Is de prijs van een product gerelateerd aan de daadwerkelijke waarde? Leer aan de hand van verschillende fragmenten opnieuw kijken naar economische waarde.

Een pak suiker kan op de internationale markt binnen een paar tellen een hele andere prijs hebben, terwijl het nog steeds hetzelfde pak suiker is. Met datzelfde pak suiker kan je in Griekenland een theatervoorstelling bezoeken. Is het nog duidelijk wat iets echt waard is en is dat sowieso nog te bepalen? 

Leer studenten aan de hand van fragmenten uit verschillende Tegenlicht-afleveringen op een nieuwe manier kijken naar economische waarde, financiële producten en computerhandel. Ontdek welke alternatieven er zijn en welke nieuwe waarden een mogelijke oplossing kunnen bieden voor de toekomst.

Het is mogelijk om de hele bundel te volgen en in stappen van probleemstelling naar mogelijke oplossingen toe te werken. De bundel is opgedeeld in lessen. Elke les bevat twee of meer fragmenten. Het is goed mogelijk om alleen een les te volgen. Het staat de docent vrij om aan de hand van één specifiek fragment een discussie in de klas te houden of een andere opdracht met studenten te doen.

overzicht lessen

Eerst laten we zien dat de economische waarde van producten op financiële markten soms weinig relatie heeft met de daadwerkelijke waarde van die producten. Die abstracte waarde kan wel degelijk invloed hebben op de werkelijke wereld. De drie ogenschijnlijk uiteenlopende lessen laat het risico en de gevolgen zien van abstracte waarden die ver van de realtiteit staan. Dit deel schetst het probleem waar tot slot mogelijke oplossingen voor worden aangedragen.

Les 1: Algoritmes bepalen de waarde

Afleveringen: Quants, Money & Speed, Wall Street Code 

In de eerste les is te zien hoe computergestuurd handelen voor een verschil in de prijs en de waarde van een product zorgt. Doordat algoritmes de financiële markten meer en meer beheersen, is het nog moeilijk te begrijpen hoe deze handel exact werkt en worden economische markten steeds abstracter. De daadwerkelijke waarde van een product speelt daarin een steeds kleinere rol.

Les 2: De werkelijkheid als getal

Aflevering: De macht van de rating agencies

In deze tweede staan kredietbeoordelaars centraal. Door de kredietwaardigheid van een geheel land te willen vangen in een enkele waarde, versimpelen deze organisaties de werkelijkheid. Handig -wellicht zelfs noodzakelijk- voor de financiële markt, maar het draagt wel bij aan abstracte werkelijkheid. De ratings van deze bureaus gaan een leven op zichzelf leiden en hebben op die manier zelf weer invloed op de dagelijkse werkelijkheid.

Les 3: Afgeleide waarde

Aflevering: Schuld en aflossing

In de derde wordt er nader ingegaan op ingewikkelde financiële producten die zorgen voor een boekhoudkundige werkelijkheid. Een voorbeeld hiervan is derivaten, financiële producten die hun waarde ontlenen aan de onderliggende waarde. Deze producten zijn zo ingewikkeld geworden dat banken en financiële instellingen kunnen profiteren van hun kennisvoorsprong. Dit hoofdstuk eindigt met de vraag of banken moeten veranderen om de reële  waarde van producten weer het belangrijkst te maken. Dat is de opmaat naar het tweede hoofdstuk.

Als tweede kijken we of de sleutel tot de oplossing bij de banken ligt. Hoe wordt intern bij financiële instellingen over de waarde van producten nagedacht? Houden ze rekening met de gevolgen van complexe financiële producten voor de echte wereld? Hoe denken ze zelf over de computermodellen die de realiteit in algoritmes vangen?

Les 4: Interne waarde

Afleveringen: Goldman Sachs en de vernietiging van Griekenland, Brein van de bankier, Schuld en aflossing

In deze les horen we bankiers zelf aan het woord. Hoe wordt er intern gedacht over risicovolle producten? Zijn ze zich zelf bewust van hoe abstract financiële producten zijn en maken ze daar gebruik van? Door zelf abstract over grote bedragen te praten, lijken de bankiers te vervreemden van de menselijke maat.

Les 5: Herwaardering

Afleveringen: Quants, De Wall Street Code, Het antwoord op de crisis komt uit Griekenland

Na crisis volgt inkeer. In de financiële wereld is dat niet anders. In deze les zien we hoe computerhandelaars de wiskundige modellen in twijfel trekken waarmee ze rekenen. Hoewel gedaan wordt alsof economie een exacte wetenschap is, wordt tijdens deze les duidelijk dat het meer weg heeft van een religie. Inclusief geloofscrisis.

Tot slot kijken we naar alternatieven. Is er wel een andere manier om economisch te handelen? Zijn er voorbeelden van banken die het anders doen? En welke waarde hebben alternatieve munten, lokaal of gebaseerd op een geloof.

Les 6: Andere banken

Aflevering: De schuld van de bank

Aan de hand van twee verschillende banken laten we zien dat het anders kan. Handelsbanken is een Zweedse bank die zich focust op klassiek bankieren en niet op beleggen of geld verdienen met geld. De Duitse Fidorbank geeft klanten een grotere rol en heeft transparantie als belangrijkste waarde.

Les 7: Andere valuta

Afleveringen: Waar is de woede, De biecht van de bankier

Behalve banken die op een andere manier werken, kunnen alternatieve munten helpen bij een economie met andere waarden. We kijken naar een concreet voorbeeld in Indonesië waar een gouden Dinar en een zilveren Dirham alternatieven zijn voor de papieren roepia. Nog een stap verder gaat een ecosysteem met verschillende munten voor verschillende doeleinden: van een wereldmunt tot zeer lokale munten.