Gedurende de eerste vier maanden van de oorlog in Oekraïne probeerden we je op deze plek context te bieden bij de eerste gebeurtenissen en je mee te nemen in de jarenlange geschiedenis van het conflict. Inmiddels houden we net als de rest van de wereld het laatste nieuws nauwlettend in de gaten.
Het ziet er niet naar uit dat de oorlog op korte termijn voorbij is, maar voor dat laatste nieuws, verwijzen we je graag door naar Bureau Buitenland, terwijl we hier (voorlopig) stoppen met aanvullen.
Oekraïne, nog volop in oorlog met Rusland, mag zich kandidaat lid noemen van de Europese Unie. Het moet nog wel aan allerlei voorwaarden voldoen voordat überhaupt de gesprekken over toetreding beginnen. Maar het gigantische Oost-Europese land met 44 miljoen inwoners is dus op termijn welkom binnen de EU. Die belofte hebben de Europese regeringsleiders gisteren afgegeven in Brussel. Te gast is correspondent Michiel Driebergen.
In Grensland uit 2015 reist Jelle Brandt Corstius door Rusland en zijn grenslanden Moldavië, Letland, Wit-Rusland, Kazachstan en het toen al onrustige Oekraïne met de vraag: hoe ver reikt de invloed van Poetin? De serie wordt opnieuw uitgezonden met geactualiseerde voice overs en geeft inzicht in de oorsprong en achtergronden van de huidige oorlog.
Grensland, iedere dinsdag om 23.00 uur op NPO 2 en natuurlijk op NPO Start
Afgelopen weekend was niet alleen de Oekraïense president Zelensky in Mykolaiv, maar ook onze verslaggever Michiel Driebergen. Waarom bezocht Zelensky deze stad aan het zuidelijke front en hoe is de situatie daar?
'They belong to us', zo zei Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie, over Oekraïne aan het begin van de oorlog. Het kwam haar op veel kritiek te staan, maar nu lijkt bij de Europese Commissie toch het sein op groen te staan voor een eerste stap richting lidmaatschap van Oekraïne. Maar is het land daar wel klaar voor en, ook niet onbelangrijk, hoe valt zo’n stap bij de bevolking in EU-lidstaten zoals Nederland? Laat de EU zich te veel leiden door de emotie rondom de Russische inval? Daarover spreekt Bureau Buitenland Hendrik Vos, directeur van het Centrum van EU-studies in Gent.
Oekraïne-verslaggever Michiel Driebergen is op weg naar het relatief rustigere zuidelijke front. Vandaag doet hij verslag vanuit de economisch belangrijke havenstad Odessa. Een stad die nu vooral lijdt onder een zeeblokkade en waarvan de burgers met grote zorgen het Russische artilleriegeweld in het oosten, in de Donbas, aanschouwen.
Oekraïne krijgt - na lang aandringen - nu toch wapenleveranties in de vorm van geavanceerde Amerikaanse raketsystemen. Die steun komt op het moment dat het Russische leger in het oosten van Oekraïne, in de Donbas, met een gestage maar succesvolle opmars bezig is. Komt dit zware materieel uit de VS nog wel op tijd en welk verschil kan het eigenlijk maken op het strijdtoneel? Daarover defensie-expert en VRT-journalist Jens Franssen.
De aanval op Oekraïne joeg niet alleen miljoenen Oekraïners op de vlucht. Ook honderdduizenden Russen verlieten hun land. Repressie en censuur nemen snel toe, en vooral jonge academici en professionals vrezen arrestatie. Casper Huurdeman spoorde hen op om te achterhalen waarom ze uit Rusland vertrokken.
Deze week in Buitenhof: Onderzoeksjournalist en oud-Moskou correspondent voor de Financial Times, Catherine Belton, deed 14 jaar onderzoek naar de opkomst van Poetin en zijn entourage en schreef het boek ‘De Mannen van Poetin’. Hoe heeft hij het zo ver kunnen schoppen en hoe kenmerkt zijn verleden hem nu? Belton noemt bijvoorbeeld Nikolai Patroesjev, secretaris van de Russische veiligheiddsraad en leider van de FSB. Belton ziet dat Poetin bezig is met een uitputtingsoorlog. 'Poetin hoopt dat het Westen verstrikt raakt in eigen crises met de oplopende energieprijzen en het graanembargo en dat ze de wreedheden zullen vergeten.' De journalist denkt dat Poetin nog maximaal twee jaar president is. 'De staatspropaganda staat nu nog aan zijn kant, maar in de zomer worden de economische sancties voelbaar. Dan komen mensen in verzet.'
Werken als correspondent in Moskou: dat is, sinds de oorlog in Oekraïne uitbrak, op z’n zachtst gezegd geen makkelijke baan. De censor stelt strikte eisen aan de manier waarop over het conflict wordt bericht. Russische media zijn gesloten. De meeste Nederlandse correspondenten zijn dan ook vertrokken. Maar NRC-correspondent Eva Cukier bleef. Ze is nu even in Nederland én bij Bureau Buitenland in de studio.
Deze week in Buitenhof: De Amerikaanse schrijver Robert Kaplan wordt al meer dan veertig jaar geprezen om zijn uitvoerige geopolitieke analyses. Door de oorlog in Oekraïne blijkt hoe afhankelijk Europa van Rusland is door de import van gas en olie. 'Merkel heeft geen kerncentrales en faciliteiten voor LNG gebouwd. Daardoor is het voor Duitsland lastiger om van Russisch gas af te komen', stelt Kaplan. Hij ziet de oorlog niet als autocratie versus democratie maar als 'een wereld met of zonder rechtsstaat.' Ook moeten we kijken naar het Rusland na Poetin: 'Na Poetin valt Rusland in een zwart gat. Ze hebben niet de bureaucratische structuren om snel verkiezingen uit te schrijven.'
