GELUID – DEUR OPEN, VOETSTAPPEN, VOGELTJES

VOICE-OVER MEIKE: Stel, je staat ’s ochtends op. Klaar om naar je werk of naar school te gaan. Je loopt je tuin in en ineens zie je wat liggen. Een stapeltje jerrycans. Wat doen die daar nou? Het ruikt ook NOG een beetje chemisch. En je weet zeker dat jij het daar niet hebt neergelegd. Shit, drugsafval in je tuin. Wat nu? De kans dat dit gebeurt is misschien niet zo groot, maar er wordt wel zeker om de dag bij iemand drugsafval gedumpt. En diegene is dan mooi de sjaak. Want als de dumper niet gevonden wordt – en dat wordt ie bijna nooit – dan mag jij betalen. Dus: tijd om uit te zoeken hoe dat precies zit en of het niet anders kan.

MUZIEK 

ROBBERT VAN DER POEL (BOER): De kinderen werden naar school gebracht en dan fiets je erlangs. En ik zag daar iets liggen wat daar in principe niet hoort te liggen.                                                 

VOICE-OVER MEIKE: Dit is boer Robbert. Robbert van der Poel. 40 jaar en melkboer in het Zuid-Hollandse Rijpwetering. Vlakbij Leiden. Hij heeft een huisje op de dijk met zijn gezin en onderaan die dijk staan zijn melkkoeien, in een paar grote stallen. Afgelopen september vond ie iets op een van zijn weilanden. 

ROBBERT VAN DER POEL (BOER): Langs dat pad lagen, bij een schuurtje, een dertigtal vaten. Ze waren niet open, maar ze waren wel drugsafvallijkend, zeg maar. 

MEIKE: Je dacht meteen: dit is drugsafval?

ROBBERT VAN DER POEL (BOER): Ja ik dacht meteen: dit hoort hier niet. Dit is foute boel. Dit is gedumpt. Dus ik bel 112. Ik heb de politie gebeld.

VOICE-OVER MEIKE: De politie komt, na een paar uur. Die zeggen ook: drugsafval. Maar de gemeente moet het verder oplossen. Na weer een paar uur komt de gemeente met een paar man sterk en die zeggen dat het drugsafval zo snel mogelijk opgeruimd moet worden. En omdat het de grond van boer Robbert is, moet hij het regelen, maar wel onder toeziend oog van de gemeenteambtenaren.

ROBBERT VAN DER POEL (BOER): Ja, dan komt natuurlijk de discussie: wie gaat dat betalen? De gemeente dacht in eerste instantie, onder bestuurlijke dwang, dat ik het moest opruimen. Gelijk, onder toeziend oog van hun. En als ik dat niet deed, dan gingen zij het opruimen op mijn kosten.

VOICE-OVER MEIKE: Robbert is geïrriteerd want het is toch niet zijn schuld dat het daar ligt? Waarom moet hij er dan voor opdraaien? 

ROBBERT VAN DER POEL (BOER): En inmiddels was het al 5 uur geweest. En ik moest mijn koeien gaan melken. Want ja, als ze nou gelijk gekomen waren. Maar ja, voordat we uit gediscussieerd waren, waren er al uren verstreken.                                                                                        

VOICE-OVER MEIKE: Robbert heeft geen zin in dit gedoe, dus kiest ie ervoor dat de gemeente het mag opruimen. En als ie dan daarna een rekening krijgt, dan gaat ie dan wel in discussie. Maar eerst moeten de koeien gemolken worden. En ondertussen belt ie een journalist, want misschien is het wel slim om de publiciteit te zoeken? Er komt een stukje in het Algemeen Dagblad. 

ROBBERT VAN DER POEL (BOER): Ja, en dan gaat iedereen er wat van vinden. Dus dat werkte behoorlijk in mijn voordeel. Want ja, de gemeente dacht toen onder druk van alle meningen op Facebook… Van: gooi het bij de burgemeester in de tuin, tot: gooi het in het bos, of weet ik veel wat er allemaal op Facebook stond. Toen dacht ook de gemeenteraad… Iedereen in het gemeentehuis draaide ineens om van: ho ho, dat is natuurlijk niet wat we willen. Dus toen hebben ze het gewoon zelf voor hun rekening genomen.                         

VOICE-OVER MEIKE: Slim gedaan. Want de gemeente betaalt uiteindelijk de rekening van meer dan 4000 euro. Maar Robbert maakt zich er nog steeds wel kwaad over. Want eigenlijk is hij als grondeigenaar degene die op moet draaien voor de kosten. Dit soort regels zorgen er volgens hem voor dat mensen gaan slepen met het afval. En dat kan voor onnodig gevaarlijke situaties zorgen.

