In Memoriam: Ellen Jens

Ze was de vrouw achter vele spraakmakende tv-programma’s, maar zelf bleef Ellen Jens het liefst in de schaduw. Tijdens een zeldzaam interview, in 1974 in Het Vrije Volk, verklaarde ze: ‘Misschien stom om te zeggen, maar ik geloof dat ik een dienende natuur heb.’  

Jens was op dat moment, met een korte onderbreking, tien jaar in dienst van de VPRO, waar ze het vak leerde van de vermaarde kunstregisseur Warry van Kampen. Nationale bekendheid kreeg ze begin jaren zeventig als producer van de ontregelende Fred Haché- en Barend Servetshows, geregisseerd door Wim T. Schippers. Of beter gezegd: mede-geregisseerd, want het gebeurde samen met Ruud van Hemert, Gied Jaspars en Wim van der Linden.  

De vier heren, elk voorzien van een groot ego, vochten elkaar zo’n beetje de tent uit. Aan Jens de taak om, zoals Schippers ooit in Het Parool erkende, ‘orde te scheppen in de chaos'.

Jens’ wapen was daarbij haar kladblok. Minutieus hield ze bij wat goed en fout ging tijdens de opnamen. Clous van Mechelen, die liedjes schreef voor Barend Servet, herinnert zich: ‘Ze pende per dag wel honderd velletjes vol. Als Ruud van Hemert dan bijvoorbeeld zei: take vier was het mooist, bladerde Ellen snel terug in haar notities en zei: op zich heb je gelijk, Ruud, ware het niet dat op dat moment camera drie uitviel.’  

Berend Boudewijn vertelde in 2022 in HP/DeTijd: ‘De mannen schoven alles maar voor zich uit. Dan moest Ellen weer naar de NOS om te bekennen: nee, we hebben nog steeds geen decortekeningen.’  

Het tweetal kende elkaar van de Leidse Universiteit, waar Boudewijn No bed for bacon regisseerde met een rol voor rechtenstudent Ellen Jens. In die tijd hoopte ze juridisch adviseur te worden bij een toneelgezelschap, maar Jens brak haar studie na vier jaar af en solliciteerde bij de VPRO. Alwaar de Wassenaarse gymnasiaste uit ruim tweehonderd kandidaten werd geselecteerd als productie-assistent.  

In de jaren zeventig kreeg Jens een verhouding met Wim T. Schippers. Ruim twintig jaar lang, tot 1994, bleef ze als producer en/of regisseur - vaak liep dat bij Jens een beetje door elkaar - verbonden aan vele Schippers-comedy’s zoals De lachende scheerkwast en Op zoek naar Yolanda.   

Die samenwerking verliep niet altijd zonder wrijving. Tijdens de opnamen van We zijn weer thuis, met Schippers als schrijver én acteur, gebeurde het dat Wim T. alias Simon Raaspit vanaf de studiovloer in discussie ging met zijn vrouw in de regiekamer. Dat verliep dan via het oortje van de floormanager, die de twee kapiteins wanhopig in dezelfde haven moest zien te loodsen. Bij een ander echtelijk project, De Nationale Wetenschapsquiz, hetzelfde verhaal. ‘Ellen had zeker een regulerende invloed op Wim’, memoreert een Hilversumse regisseur, ‘maar als ie losging, ging ie los.’  

Ruzie werd het nooit. Daar had Jens het karakter niet naar. Maar op beslissende momenten was zíj de baas. Bijvoorbeeld toen Judith Herzberg in Boeken vroeg ‘of dat schilderij niet weg kon, omdat het de kijker zo afleidde’. Nee dus, dat kon niet.  

Collega’s die met Jens werkten, herinneren zich dít: ‘Met Ellen was het feest.’ Dat was te danken aan haar bijzondere talent om een anonieme ploeg te transformeren tot een hechte familie. Of het nu ging om een beroemde boeken-presentator als Adriaan van Dis, en zijn al even befaamde tafelgasten, of om een visagiste of decorbouwer, iedereen was voor Jens van grote waarde. Zeker Adriaan van Dis met wie zij tot op de dag van vandaag een relatie onderhield.  

