ADHD bestaat niet. Documentairemaakster Katinka de Maar is er resoluut over: ‘Het is een manier om gedrag te benoemen in de hoop dat we het dan kunnen oplossen.’ Wat voor gedrag, dat valt te zien in haar film De echte jongens film: druk doen, lef tonen, grenzen verkennen, beweeglijk zijn en beetje rotzooi trappen. Gedrag dat jaren geleden gewoon bij jongens hoorde, maar dat de maatschappij nu als een probleem ervaart. Wat is er aan de hand? Zijn jongens zoveel drukker geworden dan vroeger, of is de samenleving intolerant geworden ten aanzien van typisch jongensgedrag?

‘Het is een makkelijke oplossing,’ vindt De Maar, ‘je zegt dat iemand adhd heeft, stopt er een pilletje in en dan wordt ’ie rustig. Ik ben niet tegen medicatie en ook niet tegen het diagnosticeren van echt extreem gedraag. Maar vertoont een drukke jongen in de klas werkelijk extreem gedrag? En zijn andere manieren om zo’n jongen te behandelen uitvoerig uitgeprobeerd? Wiens belang dienen we: die van het kind, de leerkracht, de ouder of de maatschappij? Ik vind dat het belang van het kind voorop moet staan.’

Het vertrekpunt van De echte jongens film is persoonlijk: De Maar is zelf moeder van een drukke jongen. Melle, heet hij, inmiddels achttien. Al vanaf vroege leeftijd klaagden leerkrachten dat hij ongewenst gedrag vertoonde. Onderzoekers bogen zich over Melle en de dossiers stapelden zich op. Hij moest naar het speciaal onderwijs, maar een zo’n school wilde hem alleen toelaten als hij ritalin zou slikken. Melle weigerde, hij wilde het zonder pilletje doen. De Maar, verbouwereerd: ‘Als kinderen in de klas niet lang genoeg stil zitten, rinkelen tegenwoordig meteen alle alarmbellen.’

Hoe kijkt de filmmaakster terug op de eigen situatie? Hadden de leerkrachten een punt? Was Melle ondoenlijk druk? Of is ze als moeder te ver meegegaan in de druk die de school uitoefende? Je kunt toch ook tegen een leraar ingaan, als je vindt dat die je kind onterecht beticht van extreem gedrag? ‘Ik werd er onzeker van, je wilt het beste voor het kind,’ resumeert ze. ‘Nu zou ik de situatie anders hebben aangepakt en tegen de school zijn ingegaan. Laat een jongen een klas overdoen als hij nog te speels is om naar de volgende over te gaan. Tweederde van de kinderen in het speciaal onderwijs is jongens. Op zich niks bijzonders, het is van alle tijden dat jongens extreem gedrag vertonen. Aan de andere kant: ik vind het eigenlijk niet echt extreem gedrag.

Jongens moeten gewoon meer worden uitgedaagd. En sommigen kinderen ontwikkelen zich pas later en gaan pas vanaf hun zevende heel hard. Laat jongens lopen in plaats van stilzitten. Ik heb zelf drie jaar als juf voor de klas gestaan en liet mijn kinderen lopen tijdens het opdreunen van de tafels. Zo onthielden ze het stukken beter.’

Wat intolerantie voor jongensgedrag betreft richt de filmmaakster haar pijlen expliciet op het onderwijs. Vooral daar gaat het mis, vindt ze. ‘Het gaat bijna alleen nog maar om het voldoen aan de door het Rijk opgelegde leerdoelen, docenten zijn niet meer vrij om zelf lessen in te vullen. Het onderwijs is erg gericht op sociale vaardigheden en taal. Zelfs rekensommen leer je op het basisonderwijs met een verhaaltje. Jongens houden van kale sommen. Er wordt veel gepraat, kringgesprekken over wat je in het weekend hebt beleefd. Veel jongens vervelen zich dan stierlijk. Voor borstgeroffel en lef krijg je in de klas geen complimenten, dat wordt afgeremd. Competitie is ook een vies woord geworden. Jongens houden van competitie, daar is niks mis mee, jongens moeten worden uitgedaagd.’

Zelfs bij de gymles, waar jongens zich zouden kunnen uitleven, remmen docenten de boel af, is de ervaring van De Maar. ‘Salto’s springen met een trampoline is op veel scholen verboden. Gevaarlijk. Ik ken docenten die zich daar gelukkig niets van aantrekken, die zeggen: ik doe dit al dertig jaar zo.’