Andere Tijden: Wie is van hout?
Nederland 2, 21.30 - 22.00 uur
Van ding (stuk hout) naar mens: jan foudraine zag schizofrenen als mensen met problemen zoals iedereen, alleen is het lijden hier vele malen zichtbaarder. Andere tijden heeft Foudraine’s boek Wie is van hout... als vertrekpunt genomen voor een verkenning van de periode waarin psychiatrische behandelingen zich van het ene uiterste naar het andere bewogen.
In 1971 verscheen het ruim 450 pagina’s dikke Wie is van hout… van de hand van Jan Foudraine; een non-fictieboek dat, niet in de laatste plaats tot verrassing van de schrijvende psychiater zelf, zeker 200.000 keer over de toonbank ging. Grondtoon: iemand met schizofrenie (bijvoorbeeld) was meer dan de diagnose die men stelde en waarvan gedacht werd dat die met straffe hand aangepakt diende te worden: elektroshocks, opsluiting in de isoleercel, ketening, zware medicijnen. Foudraine – kind van zijn tijd, een jaar of wat later vertrok hij naar India om zich in de buurt van Bhagwan verder te heroriënteren, onder andere wat betreft zijn vakgebied – zag een mens met problemen zoals iedereen, alleen in dit geval was het lijden daaraan vele malen zichtbaarder. Hij haakte daarmee aan bij de lijn die sinds kort daarvoor met de noemer ‘antipsychiatrie’ geduid werd.
Andere tijden heeft Foudraine’s boek als vertrekpunt genomen voor een verkenning van de periode waarin psychiatrische behandelingen zich van het ene uiterste naar het andere bewogen. De witte jassen van behandelaars moesten uit, patiënten kregen ook sleutels, structuur werd overboord gegooid. Van ding (stuk hout) naar mens, met alle gevolgen van dien, want natuurlijk niet iedereen kon die grotere rol in zijn eigen behandelingsproces aan. We zien in Andere Tijden-aflevering Wie is van hout verschillende heren op leeftijd, onder wie Jan van de Lande, destijds beleidspsychiater van de therapeutische gemeenschap voor jongeren ‘Amstelland’; psychiater Herman van Praag, als vertegenwoordiger van de biologische psychiatrie; een voormalig verpleger; een dito patiënt, en Foudraine zelf.
Mede als gevolg van de (soms dramatische) gebeurtenissen die zich tijdens de experimenten met nieuwe vormen voordeden, lijkt er gaande de jaren consensus te zijn bereikt: pillen en praten. Maar het onderwerp blijft in beweging. Zo publiceerde de Belgische psychiater Dirk de Wachter eind 2012 Borderline times; een poging om de antipsychiatrie weer een plaats te geven. Zijn boodschap klinkt als een echo van toen: niet (alleen) de patiënt is ziek, maar de (hele) maatschappij.