eten is weten is geweten

Katja de Bruin ,

Louise Fresco schetst in de Human-serie Fresco’s paradijs de geschiedenis en de toekomst van ons voedsel. ‘Ik wilde de onderwerpen waarmee ik me bezighoud voor een groot publiek zichtbaar maken, op zo’n manier dat het ook leuk is.’

Fresco’s paradijs
Nederland 2, 18.50-19.35 uur

In een bunker middenin het ijzige Spitsbergen liggen alle belangrijke zaden van onze voedselgewassen opgeslagen voor toekomstige generaties. In de eerste aflevering van Fresco’s paradijs zien we Louise Fresco door de sneeuw ploeteren om een kijkje te nemen in deze zadenbank. Maar als ze eindelijk voor de stalen deur staat, blijft die gesloten. Bezoekers worden sinds kort niet meer toegelaten. Welkom in Fresco’s paradijs.
Louise Fresco is het type alomtegenwoordige wetenschapper. Wie wel eens een krant leest, weet wie ze is. Op haar cv staan tal van functies: wetenschapper en romanschrijver, NRC Handelsblad-columnist en commissaris bij de Rabobank, lid van de SER en niet-uitvoerend bestuurder van Unilever. Maar ze is bovenal voedseldeskundige. Vorig jaar publiceerde ze een dik boek waarin ze haar opvattingen over de toekomst van de voedselindustrie uiteenzette: Hamburgers in het paradijs. Het werd een verkoopsucces, maar kreeg ook de nodige kritiek. Fresco schrikt er niet voor terug om te zeggen dat alleen de elitaire westerling het zich kan permitteren aanhanger te zijn van een beweging als Slow Food en zijn boodschappen op de ecologische markt te doen. Voor het vullen van miljarden Chinese, Indiase en Braziliaanse magen heb je grootschalige landbouw nodig waar productie en opbrengst centraal staan.
Kennelijk was Fresco nog niet uitgekeken in de Hof van Eden, want ruim een jaar na het verschijnen van Hamburgers in het paradijs presenteert Human Fresco’s paradijs – een zesdelige serie waarin ze de wereld overtrekt om zo een beeld te schetsen van de geschiedenis en de toekomst van ons voedsel. Haar motto: eten is weten is geweten.

De voedselindustrie is een complex onderwerp. Hoe vertaal je dat naar televisie?
Louise Fresco: ‘De uitdaging was om die complexiteit zichtbaar te maken en dat kan echt alleen maar door het in beelden te vertalen. Ik ben natuurlijk iemand van het geschreven woord, maar ik wilde de onderwerpen waarmee ik me bezighoud voor een groot publiek zichtbaar maken op zo’n manier dat het ook leuk is.’

Is het een voordeel of een nadeel voor u dat duurzaam consumeren zo’n modieus onderwerp is?
‘Ik denk dat het allebei is. Het is natuurlijk een voordeel dat het heel hoog op ieders agenda staat, zowel individueel als maatschappelijk en politiek. Maar het is een nadeel omdat mensen gebombardeerd worden met informatie en er ook heel veel misverstanden zijn. Over biologische landbouw, over genetische modificatie, over de oorsprong van landbouw, over hoe we eten. Die misverstanden rafel ik uiteen in Hamburgers in het paradijs. Een boek van 550 pagina’s is fantastisch om te schrijven, maar dat gaat niet iedereen lezen. Nu kan ik het vertalen in beelden en zo bijdragen aan de verdieping van de reflectie. Mensen moeten leren leven met het feit dat dit een ingewikkeld onderwerp is, hoe graag ik het zelf ook anders zou willen.’
 
Het is zulke ingewikkelde materie dat het voor een leek lastig is om te bepalen wat onzin is en wat niet. Het lijkt me nog moeilijker om dat op televisie uit te leggen dan op papier.
‘Je moet accepteren dat je niet alles kunt vertellen. Dat is in een boek ook al zo. Je moet je altijd beperken. Je moet mensen verleiden om die complexiteit niet alleen maar lastig te vinden, maar ook boeiend en interessant.’
 
Is het frustrerend dat er zoveel onwetendheid is bij mensen over dit onderwerp?
‘Het is gewoon een gegeven. Ingewikkelde onderwerpen vormen een bron van misverstanden. Neem onze gezondheid. Nog niet zo lang geleden werkten we met bloedzuigers en nu zijn er antibiotica. Ons inzicht schrijdt voort. Net zoals we in de medische wereld bijleren, leren we ook op gebied van voeding en milieu bij. Het verschil is dat voedsel heel dichtbij mensen staat. Mensen zijn gewend om dingen te doen zoals ze gewend zijn, om zich ergens aan vast te klampen. Terwijl er bijna niemand is die weigert antibiotica te slikken, of zich te laten vaccineren. Maar dat lag een eeuw geleden heel anders. Het gaat mij om dat evolutieproces van de maatschappij en ik hoop dat deze serie daaraan bijdraagt.’