Jens’ hang naar het ‘familie-achtige’ vertaalde zich door naar de set. Adriaan van Dis die ‘zijn’ auteurs een glas wijn inschenkt, het was nog nooit vertoond op televisie. De intieme sfeer zorgde ervoor dat de gasten zich op hun gemak voelden. Of het decor van Boeken waarover de Volkskrant wist te melden dat Jens daarvoor een kastje en lampje uit eigen huis had gebruikt, alsmede een beeldje van Wim T. en een schilderij van haar ex-geliefde Hugo Claus. ‘Op die manier was iedereen van wie ze hield of die ze hoogachtte bij de uitzending aanwezig’, weet een Hilversumse producer.  

Maar er was ook een prozaïscher reden voor Ellens huisvlijt: geldgebrek bij de NPO. Om dezelfde reden werd Boeken in één take opgenomen. Al in de beginjaren van haar carrière had Jens geleerd creatief met kleine budgetten om te gaan. Voor de artiesten in Van Oekel’s Discohoek (1974) sloot ze dealtjes met Rien van Wijk, regisseur van AVRO’s TopPop. Zo konden de vliegkosten van wereldsterren worden gedeeld.  Maar er waren ook goedkope goden. Zo kwam Freddy Breck voor nog geen honderd gulden.  

Artiesten in Van Oekel’s Discohoek moesten trouwens wel tegen een stootje kunnen. Zo werd Donna Summer flink in de maling genomen toen ir. Evert v.d. Pik, boekhouder van Van Oekel, haar voor was bij het opnemen van de telefoon in het nummer The hostage.  

Ellen Jens was meer dan louter een technisch regisseur die een klus klaart. Ze ontpopte zich tot een erudiete betrokkene, die alle boeken van Hier is Adriaan van Dis zelf las. En die voor De Plantage van Hanneke Groenteman tal van voorstellingen en exposities bezocht in Amsterdam. Daarbij was ze voor de VPRO bijzonder omdat ze met meerdere camera’s tegelijk werkte, iets wat bij een documentaire-omroep als de ‘vrijzinnige’ niet altijd gebruikelijk is.  

Haar inhoudelijke betrokkenheid uitte zich in een liefdevolle studio-enscenering. Was een kaal plekje zichtbaar op een schrijvershoofd, dan werd er subiet gesleuteld aan de belichting.

De trouwe kijker herinnert zich dat ook Boeken-presentator Wim Brands (tot 2016) zelden met open mond of lelijke frons in beeld kwam. Een eigenzinnige presentator, zo weet iedereen in Hilversum, maar als Ellen Jens met een tip kwam, legde Brands die toch moeilijk naast zich neer. En als hij het wél deed, dan met buikpijn.  

Dankzij haar grote culturele netwerk kreeg Jens Salman Rushdie vlak voor ‘zijn’ fatwa aan tafel bij haar vriend Van Dis. Evenals de Britse schrijver Stephen Fry, met wiens zus Ellen Jens in die tijd goede contacten onderhield. Ze regisseerde met oprechte verwondering: wie was iemand écht?   

En ze liet zich graag verrassen. Bijvoorbeeld toen Herman Brood vlak voor zijn interview in De Plantage van tafel wegliep. De kijker zag live een enigszins onthutste Hanneke Groenteman, die zo’n donkerbruin vermoeden had wat Brood uitspookte: naar de wc om ‘iets’ in te nemen. Jens sloeg het tafereel geamuseerd gade en wist: dit komt wel weer goed. Door haar houding ontstond er geen paniek op de set.  

Ze was wervelend en mooi. Bij Van Dis’ 75ste verjaardag, eind 2021, verscheen ze elegant als een Française op de tv. Zij die de presentator groot had gemaakt, liet alle glans afstralen op hém: ‘Het geheim van Adriaan van Dis is Adriaan van Dis zelf.’

Interviewer Coen Verbraak probeerde: ‘Geef daar eens wat meer woorden aan.’

Waarop Van Dis pesterig: ‘Ja Ellen, geef daar nou eens wat meer woorden aan.’

Het was als een treffen tussen twee oude schoolvrienden. En een zeldzaam tv-inkijkje in wie Ellen Jens was.  

Velen maakte ze beroemd in Hilversum, maar zelf bleef ze bescheiden.