De wijk Saltovka in Kharkiv werd wekenlang gebombardeerd. De meeste bewoners vluchtten, en wie achterbleef, schuilde in de kelder. Nu het Oekraïense leger de Russen uit de regio verjaagt, is een deel van de wijk weer toegankelijk — althans, voor onze Oost-Europaverslaggever Michiel Driebergen. Hij ging kijken in Saltovka, en ontmoette de achterblijvers. Een deel van hen schuilt nog steeds in het metrostation waar ze dekking zochten voor de granaten.
Het is al meer dan twee maanden oorlog. Overal in Europa worstelen landen nog met het antwoord op de Russische inval in Oekraïne. Wat is wijsheid voor de Europese Unie nu een snel einde van de oorlog steeds meer uit zicht raakt? En welke offers zijn we bereid daarvoor op te brengen? Wat betekent deze oorlog voor Europa - Bureau Buitenland vraagt het in deze serie aan denkers, schrijvers en anderen die kleur geven aan het debat. Vandaag is dat Haroon Sheikh, senior wetenschapper verbonden aan de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid.
Bijna drie maanden geleden vertrok verslaggever Michiel Driebergen halsoverkop uit Kharkiv. Deze week keerde hij terug naar op een na grootse stad van Oekraïne. Daar ziet hij hoe langzaam mensen terugkeren en stiekem al dromen van een wederopbouw van hun land. Hij praat erover in Bureau Buitenland en heeft een korte reportage gemaakt.
Het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden heeft nog eens een hulppakket van bijna 40 miljard euro goedgekeurd. Gaat het Washington alleen om steun aan Kyiv? Of kunnen we inmiddels gerust spreken van een Amerikaanse oorlog? Rob de Wijk, directeur van The Hague Centre for Strategic Studies, deelt in Bureau Buitenland zijn visie. Vanuit Berlijn vertelt journalist Merlijn Schoonenboom over de discussie die daar woedt over het leveren van wapens aan Oekraïne.
9 Mei is de belangrijke feestdag waarop met een jaarlijkse militaire parade in Rusland de overwinning op nazi-Duitsland wordt gevierd. Er werd druk over deze dag gespeculeerd: zou Poetin de oorlog in Oekraïne ook echt oorlog noemen of de mobilisatie afkondigen? Dan zouden ook Russische dienstplichtigen naar Oekraïne worden gestuurd. Maar niets van dat al. Correspondent Joost Bosman is bij de parade in Moskou en Hubert Smeets volgde de speech van Poetin.
Door de oorlog in Oekraïne heeft de strijd voor vrijheid en democratie overal ter wereld nieuwe betekenis gekregen. Hoe overleven idealen in tijden van diepe crisis? VPRO Tegenlicht volgt vier jonge activisten uit Rusland, Oekraïne, Wit-Rusland en Polen die blijven strijden tegen onrecht. Wat betekent vrijheid voor hen? En waar komt hun strijdlust vandaan?
Deze week in Buitenhof: Michel Krielaars over het plan van Poetin en de vraag hoe stevig hij in het zadel zit. Bulgaarse onderzoeksjournalist Christo Grozev, hoofd van de Ruslandonthullingen bij Bellingcat, die momenteel van het opsporen en documenteren van oorlogsmisdaden in Oekraïne zijn dagtaak heeft gemaakt. En Ernst Hirsch Ballin spreekt zijn zorgen uit over de staat van het internationale recht, waar Poetin zich weinig van aantrekt.
Het is al meer dan twee maanden oorlog. Overal in Europa worstelen landen nog met het antwoord op de Russische inval in Oekraïne. Wat is wijsheid voor de Europese Unie nu een snel einde van de oorlog steeds meer uit zicht raakt? En welke offers zijn we bereid daarvoor op te brengen? Wat betekent deze oorlog voor Europa - Bureau Buitenland vraagt het in deze serie aan denkers, schrijvers en anderen die kleur geven aan het debat. Vandaag is dat journalist, columnist en schrijver Caroline de Gruyter. Eerder kwamen Bas Heijne en Arnon Grunberg en Luuk van Middelaar aan het woord.
Het hing al weken in de lucht. Er ligt een plan op tafel voor een olieboycot. Europa wil af van Russische olie. Het plan uit Brussel is onderdeel van het nieuwe en zesde sanctiepakket tegen Rusland en geldt als het grootste economische wapen tot nu toe tegen het Kremlin. Hoe hard zal de pijn straks gevoeld worden in de Russische economie? En krijgen we met een olieboycot Poetin op zijn knieën? Dat bespreekt Bureau Buitenland met econoom Han de Jong.
Twee maanden na de uitbraak van de oorlog, lijkt de strijd op het slagveld zich weer volledig te concentreren op het oosten van Oekraïne. De Verenigde Staten voorspellen dat Rusland deze maand grote delen van het gebied wil gaan annexeren. Maar hoe staan de Russen er eigenlijk militair voor? En wat is de invloed van de enorme hoeveelheid aan Oekraïne gedoneerde wapens op die strijd? Te gast in Bureau Buitenland is defensie-expert en VRT-journalist Jens Franssen. Die niet uitsluit dat de Russen een 'klein, tactisch kernwapen' gaan inzetten.
De slag om Oekraïne lijkt steeds meer een oorlog tussen Rusland en de NAVO-landen. 'We hebben toegestaan dat een land met een sterk afnemende bevolking, met een corrupte regering en een incompetent leger dat wel duizenden kernwapens heeft, om ons af te schrikken en ons te weerhouden van ingrijpen', zegt oud-opperbevelhebber van het Amerikaanse leger in Europa Ben Hodges in Buitenhof. Maar hij weet zeker dat Oekraïne gaat winnen: 'De wilskracht ligt aan de zijde van Oekraïne en het Westen. En de logistieke situatie wordt beter nu iedereen, zelfs Duitsland zich hier achter geschaard heeft.'