Wat hoopt u primair te bereiken met deze serie?
‘Het allereerste wat ik hoop is dat mensen zeggen: wat een ontzettend interessant, leuk onderwerp, wat zitten daar veel kanten aan. Wat bijzonder dat wat op mijn bord belandt zoveel geschiedenis heeft en dat er zoveel vertakkingen aan zitten. Dat voedsel niet alleen maar een probleem is, maar ook iets leuks en spannends, maar dat je je er tegelijkertijd van bewust bent dat er allerlei morele kanten aan zitten en dat die niet altijd eenduidig zijn. Dat fair trade ook z’n bezwaren heeft en dat biologisch z’n beperkingen heeft, maar dat dat niet erg is, omdat je iedere dag dingen kunt beslissen over voedsel. Ik wil af van het idee van goed en fout dat heel erg aan voedsel kleeft.’

 
Komen de belangrijke dilemma’s in de serie wel aan de orde? Wel of niet biologisch, wel of geen vlees, wel of geen vis?
‘Zeker in de aflevering over varkens en in die over vis komen die dilemma’s heel scherp naar voren. Ik zou zelf ook graag willen dat het simpeler was, dat je kon zeggen: biologisch is goed en niet-biologisch is slecht, maar wat je ziet is het verhaal van het voortschrijdend inzicht. We leren een aantal dingen steeds beter te doen. De manier waarop dertig jaar geleden met bestrijdingsmiddelen werd gestrooid, dat gebeurt nu niet meer. Nog niet zo lang geleden waren de Nederlandse sloten bedekt met kroos en algen. Dat is niet meer zo. Die watervervuiling, die in hoge mate door de landbouw kwam, hebben we leren vermijden. Ik ben natuurlijk een aartsoptimist, maar niet ongefundeerd. Ik zou graag willen dat we ophouden met dat sombere doemdenken.’
 
Het is moeilijk om niet somber te worden, als je in de krant leest hoe mensen in Uruguay ziek worden door het gebruik van onkruidverdelgingsmiddelen op sojaplantages waar ons veevoer wordt verbouwd.
 ‘Je moet even kijken wat daar precies aan de hand is. Dat er fouten worden gemaakt, betekent niet dat we het niet kunnen. Er worden ook medische fouten gemaakt. Er zijn chirurgen die het verkeerde been afzetten, maar er is niemand die vindt dat we de chirurgie maar moeten opheffen. Zo moet je het zien.’

Maar als consument krijg ik dit soort verhalen voortdurend voorgeschoteld.
‘Dat komt omdat media liever slecht dan goed nieuws brengen. Er is een teneur van: het gaat heel erg slecht. Maar als je ziet hoe goed het ondanks de crisis nog gaat in Nederland! Hoe bijzonder het is dat u en ik ervan op aankunnen dat er elke dag gezond voedsel op onze tafel kan komen. Dat is een revolutie.’

Op uw boek kwam van verschillende kanten stevige kritiek. Gaat u dat met deze serie weer gebeuren?
‘Voor een aantal mensen doe ik het nooit goed, omdat ik niet pertinent anti-vlees ben, maar als ik dat wel zou zijn, zou ik ook kritiek krijgen. Dit is een onderwerp waar iedereen een mening over heeft. Een heel emotioneel geladen mening. Dus als mensen zich niet herkennen, willen ze er vaak ook niet van leren. Maar ik heb ook ongelofelijk veel reacties van mensen gehad die zeggen: o, wat heerlijk om nu eens uitgebreid te lezen hoe het eigenlijk zit. Mijn doel is niet om het iedereen naar de zin te maken. Dat kan ook niet met een onderwerp als dit.’
 
Tot slot: was het niet raar om uzelf terug te zien terwijl u uw tanden staat te poetsen of probeert in een boom te klimmen?

‘Ik ben wel wat gewend, want ik ben al heel vaak opgetreden in documentaires en zo. Wat hier bijzonder aan is, is dat ik zoveel in beeld ben. Ik hoop dat mensen zich realiseren dat deze serie onder primitieve omstandigheden is gemaakt, zonder visagie of mooie belichting. Het was fysiek zwaar, maar ik heb mijn hele leven expedities gedaan onder moeilijke omstandigheden. Als ik mezelf terugzie, denk ik wel eens: mwah, maar dat is niet belangrijk. Het gaat erom dat het functioneel is dat ik daar ben. Als je ijdel bent, moet je dit niet doen. Het gaat niet om mij. Ik ben niet de ster. Het gaat om de boodschap.'

Op zondag 17 november houdt Louise Fresco in De Rode Hoed in Amsterdam de Socrateslezing 2013 over de vraag: wat eten we straks en hoe gaan we dat produceren?