Peter Flik Radiofenomeen  

Peter Flik (11-06-1938) was een radiofenomeen. Geen twijfel over. Hij was meer een vernieuwer, bedenker en pionier dan presentator of interviewer. Stond aan de wieg en werkte mee aan een groot scala programma’s, dat de Nederlandse radiogeschiedenis heeft gekleurd en gevormd. In 1991 ontving hij de Zilveren Reiss Microfoon voor zijn gehele oeuvre. Sinds zijn vervroegde pensioen in 1998 woonde hij met zijn vrouw Edith in een klein dorp in het zuiden van Hongarije.  

Het begon allemaal in 1963. Peter Flik was onderwijzer te Utrecht. 'Alles werd je geleerd: Schuifkrijt, toonladders, didactische principes, het kon niet op. Maar hoe je met kinderen diende om te gaan en vooral met kinderen van gescheiden ouders moest je zelf maar uitvinden.'

Een advertentie in de krant zorgde voor de grote verandering. De VPRO, toen nog een kleine omroep, zocht iemand voor de schoolradio. Flik solliciteerde, hoewel hij geen enkele ervaring had. Hij werd aangenomen door dominee Van Houten.   

Flik: 'Hier kwam ik terecht in een soort vrijzinnig protestantse warboel. Standaard voor het verwerven van aanzien was dat je je zinnen nooit moest afmaken. We moeten er in de toekomst voor zorgen dat... Op dat moment moest je je handen in de lucht laten wapperen en ja hoor, een ander maakte die zin dan wel af. Ik sloeg me er wel doorheen, kon eigenlijk niks, maar had wel veel fantasie en maakte daarmee tegelijk indruk en maskeerde mijn onvermogen.'

Flik was die eerste jaren betrokken bij de programma’s VPRO Schoolradio, Ronduit, Op het Vinkentouw en Hee. De jaren van de dominees liepen ten einde, en er kwamen fantastische nieuwe collega’s bij en er bleek steeds meer mogelijk.

En toen volgde in 1968 een opmerkelijke doorbraak met het totaalprogramma VPRO-Vrijdag. De introductie van commentatoren als Anton Constandse, Laurens ten Cate en Theo Stibbe, De Paranoia Radio Show, reportages over de Rotterdamse havenstaking in 1970, een serie programma’s over de Haagse Schilderswijk en een spraakmakende documentaire van Flik op de legerplaats Oirschot, waar hij met een dienstplichtig militair de gaten in het hek weet aan te wijzen en laat horen hoe eenvoudig het is om die legerplaats binnen te komen.

Peter introduceert hierna VPRO-ledenwerver Cor Galis als stém van de radio. Samen met hem maakt hij De Hoogwerkers. Zij laten zich in een bakje van een hoogwerker ergens in Nederland langs een flat omhoogtillen, kloppen aan bij nietsvermoedende inwoners, waarna Cor Galis zich onder het pseudoniem Cornelis Interieur uitlaat over de eigenaardigheden en gewoontes van de bewoners. Flik altijd in de rol als aangever van de inkoppende Galis.  

In 1984 weet radiodirecteur Jan Haasbroek voor de vrijdag een groot blok zendtijd vast te leggen. Van ’s ochtends zeven uur tot half vijf in de middag. Flik bedenkt Het Gebouw, een totaalprogramma dat wordt uitgezonden vanuit het oude GAK-gebouw in Hilversum. In alle kamers en lokalen tot in de bezemkast aan toe, worden microfoons geplaatst, waarachter de diverse presentatoren op ieder moment kunnen plaatsnemen.

Peter Flik is regisseur en omdat ik destijds eindredacteur was, leerden we elkaar heel goed kennen. Ooit werd hij door Harm Ede Botje in Vrij Nederland omschreven als Peter de ontregelaar, want dat was vaak het resultaat van zijn uitzendingen. Een imago waar je moeilijk meer van afkomt. Maar hij weersprak het zeker niet.  

Niet alleen de vormgeving was revolutionair, ook de inhoud was vaak spraakmakend. Met onder meer iedere week een buitenlandreportage, een vrouwendiscussieforum, aandacht voor de kernwapenwedloop, standplaatsen en marathoninterviews, relativerende teksten van Arie Kleijwegt en memo’s van omroeper Cor Galis.

Kortom: een spraakmakend totaalprogramma, dat tijdens de eeuwwisseling op diverse lijstjes tot radioprogramma van de eeuw werd uitgeroepen.     

Eén van zijn opmerkelijkste programma’s maakte Peter in 1986. Hij ging toen met Otto Zeegers naar Theresienstadt, dat de Nazi’s in de oorlog hadden omgebouwd tot concentratiekamp. Otto had als kind in Duitsland bij de Hitlerjugend gediend. Op een dag stond er een trein stil met hongerige en dorstige joodse gevangenen. Otto weigerde om ze te helpen, iets wat hem zijn hele leven zou achtervolgen.

Hij wilde dat in Theresienstadt verwerken, maar ineens werd het hem te veel. Otto lag huilend op de grond, terwijl de bandrecorder nog liep… en toen zei een eveneens huilende Peter: 'Ik voel met je mee, want mijn vader was vroeger bij de NSB.'

Het was de eerste keer, dat hij voor de radio iets over dit verleden van zijn vader vertelde.   

Peter schreef mij ooit het volgende:  

'Nu mijn broer dood is kan ik het opschrijven, hij zal er niet onder lijden. Ouder was hij dan ik, maar hij was er eenvoudig niet in de oorlogsjaren. Pas jaren later heb ik de puzzelstukjes kunnen leggen en kunnen begrijpen wat zich allemaal had voorgedaan.   

'Ergens in het begin van de veertiger jaren van de vorige eeuw werd hij op aandringen van onze vader lid van de Waffen-SS en opgenomen in de oorlog die Duitsland over Europa bracht. Ingezet in de veldtocht tegen Rusland; hij kwam tot Stalingrad.   

'Er zijn twee momenten in die jaren die mijn kinderziel bereikten. Op een avond kwam zijn stem via de legerradio in onze huiskamer binnen. Dat het een broer was begreep ik niet. Het andere moment moet in 1944 zijn geweest. Op een ochtend stond er een man naast mijn bed die de woorden sprak: ik ben je broer. Ik wist niet wat een broer was. Teruggekeerd uit die verschrikkelijke oorlog, later opgepakt wegens collaboratie en gevangengezet in Nederland.  

'Door bemiddeling van mijn psychiater kwam er een opluchting. Volgens deze man moest ik hem recht in het gezicht zeggen dat hij moest ophouden met zijn verzoeken om vergeving. En ik moest dat doen in het bronnenbad te Nieuwe Schans. Tot mijn stomme verbazing accepteerde hij dat en hij vroeg me na afloop van dat bad of ik een wens had om deze verzoening te vieren. Ja, zei ik, een gehaktbal te Winschoten. Zulks geschiedde. Jaren daarna zijn we gewoner met elkaar omgegaan. Ik had een broer.'

De grote ontregelaar is dood ondanks dat zelfs daar deze middag nog even verwarring over was. Geheel in stijl van Peter. De VPRO wenst de familie en iedereen die met Peter gewerkt heeft veel sterkte.