De oorlog in Oekraïne en de Russische oorlogsmisdaden die er worden gepleegd, hebben niet alleen gruwelijke en verstrekkende gevolgen voor de mensen daar, maar ook voor de rest van Europa. Wat betekent deze oorlog voor de EU en welke veranderingen zien we na de eerste twee oorlogsmaanden ontstaan? Wat wordt de prijs die wij in Europa moeten betalen, als we willen opkomen voor de soevereiniteit van een buurland en voor westerse waarden zoals democratie en rechtsstaat? Bureau Buitenland vraagt het denkers, schrijvers en Europeanen. Eerder kwamen Bas Heijne en Arnon Grunberg aan het woord. Deze week Luuk van Middelaar.
Karel Burger Dirven is de eerste honorair consul van Oekraïne. In Buitenhof legt hij allereerst uit wat dat is. En dan hoe we volgens hem het Rusland van Poetin moeten zien: 'De staat Rusland is verworden tot een geheime dienst die een staat in bezit heeft.' Een failed state. 'En met een dictator is het moeilijk onderhandelen'. Dus komt het aan op vechten. En de rol van het Westen? We hadden meer moeten doen en we zullen meer moeten doen, zegt Burger Dirven. 'En Nederland is het slechtste jongetje van de EU-klas.'
Donderdag 15 april gaf het Kremlin toe dat de Moskva, het vlaggenschip van de Russische vloot in de Zwarte Zee, is gezonken. Niet voor het eerst gaat een schip van Poetin ten onder. In de kritische Russischtalige media wordt sinds 15 april volop gerefereerd aan een andere ramp op zee, die 22 jaar geleden plaatsvond. De kritiek die toendertijd klonk leeft weer op, en wint aan betekenis in een nieuwe context. Sophie Polm schreef deze week over de Koersk, een Russiche onderzeeboot die 22 jaar geleden naar de bodem van de Barentszee verdween. In de uitzending van OVT licht ze de paralellen met het heden toe.
Terwijl de strijd in Oekraïne onverminderd doorgaat, voelen steeds meer Russen zich ook niet meer veilig in eigen land. Ze voelen de effecten van de sancties of lopen gevaar opgepakt te worden als ze zich uitspreken tegen de Russische invasie. En dus trekken duizenden Russen naar buurlanden, bijvoorbeeld Georgië. NOS-correspondent Iris de Graaf is net terug uit dat land, en vertelt podcastgastheren Arend Jan Boekestijn en Tim de Wit hoe ze daar worden ontvangen.
De Azov-staalfabriek in Marioepol is het laatste bastion van verzet in die strategisch gelegen stad. Maar een wanhopige oproep van een Oekraïense commandant ter plekke doet vermoeden dat ook hier de strijd nog maar een kwestie van uren of een dag zal zijn. Ondertussen krijgt Oekraïne, met steun van de Amerikanen, vliegtuigen geleverd die zijn bedoeld voor de slag rondom de Donbas. Hierover spreekt Bureau Buitenland met verslaggever Michiel Driebergen vanuit de Oekraïense stad Dnipro.
Deze week in Buitenhof: is het Westen nu definitief verenigd in de strijd tegen Poetin? Een gesprek met VVD-Tweede Kamerlid Ruben Brekelmans en D66-Europarlementariër Sophie in ’t Veld. Zij voelt veel voor EU-lidmaatschap van Oekraïne, hij ziet vooral beren op de weg. Ook in de uitzending de beroemdste schrijver van Oekraïne, Andrej Koerkov, die zich nu schaamt voor de Russische taal. Hij besloot na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne te blijven. 'Ik vind dat een schrijver in het land moet zijn waar hij over schrijft. Het is mijn land. Ik wil geen migrant zijn'.
Het is wachten op het Russische offensief in de Donbas, in het oosten van Oekraïne. Veel mensen uit die regio wachten de nieuwe strijd niet af en vluchten naar het westen. Onder hen zijn veel kinderen: volgens Unicef is inmiddels twee derde van alle Oekraïense kinderen op de vlucht. Ook in de zuidoostelijk gelegen stad Dnipro zet men zich schrap om meer vluchtelingen op te vangen uit het oosten. Oost-Europa verslaggever Michiel Driebergen reisde per trein van de stad Uzhgorod naar Dnipro en ontmoette onderweg, op die reis van west naar oost, de kinderen die op de vlucht zijn. In Bureau Buitenland zijn reportage.
Verslaggever Michiel Driebergen reist door Oekraïne en hoort vaker berichten over honderdduizenden Oekraïners die naar Rusland gedeporteerd worden. Tienduizenden van hen zouden worden vastgehouden in speciale kampen, zogenaamde filtratiekampen. Wat klopt hiervan? Hij vertelt erover in Bureau Buitenland.
Assistent secretaris-generaal van de NAVO David van Weel vertelt in Buitenhof dat we 'in Europa de afgelopen maand dingen gezien hebben, die sinds de Tweede Wereldoorlog niet meer gezien zijn.' De NAVO-topman ziet dat Poetin zijn ambities op het oosten van Oekraïne heeft gezet en dat 'het winnen van terrein daar met veel geweld gepaard zal gaan.' En dus 'moeten we de Oekraïense strijdkrachten helpen om verzet te plegen.' Verder o.a. hoogleraar oorlogsherstel Liesbeth Zegveld en journalist Roger Cohen over oorlogsmisdaden.
Boetsja, tot voor kort een naamloos stadje in Oekraïne, zal wellicht in de geschiedenisboeken worden toegevoegd aan het rijtje van My Lai en Srebrenica. Ook dat waren anonieme plekken, totdat zich een bloedbad ontvouwde in het Vietnamese dorpje in 1968, en een massa-executie plaatsvond nabij de VN-Enclave in 1995. Sindsdien staan de beide plaatsnamen voor oorlogsmisdaden en genocide. Een gruwelijk etiket waarvoor wellicht ook Boetsja in aanmerking komt. OVT praat erover met historicus Karel Berkhoff en hoogleraar strafrecht en criminologie van internationale misdrijven Alette Smeulers.
