelheid Interferon kopen in Japan. Op het vliegveld geeft hij zichzelf een shot, maar dat is veel te sterk. Hij krijgt een hartaanval en belandt in het ziekenhuis. Jaap Goudsmit laat dit fragment zien als illustratie van de wanhoop die er heerste in de zoektocht naar een behandeling voor aids. Hij ervoer zelf een enorme druk tijdens zijn aidsonderzoek en maakte mede daardoor een grove fout: hij en zijn onderzoekspartner Buck beweerden een middel tegen aids te hebben gevonden, maar van die claim bleek al snel niets te kloppen.

Terug naar boven ↑

Jiro Dreams of Sushi

David Gelb, Cinemien, 2011

De documentaire Jiro Dreams of Sushi gaat over sushichef Jiro Ono en zijn driesterrenrestaurant in Tokyo. In dit fragment praat Jiro met zijn zoon Takashi over zijn opvoeding en op eigen benen staan. Jiro vertelt dat hij zelf is opgevoed met het motto ‘hard werken om te overleven’, en hij is niet van plan om te stoppen, ook al is hij 85 jaar. Voor Jaap Goudsmit is Jiro het bewijs dat talent niet aangeboren is, maar gelijk staat aan niet slordig zijn en duizenden uren hard werken.

Terug naar boven ↑

The Race for Everest

Mick Conefrey, BBC, 2003

The Race for Everest vertelt aan de hand van interviews en archiefmateriaal hoe in 1953 de top van Mount Everest voor het eerst werd bereikt. In dit fragment volgen we raketgeleerde Tom Bourdillon en hersenchirurg Charles Evans, die met een innovatief zuurstofapparaat aan de klim begonnen. Doordat de uitrusting van Evans niet goed werkte, moesten ze op grote hoogte toch omkeren. Edmund Hillary en Tenzing Norgay haalden de top wél, mede door het geluk dat ze onderweg achtergelaten proviand en een zuurstoftank vonden. Jaap Goudsmit ziet in de film hoe de combinatie van technologie, doorzetten en geluk uiteindelijk tot succes leidt.

Terug naar boven ↑

Hedda’s oorlog

Leah Goudsmit, 2012

De korte documentaire Hedda’s oorlog is gemaakt door Leah Goudsmit, de dochter van Jaap Goudsmit. De film gaat over hoe Jaaps moeder Hedda van Gennep-Postma werd getekend door de Tweede Wereldoorlog. In dit fragment vertelt ze hoe ze schrikt als er ‘s nachts wordt aangebeld; de oorlog speelt nog altijd in haar hoofd. We zien Hedda en Leah in de New Yorkse wijk Williamsburg aan de praat raken met een paar chassidische mannen. Hedda worstelt zichtbaar met haar joodse identiteit: aan de ene kant is ze gefascineerd door haar afkomst, aan de andere kant voelt ze zich boos en miskend. Jaap Goudsmit laat dit fragment zien om uit te leggen hoeveel invloed een oorlog heeft. Hij bracht dit jaar het boek Wie herdenken wij op 4 mei? uit.

Terug naar boven ↑

Hoop Dreams

Steve James, ro*co films, 1994

In de bijna drie uur durende documentaire Hoop Dreams volgen we twee zwarte tieners, Arthur Agee en William Gates, die dromen van een carrière in de NBA. Laatstgenoemde krijgt in dit fragment de wind van voren van zijn coach; William legt uit dat hij sinds zijn blessure niet meer zo goed en zorgeloos speelt als hij zou willen. Jaap Goudsmit speelde basketbal op de middelbare school en raakte in de vijfde klas in een depressie. Mede dankzij basketbal kwam hij er weer bovenop, hij en zijn team groeiden uit tot de top van Nederland. Hoop Dreams werd in 2007 uitgeroepen tot de beste documentaire aller tijden door de International Documentary Association.

Terug naar boven ↑

9/11

Reuters, ScreenOcean, 2001

Jaap Goudsmit zag met eigen ogen hoe het tweede vliegtuig zich op 11 september 2001 in het World Trade Center boorde. Hij kwam regelmatig in de VS, woonde er een aantal jaar, en hield van het wetenschappelijke klimaat in het land, maar sinds de aanslagen zag hij het land veranderen. Hij laat een montage zien van archiefmateriaal van die ochtend. Een zichtbaar aangedane ooggetuige vertelt wat hij zag.

Terug naar boven ↑

Zo zie je ’t nergens. Zo VPRO. Dankzij extra geld van enthousiaste kijkers maken wij Zomergasten waar. Geef om de VPRO. Doneer! →

En bortkastet halvtime med Tom Lehrer

NRK, 1967

De Amerikaanse komiek Tom Lehrer maakte in 1965 een satirisch lied over de Duitse raketingenieur Wernher von Braun, die zich aan het einde van de Tweede Wereldoorlog overgaf aan de VS om daar zijn werk voor de Amerikanen voort te zetten. Jaap Goudsmit neemt een optreden mee van Lehrer omdat het nummer laat zien hoe moeilijk het is om goed en slecht te onderscheiden. Zo ontwierp Von Braun bommen voor de nazi’s, maar droeg met zijn kennis ook bij aan de reis naar de maan.

Terug naar boven ↑

Alphaville

Jean-Luc Godard, StudioCanal, 1965

In de scifi-neo-noir-film Alphaville is geheim agent Lemmy Caution op weg naar de futuristische stad Alphaville. De stad wordt bestuurd door supercomputer Alpha 60 die alle emotie heeft verboden en zuivere rationaliteit predikt. Caution moet het kwaadwillige genie achter de computer, Professor Von Braun, vermoorden. In dit fragment zien we hoe mensen die zich ‘onlogisch’, en dus emotioneel, hebben gedragen op lugubere wijze worden vermoord. Jaap Goudsmit vertelt over zijn voorliefde voor dystopische films en wat we daarvan kunnen leren.

Terug naar boven ↑

The Joy of Stats

Dan Hillman, Wingspan Productions, 2010

De populaire Zweedse arts en hoogleraar Hans Rosling werd internationaal bekend met zijn heldere uitleg van statistieken. Jaap Goudsmit laat een fragment zien uit The Joy of Stats, waarin Rosling in vier minuten vertelt over de ontwikkeling van levensverwachting en welvaart in tweehonderd landen in tweehonderd jaar. Die lijkt zich louter positief te ontwikkelen. Goudsmit was groot fan van het optimistische verhaal van Rosling, maar staat tegenwoordig kritischer tegenover zijn positieve blik. 

Terug naar boven ↑

All is Lost

J.C. Chandor, Roadside Attractions, Before The Door Pictures, 2013

In All is Lost speelt Robert Redford een man die een solozeiltocht over de Indische Oceaan maakt. Als zijn boot lek raakt door een botsing met een verloren zeecontainer, weet hij het gat te dichten, maar door slecht weer komt zijn boot toch onder water te staan. We zien de scène dat hij zijn zeilboot moet opgeven en met zijn noodpakket in een opblaasbare reddingsboot stapt. In het noodpakket zit een sextant, een apparaat om je positie te bepalen aan de hand van de zon of de sterren - hoewel hij daar in zijn dobberende reddingsboot natuurlijk maar weinig aan heeft. All is Lost is de keuzefilm van Jaap Goudsmit omdat het voor hem gaat over doorzetten, ook tijdens onmogelijke situaties. De man weet dat de kans steeds groter wordt dat hij doodgaat, en toch doet hij er alles aan om te overleven.

Terug naar boven ↑