Hoe vergaat het Russische wereldburgers tijdens deze oorlog in Oekraïne? Rusland kent een grote diaspora. Overal leven mensen die lang geleden of juist heel recent vertrokken zijn uit Rusland. Hoe ervaren deze Russen deze oorlog? Worden zij erop aangesproken? En hoe denken zij er zélf over? Reporters van Metropolis gingen op onderzoek in een Russisch eetcafé in Buenos Aires, Argentinië, een Russische supermarkt in Varna, Bulgarije, en op het bij Russische toeristen geliefde Indonesische eiland Bali.
Het tot-voor-kort ondenkbare scenario waarbij geen gas, olie of steenkool uit Rusland de EU wordt ingevoerd, lijkt bespreekbaar te worden. Emmanuel Macron gooit de knuppel in het hoenderhoek. De Franse president wil samen met andere EU-landen zo snel mogelijk van brandstoffen uit Rusland afstappen. Maar gaat Macron de Europese neuzen wel dezelfde kant op krijgen? En hoe denken ze er in Berlijn over? Bureau Buitenland bespreekt het met oud Duitsland-correspondent Margriet Brandsma en (Trouw) EU-correspondent Romana Abels.
Deze week in Buitenhof: Rob Jetten over het halen van de klimaatdoelen terwijl we onafhankelijk willen worden van Russisch gas, kalasjnikov-dragende parlementariër Kira Rudik bespreekt de Oekraïense strijd tegen de Russen. Ilvy Njiokiktjien over haar fotoverslaggeving vanuit Lviv. En Pieter Waterdrinker sluit aan om te praten over zijn nieuwe boek en zijn vlucht als gevolg van de oorlog.
Rusland voert in Oekraïne een oorlog tegen Westerse goddeloosheid, volgens het hoofd van de Russisch-Orthodoxe kerk, patriarch Kirill. Hij en Poetin lijken twee handen op één buik. Of erger, de kerkvorst lijkt bij de dictator op schoot te kruipen. Waar komt die kerkelijke gezagsgetrouwheid vandaan? Hoort de kerk dat gewelddadige gezag niet tegen te spreken? Katya Tolstoj, theologe en hoogleraar aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, geeft antwoord in OVT.
24 februari 2022 zal de geschiedenisboeken ingaan als de dag die Europa veranderde. Met een overweldigende troepenmacht viel Rusland, vanuit drie verschillende richtingen, Oekraïne binnen. De oorlog in Oekraïne is echter al veel langer gaande. Bureau Buitenland volgt de ontwikkelingen al geruime tijd, waarbij een speciale rol is weggelegd voor de reportages, audiokaarten, en verhalen van maker Michiel Driebergen.
Vrij kort na de Russische invasie in Oekraïne begonnen onderhandelingsrondes tussen Kiev en Moskou. Deze week probeerden de twee partijen een doorbraak te forceren in Istanbul. Maar vooralsnog lijkt geen overeenstemming te worden bereikt. En toch blijven de twee landen met elkaar, onder leiding van de Turken, in overleg. Aan diplomatie-deskundige Robert van de Roer vraagt Bureau Buitenland waarom ze toch nog blijven praten.
Nu Polen meer dan 2 miljoen mensen op de vlucht opvangt uit Oekraïne, is het land het brandpunt van gastvrijheid in Europa. Maar wat gebeurt er ondertussen aan die andere Poolse grens, die met Belarus? Chris Keulemans, eerder hoofd van culturele instellingen als De Balie in Amsterdam en auteur van het vorig jaar verschenen boek Gastvrijheid, reisde de afgelopen weken in de grensregio van Polen. Hij vertelt in Bureau Buitenland hoe gastvrijheid aan die andere Poolse grens een daad van verzet is geworden.
In Buitenhof draait weer alles om de oorlog in Oekraïne. Jaap de Hoop Scheffer schuift aan om te praten over de effecten van de overleggen van wereldleiders van afgelopen week, Michail Chodorkovski bespreekt de toekomst van de democratie in Rusland. Ben Hodges over de de strategieën die gevoerd worden in de oorlog. En John Sweeney vertelt over zijn verslaggeving van de oorlog vanuit Kiev.
De oorlog in Oekraïne duurt inmiddels al meer dan een maand, en er lijkt vooralsnog geen einde in zicht. Poetin zal zich de invasie ongetwijfeld anders hebben voorgesteld: Russische strijdkrachten zouden kampen met te weinig eten en brandstof, en inmiddels zijn er al ruim tien duizend Russische militairen overleden.
Daarom begint het nu ook in het Kremlin te rommelen: verschillende hooggeplaatste figuren moesten de afgelopen weken plots het veld ruimen. Naar wie luistert Poetin nog wel? In Europa draait door gaan Arend Jan Boekestijn en Tim de Wit Kremlin-watchen met Rusland-expert Helga Salemon.
In de laatste zeven dagen voor de Russische invasie reist Bram Vermeulen met zijn team op die trein, van Sovjet-makelij, naar het oostfront en spreekt met de Oekraïners over hun verwachtingen, hun vrees en hun hoop voor wat komen gaat. Het blijken de laatste zeven dagen van een vrij Oekraïne te worden.
Aan het oostfront blijken de bewoners die al jaren leven met mortieraanvallen en artillerievuur weinig andere keus te hebben dan te blijven. 'Het leven is oorlog,' klinkt het aan het front.
De afgelopen oorlogsmaand zijn er al meer dan 2 miljoen Oekraïense vluchtelingen de grens met Polen overgestoken. Op het station van Warschau slapen Oekraïense kinderen en veel Polen hebben vluchtelingen in huis genomen. Maar hoe lang kan Polen dit nog aan? En wat betekent deze sleutelrol in de opvang van vluchtelingen voor de verdere positie van Polen in Europa? Daarover journalist Dore van Duivenbode, zelf van Pools-Nederlandse afkomst.
Nieuwszender Russia Today is in verband met de oorlog in Oekraïne op de Europese sanctielijst geplaatst. Hoe komt de berichtgeving bij RT tot stand? Hoe terecht is het distributieverbod eigenlijk?
In deze nieuwe aflevering van Medialogica wordt met een van de sprekers uit de eerdere uitzending, Peter Pomerantsev (Brits expert in desinformatie), gekeken hoe de zender zich in aanloop naar de oorlog in Oekraïne heeft opgesteld en hoe het tot een verbod heeft kunnen komen.
In de Baltische staten zijn ze gewend aan deze informatieoorlog. Ze worden al jaren bestookt met desinformatie vanuit Rusland. Litouwen loopt voorop in de strijd tegen desinformatie: hun leger heeft een control room die 24 uur per dag de media monitort op nepnieuws. Daarnaast is het land rijk aan een vrijwilligersleger van trollenbestrijders: de online Elfen, die samenwerken met de fake news-jagers van DebunkEU.org.
VPRO Tegenlicht filmde twee jaar geleden al met deze Elfen en nu met de Russische opmars in Oekraïne keert Tegenlicht terug naar Vilnius, waar de strijd tegen deze desinformatie nog heviger uitgevochten wordt dan destijds. Hoe vecht je succesvol tegen desinformatie en leugens?
Poetin bezigde deze week opnieuw macabere taal in een toespraak op de Russische televisie: de dictator had het over de 'zelfreiniging' van het land om met 'nationale verraders' af te rekenen. Die woorden roepen associaties op met de terreur en zuiveringen onder Stalin. Met welk doel refereert de Russische president nu aan dit zwarte verleden?
Verder o.a. het graan van Oekraïne, Tsjetsjeense moordcommando’s, de Oekraïense kozakkenidentiteit.
Deze week in Buitenhof: correspondent voor Al Jazeera Step Vaessen is net terug uit Kiev en noemt de oorlog in Oekraïne heel onheilspellend. 'Je weet niet wat het front is. Ook de lucht is het front,' zegt de journalist.
Ruslandkenner Mark Galeotti bespreekt de opties van Poetin, die volgens hem alle verworvenheden van zijn presidentschap heeft weggegooid.
Lousewies van der Laan, directeur van anti-corruptie organisatie Transparency International Nederland, vindt dat inzichtelijk moet worden wie de eigenaren zijn van de Russische bedrijven waarmee geld in Nederland wordt weggesluisd. 'Nu is het bijna niet te achterhalen wie er achter een bedrijf zit, en kun je dus geen beslag leggen op het geld.'
En: 'Het moet duidelijk worden wie in de regering het aanspreekpunt is en wat ze precies aan het doen zijn om de transparantie te verbeteren.'
De meeste burgers die schuilden in het gebombardeerde theater in de Oekraïense stad Marioepol lijken de aanval te hebben overleefd. Maar het theater zelf is ernstig beschadigd, en ook de vernietiging van zo’n historisch gebouw kan diepe wonden slaan in de Oekraïense maatschappij. Fulco Treffers, verbonden aan de School voor Architectuur in de zwaar getroffen stad Kharkiv, deelt zijn zorgen over de doelbewuste vernietiging van cultureel erfgoed.
Zuiveringen, martelingen en zelfs executies? Berichten uit door Rusland veroverde Oekraïense dorpen en steden zijn op dit moment niet makkelijk te verifiëren. Mensenrechtenorganisaties zoals Amnesty International en Human Rights Watch doen hier al wel onderzoek naar. Verslaggever Michiel Driebergen gaat weer naar Oekraïne en wijst op een aantal zeer zorgelijke ontwikkelingen in bezet gebied.
Het gezicht van de VN, secretaris-generaal António Guterres, lijkt totaal geen rol te spelen in deze grote internationale crisis. Waarom? Diplomatie-deskundige Robert van de Roer meent dat de man gewoon niet tegen die taak opgewassen is.
Intussen houdt ook premier Modi van India zich op de vlakte, maar om een heel andere reden. Daarover spreekt Bureau Buitenland met correspondent Saskia Konniger.
Ondanks alle geweld van het afgelopen weekend blijft er toch zicht op de-escalatie: de moeizame onderhandelingen tussen Oekraïne en Rusland gaan door. Steven Derix, Defensie-verslaggever voor NRC-Handelsblad vertelt erover in Bureau Buitenland.
Bombardementen op burgers, massagraven, een vernietigd kinderziekenhuis: in de oorlog in Oekraïne zijn volgens onafhankelijke controleurs onschuldige burgers steeds meer doelwit van het Russische leger, en het geweld wordt steeds extremer. Intussen claimt Rusland dat Oekraïne biologische wapens ontwikkelt, wat door de VN wordt ontkend.
Wat wil Rusland? En waar eindigt dit? Maaike Schoon ging in gesprek met de Russische ambassadeur in Nederland, Aleksandr Sjoelgin. Verder Diederik Samsom over onze afhankelijkheid van Russisch gas, Renée Bos-Jones over diplomatieke betrekkingen met het Kremlin en Hubert Bruls over de opvang van Oekraïense vluchtelingen.
In het Oekraïne van nu is de film Schaduwen van vergeten voorouders van (Sergej Paradzjanov, 1965) een klassieker. Wat vertelt het filmsprookje ons over de geschiedenis van het land en over de Sovjetdictatuur? Verder in OVT: Poetin en de oligarchen, dehumanisering van vluchtelingen vroeger en nu, de dierentuin in oorlogstijd, de column van Micha Wertheim.
Nederlands-Oekraïense schrijver Lisa Weeda en schrijver en doctor in de slavistiek Johan de Boose reiken in Brommer op zee boeken aan die context geven bij de Russische aanval op Oekraïne. Bekijk het fragment of ga direct naar de lijst boekentips.
In de podcast Europa draait door doet NOS-correspondent Arjen van der Horst verslag vanaf de grens tussen Polen en Oekraïne, waar honderdduizenden vluchtelingen oversteken. Tegelijkertijd ziet Van der Horst ook mensen de andere kant op trekken: Oekraïners uit andere landen keren terug om hun thuisland te verdedigen. Ondertussen wordt in Polen gevreesd voor wat Poetin zal doen als hij erin slaagt Oekraïne in te nemen.
Journalist Fleur de Weerd publiceerde zeven jaar geleden Het land dat maar niet wil lukken. Een reis door het grillige Oekraïne. Daarin reist ze kriskras door het land en spreekt onderweg onder meer mijnwerkers, hoerenmadams en nationalisten. Na de Russische invasie ging De Weerd terug om verslag te doen. Daarover vertelt ze in Bureau Buitenland.
De Russische invasie in Oekraïne en de poging om de democratie en onafhankelijkheid daar weg te bombarderen, komt voor de EU als een enorme schok. Omdat we hebben zitten slapen, zegt historicus en Europa-deskundige Mathieu Segers in Bureau Buitenland.
In het Rusland van Poetin gaan religieus conservatisme en vaderlandsliefde hand in hand. Niet verrassend dus dat het hoofd van de kerk zich achter de Russische invasie in Oekraïne schaart. Maar er klinkt ook verzet binnen de kerkgemeenschap, vertelt Katya Tolstoj, hoogleraar en directeur van het instituut Oosters Christendom aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.
Peking leek zich aanvankelijk zoveel mogelijk op de vlakte te houden over de oorlog in Oekraïne, maar zal onder geen beding Rusland als strategische partner laten vallen, zegt Ties Dams, Chinadeskundige bij het Clingendael Instituut. Kan het land bemiddelen, of wil het vooral Poetin overeind houden?
Turkije wil zowel Oekraïne als Rusland te vriend houden in oorlogstijd. En dat levert Erdogan een lastige balanceeract op. Wat zit er achter dit dubbelspel? Bureau Buitenland spreekt Rob Vreeken, Volkskrant-correspondent in Istanbul.
Het Russische leger lijkt zich behoorlijk te verslikken in de felle weerstand die Oekraïners bieden. Wat drijft hen om zo vol overgave hun leven in de strijd te gooien? Bureau Buitenland sprak Hubert Smeets van Raam op Rusland over de motieven achter het huidige verzet.
De oorlog in Oekraïne maakt des te meer duidelijk dat Europa in haar energievoorziening te afhankelijk is van Rusland. Volgens Diederik Samsom, architect van de Green Deal, hadden we de energietransitie al veel eerder moeten doorvoeren.
Tien dagen na de Russische inval in Oekraïne zijn er meer dan een miljoen vluchtelingen en vallen er dagelijks gewonden en doden. In Buitenhof minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra over de geopolitieke verhoudingen en welke rol Nederland en de Europese Unie moeten innemen.
VNO-NCW voorzitter Ingrid Thijssen over de gevolgen van de strenge sancties tegen Rusland en Belarus voor het bedrijfsleven.
En De Boekhouder en de Overste is de titel van de heruitgave van Sana Valiulina’s bestseller De kinderen van Brezjnev: een roman die werkelijkheid dreigt te worden. De nieuwsfoto is deze week gekozen door Ahmet Polat.
Bekijk de fragmenten via de links hierboven of de hele uitzending op NPO Start.
Natuurlijk staat geschiedenisprogramma OVT weer volledig in het teken van de oorlog in Oekraïne. Met onder meer Duitslandkenner Hanco Jürgens over Duitslands abrupte breuk met het naoorlogse pacifisme, Ruslandkenner Michel Krielaars over Russische propaganda en Kristina Petrasova van FreeRussia.nl over de pogingen om de feiten onder de aandacht van de Russen te brengen.
Verder aandacht voor de omsingeling en inname van steden, de Doomsday Clock en het ontstaan van de Europese afhankelijkheid van Russisch gas. Beluister de aflevering helemaal of in delen op de site van OVT.
‘We zijn naïef geweest over Poetin,’ hoor je nu in de talkshows. Naïef? Of voelen Syriërs gewoon niet als onze verwanten? Een brief van Bram Vermeulen over de aandacht voor de verkeerde vijand.
Eerder vandaag werd bekend dat Rusland de kerncentrale bij het Oekraïnse Zaporizhzhia – de grootste van Europa – met veel geweld heeft ingenomen. Als gevolg daarvan brak onder meer brand uit. Die is inmiddels onder controle, maar waarom neemt Poetin deze gewaagde stap? En moeten we vrezen voor een nieuwe kernramp? Paul van Hooft, strategisch analist bij HCSS (The Hague Centre for Strategic Studies), duidt deze zorgwekkende ontwikkeling in Bureau Buitenland.
Daarnaast worden er momenteel in Tsjernobyl werknemers van de voormalige kerncentrale daar, gegijzeld. Bureau Buitenland spreekt met de dochter van een van de hoofd-ingenieurs. Luister naar deze reportage op nporadio1.nl
In Europa draait door kijken Arend Jan Boekestijn en Tim de Wit wekelijks naar alles wat Europa teistert, beweegt of beter maakt.
In de nieuwste aflevering spreken ze met Derk Sauer, uitgever van The Moscow Times, over repressie in Rusland: zo is inmiddels het gebruik van woorden als ‘invasie’ en ‘oorlog’ verboden, en gisteren werd een van de laatste onafhankelijke radiostations uit de lucht gehaald.
Waar Russische staatsmedia een vertekend beeld scheppen van de oorlog in Oekraïne, maken jonge Russen en Oekraïners creatief gebruik van social media - zoals Google Reviews, TikTok en de datingapp Tinder - om te delen wat er werkelijk gebeurt in Oekraïne. Programmamaker Kristina Petrasova vertelt je meer in dit artikel - ook over hoe een nieuwe wet deze informatiestroom nu al bedreigt.
Het liefste was correspondent Michiel Driebergen nog reportages aan het maken van het alledaagse leven uit Oekraïne, maar dat veranderde vorige week plotsklaps met het begin van de grote oorlog. Nu is Driebergen, na een dagenlange vluchtreis, weer terug in Nederland en vertelt hij zijn verhaal in Bureau Buitenland. 'De klappen die ik hoorde waren echt van een andere orde.' Lees en luister naar zijn verhaal op nporadio1.nl
'Hoe moesten we als programmakers die angst van toen aan jongere kijkers van nu uitleggen?', schrijft Teun van de Keuken in een column bij de serie Een programma over de jaren tachtig. 'Dat was een vraag, maar is het helaas niet meer. Poetin voert een verschrikkelijke oorlog in Oekraïne en heeft ook de Koude Oorlog weer helemaal teruggebracht door zijn kernwapens op scherp te zetten. Die allesvernietigende bommen waarvan we al decennia een beetje vergeten waren dat de Russen ze nog hadden.'
De oorlog in Oekraïne escaleert. Het Russische leger trekt dieper het land in en verovert, vooral in het zuiden, Oekraïense steden en grondgebied. En dat krijgt ook grote gevolgen voor de wereldwijde voedselprijzen. Vooral landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, zoals Egypte en Marokko, zijn afhankelijk van graan uit Oekraïne en Rusland. Maar door al het oorlogsgeweld stokt de graanimport. Hierover sprak Bureau Buitenland met Roel Jongeneel van de Wageningen Universiteit en Marokko-correspondent Samira Jadir.
De oorlog in Oekraïne heeft door het grote aantal vluchtelingen een directe impact op buurlanden zoals Hongarije. De Hongaarse premier Orbán stond tot voor kort op zeer goede voet met Poetin, én hij stond bekend als de man die hekken bouwde om vluchtelingen buiten te houden. Maar Orbán is 180 graden van koers gedraaid, en loopt plots in de pas met de rest van de EU. Vanwaar deze ommezwaai? Correspondent Tijn Sadée maakte er een reportage over voor Bureau Buitenland.
Europese landen gaan gevechtsvliegtuigen, luchtdoelraketten en andere wapens aan Oekraïne leveren. En gewone burgers melden zich aan om mee te vechten tegen de Russen. Europa laat, kortom, haar tanden zien. Maar rollen we niet onbedoeld een oorlog in? Ondertussen zwaait Rusland steeds vaker met de nucleaire kaart. Tom Sauer is hoogleraar Internationale Politiek aan de Universiteit van Antwerpen en waarschuwt al decennia voor een onbedoelde escalatie met Rusland. Hij maakt zich zorgen over het Europese havikengedrag, zegt hij in Bureau Buitenland.
Het bewijs stapelt zich op dat Rusland clustermunitie gebruikt in Oekraïne. Wapens waarmee je zoveel mogelijk burgerdoden maakt. Het Internationaal Strafhof doet onderzoek naar oorlogsmisdaden. Waar Rusland eerst volhield ‘alleen militaire doelen te raken’ lijkt van die zogenaamde doelstelling niets over.
Militair analisten zien steeds meer tactieken terug die ze kennen van de Russische oorlogsvoering in Syrië. En tegelijkertijd zitten de Russen nog wél aan onderhandelingstafel met Oekraïne. Bureau Buitenland sprak o.a. Steven Derix, oud-correspondent in Moskou, nu werkzaam als defensieredacteur voor NRC.
Onder de hashtag #AfricansInUkraine gaan video’s en getuigenissen rond, waaruit blijkt dat Afrikanen in Oekraïne puur vanwege hun huidskleur de toegang tot treinen en bussen richting West-Europa wordt ontzegd. Volgens correspondent Saska Houttuin gaat het mogelijk om tienduizenden mensen: Oekraïnse universiteiten zijn namelijk populair in Afrika en studenten uit onder meer Nigeria, Marokko en Ghana.
Poetin dreigt openlijk met nucleaire wapens. En na lange tijd vooral heel stil te zijn geweest rondom de oorlog in Oekraïne, roept China nu wel op tot kalmte. Maar de Aziatische grootmacht lijkt niet echt kleur te willen bekennen, ook al riepen de Verenigde Staten Beijing op om de Russische invasie te veroordelen.
Intussen heeft de Chinese minister van Buitenlandse Zaken Washington uitgenodigd deel te nemen aan de Nieuwe Zijderoute. De oorlog in Oekraïne zet de hele wereldorde op scherp. Wat betekent dit voor de machtsstrijd tussen de VS en China? In Bureau Buitenland hoor je hierover correspondent Eefje Rammeloo in Shanghai en Amerika-kenner Paul Verhagen.
'Onze geschiedenis neemt nu een definitieve wending', zei Eurocommissaris Frans Timmermans in Buitenhof. Op allerlei gebieden. Ook binnenlands: nu moet er ernst worden gemaakt met het aanpakken van Poetin's 'tovenaarsleerlingen' in de Europese politiek, zei hij. Wie hij daarmee bedoelt? Luister maar.
Timmermans wond er geen doekjes om: dit wordt Poetins ondergang. Maar hoeveel mensen sleept hij in zijn val mee?
Zelden werd de geschiedenis zo schaamteloos misbruikt en vervormd als door Vladimir Poetin in de speeches waarmee hij de invasie in Oekraïne probeerde te legitimeren.
Geschiedenisprogramma OVT besprak hoe de geschiedenis door Poetin als politiek wapen is ingezet. Met Ruslandkundige en Oekraïne-kenner Laura Starink, schrijfster van o.a. het boek In de schaduw van de Grote Broer, historicus en politiek analist Ivo van de Wijdeven, die werkt aan een boek over het misbruik van de geschiedenis, onder andere door Poetin; en de Nederlands-Oekraïense Alina Grabaouskaite. Militair historicus Christ Klep vertelt hoe Poetin Amerika ziet.
Al sinds het begin van zijn presidentschap is Vladimir Poetin bezig met het uitschakelen van zijn grootste vijand: democratie. Daarbij maakt hij talloze slachtoffers. Wat wil Poetin met de wereld doen? Bij Tegenlicht heeft Lotte Schuengel een lijst met tien documentaires samengesteld die daar licht op werpen.
Iedereen uit Poetins entourage weet dat hij nooit veilig is, en dat geldt ook voor hemzelf, aldus slavist Michel Krielaars afgelopen vrijdag in Nooit Meer Slapen.
Een van de grote vragen is wat het Russische volk gaat doen als de mensen de ware omvang ontdekken van de catastrofe waar Poetin ze nu in heeft gestort. Er wordt volop gedemonstreerd, wat tot veel arrestaties leidt. Demonstranten nemen grote risico's, zei Krielaars. En dat was nog voordat duidelijk werd hoe vernietigend de sancties uitpakken voor de Russische economie.
Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie was Oekraïne korte tijd de derde grootste kernmacht ter wereld, na Amerika en Rusland. Maar Oekraïne gaf al die wapens op. Waarom eigenlijk, en hoe anders was de positie van Oekraïne geweest, als het land een grote kernmacht was gebleven? Geschiedenisprogramma OVT had op 13 februari, vlak voor de Russische invasie dus, een gesprek met historicus en politiek analist Ivo van de Wijdeven, auteur van o.a. De rafelranden van Europa.
Is Oekraïne, waarvan de naam ‘Grensland’ betekent, het ultieme bufferland? En wat is de rol van het Westen daarin? Met historicus en auteur van De rafelranden van Europa Ivo van de Wijdeven praatte geschiedenisprogramma OVT over het al dan niet onontkoombare lot van de bufferstaat. Ook Nederland was eens zo'n grensland. Maar Oekraïne dankt daar zelfs z'n naam aan.
In literatuurprogramma Brommer op Zee vertelt Lisa Weeda over haar debuutroman Aleksandra, maar vooral over de recente gebeurtenissen in en haar familieband met Oekraïne. Oorlogsgebied, ook voordat de huidige Russische invasie begon. Oom Kolya, zakenman in een gebied dat in handen van separatisten viel, werd eerst afgeperst en toen ontvoerd. Pas twee maanden later werd zijn lichaam gevonden.
Ineens treedt de wereld vastberaden op tegen Vladimir Poetin. Met de invasie van Oekraïne is hij te ver gegaan. En dat wil wat zeggen, want de meedogenloze Russische leider heeft de afgelopen twintig jaar al heel veel misdaan. De driedelige documentaireserie Putin: A Russian Spy Story, uit 2020, laat je zien hoe een jongetje dat in armoede opgroeide eerst geheim agent en later president werd, een spoor van lijken achterlatend. Politieke opponenten, journalisten, eigen handlangers: ze gingen eraan. Ook in het buitenland.
Op 14 april 2001 vielen mannen het kantoor van de onafhankelijke Russische zender NTV binnen en nemen de hele boel over. De zender was te kritisch geweest over de nieuwe president, Vladimir Poetin, en over het brute Russische optreden in Tsjetsjenië. Steen des aanstoots was de pop die Poetin vertegenwoordigde in de populaire satirische serie Koekli. De serie In Europa - de geschiedenis op heterdaad betrapt zocht uit wat er met die pop gebeurd is, en geeft zo een kijkje in de angstcultuur die Vladimir Poetin al ruim twee decennia in stand houdt.
De invloedrijke Kremlin-ideoloog Aleksandr Doegin staat bekend als het brein van Poetin en architect van de huidige oorlog. Hij is politiek analist, filosoof en hoogleraar Sociologie aan de staatsuniversiteit van Moskou. Zijn extreme opvattingen over democratie en samenleving maken hem tot een controversieel figuur. Bas Heijne sprak hem in 2018 voor de Human-VPRO-serie Onbehagen. Het uitgewerkte interview lees je hier. Maar je kunt ook het volledige interview bekijken, handig opgeknipt in fragmenten.
Jelle Brandt Corstius vertelt in dit twitterdraadje welke scenes uit zijn serie Grensland het meest relevant zijn als context bij de oorlog die nu in Oekraïene woedt.
In het oosten van Oekraïne is het al sinds 2014 oorlog. Jelle Brandt Corstius ging er voor de serie Grensland in 2016 naartoe, toen er al meer dan zesduizend doden waren gevallen. Hij praatte met Russische rebellen aan het front. Want wat zijn dat nou eigenlijk voor mensen? Lees hier meer of kijk de aflevering meteen op NPO Start.
Jarenlang verkondigden zenders als RT (Russia Today) 'het Russische perspectief' op wereldgebeurtenissen. Daar lijkt nu een einde aan te komen, op z'n minst in Europa: EU-president Ursula von der Leyen heeft aangekondigd dit soort propagandakanalen van Poetin te gaan weren. Grote socialemediabedrijven worden ook onder druk gezet om dit wereldwijd te doen. YouTube blokkeert RT met onmiddellijke ingang. Waarom nu pas? In 2015 liet het programma Argos TV - Medialogica al zien hoe RT de feiten verdraait.
In 1986 vloog een deel van de kerncentrale in het Oekraïense Tsjernobyl de lucht in. In Europa maakte er in 2009 een uitzending over. In 2020 is daar een verkorte versie van gemaakt, die je hieronder kunt zien. De volledige versie van 36 minuten kijken kan natuurlijk ook.
In 1990 maakte Frank Wiering een bijzondere reportage over de onafhankelijkheidsbeweging Roeg in de Oekraïnse stad Lvov (Lemberg, Lviv), die een verpletterende overwinning had behaald bij de gemeenteraadsverkiezingen . Een jaar later viel de Sovjet-Unie uit elkaar en werd het land onafhankelijk.