ROBBERT VAN DER POEL (BOER): Het is gewoon chemisch afval. Het is levensgevaarlijk. Dit is gewoon een taak van de overheid. Klaar.                                                                                                                     

MUZIEK 

VOICE-OVER MEIKE: Boer Robbert is niet de enige. Als ik ga zoeken, kom ik veel meer artikelen tegen van boeren of grondeigenaren die ineens drugsafval vonden en zelf hun portemonnee mochten trekken. Eén zaak valt daarbij op, in het Brabantse Nuenen. In 2016 werd daar op een weiland een uitgebrande auto gevonden met drugsafval erin. De vaten hadden gelekt en het chemische afval erin was zelfs nog aan het koken en borrelen. Een jaar later werd op dezelfde plek weer drugsafval gedumpt. Een aantal jerrycans met dekens erover die in brand waren gestoken. Ook nu lekte er weer rotzooi in de bodem. Degene die van de gemeente de opruimkosten moest betalen? De beheerders van de grond. Totale kosten: 26 duizend euro. De grondeigenaren stapten naar de rechter. En die gaf hen gelijk. Want het zou onredelijk zijn om hen te laten betalen voor een dumping. En het opruimen van drugsafval is vooral een algemeen belang volgens de rechter.

MUZIEK 

VOICE-OVER MEIKE: De gemeente Nuenen vond het dus ook niet hun verantwoordelijkheid om de kosten te betalen. Ik ben benieuwd hoe de gemeente Weert, mijn vertrekpunt van dit onderzoek, daarover denkt. De burgemeester himself, Jos Heijmans, had even de tijd voor me. Want hij vindt drugsdumpingen een groot probleem voor zijn gemeente. Er wordt ook vaak op gemeentegrond gedumpt. 

JOS HEIJMANS (BURGEMEESTER WEERT): Nou, de echte kosten van de laatste 2,5 jaar die kan ik zo ongeveer wel opnoemen: in 2016 waren we 124.000 euro kwijt, alleen al aan het opruimen van de drugsdumpingen. En dat is dan wel exclusief alle personele inzet. Dus dat zijn echt puur de kosten om het op te ruimen en vernietigen, zeg maar. 

MEIKE: En dan gaat het dus om bedrijven die ingehuurd worden om het goed af te voeren? 

JOS HEIJMANS (BURGEMEESTER WEERT): Ja, dat zijn speciale bedrijven die dat kunnen en mogen. In 2017 was het gelukkig wat minder. Was het een kleine 50.000 euro. En dit jaar zitten we al bijna aan 2 ton, omdat er dus dit jaar weer een heleboel extra dumpingen zijn gevonden. Dus daar moet echt iets gebeuren. Want anders gaat dat naar een miljoen toe.                                                            

VOICE-OVER MEIKE: Hij vertelt me dat de gemeente hier misschien niet aan failliet gaat, maar dat het wel zonde van het geld is. Vooral omdat de burgers het zelf betalen, via de belasting. En hoe zit het eigenlijk in zijn gemeente als er gedumpt wordt bij een particuliere grondeigenaar? Moeten die het dan zelf betalen?

JOS HEIJMANS (BURGEMEESTER WEERT): Ik denk toch dat het de verantwoordelijkheid van de overheid is, want anders zou het denk ik wel heel lastig worden. Stel dat bij een particulier op een weiland wordt gedumpt, ergens achteraf. Ja, daar kan hij natuurlijk ook niets aan doen. En de bestrijding van de drugscriminaliteit is een taak van de overheid. En ik vind wel dat dit hierbij hoort. 

MEIKE: Betekent dat dat gemeente dan die kosten overneemt? 

JOS HEIJMANS (BURGEMEESTER WEERT): Ja. Betaalt. Ja.                      

VOICE-OVER MEIKE: Ik ben benieuwd wat er nog meer bekend is over die kosten van dat drugsafval. En dat blijkt niet veel te zijn, maar dan vind ik een onderzoeker uit België, van de Universiteit Gent. Ik bel haar.

GELUID – TELEFOON GAAT OVER

MEIKE: Even kijken of ie het goed opneemt. Zou je heel even wat willen zeggen zodat ik kan kijken of ie hard genoeg staat?

MAAIKE CLAESSENS (ONDERZOEKER): Ja. Ok. Hallo ik ben Maaike.                                          

VOICE-OVER MEIKE: Maaike Claessens deed onderzoek in opdracht van het EMCDDA, een Europees instituut dat op allerlei manieren onderzoek doet naar drugs en verslaving. In dit onderzoek probeerde Maaike een overzicht te krijgen van de kosten van het opruimen van drugsafval en het ontmantelen van drugslaboratoria, in Nederland en in België. Ik vraag haar welk bedrag er bij Nederland uit kwam.

MAAIKE CLAESSENS (ONDERZOEKER): Ik heb het er nu even bij genomen. Dat is op pagina 66 dat dat staat. En dan komen we hier op totale kosten van 4.368.294 euro.           

VOICE-OVER MEIKE: Bijna 4,4 miljoen euro dus. Alleen al in 2016. En dat is nog maar het topje van de ijsberg, want dit was een verkennend onderzoek. Het lukte Maaike niet om alle kosten in kaart te brengen, want instanties als de brandweer leverden geen gegevens. Maar het is dus wel voor het eerst dat er iets bekend is over deze kosten. Als je meer wil weten over deze cijfers, kijk dan nu in je app.

MUZIEK 

VOICE-OVER MEIKE: Een paar jaar geleden kwam er een oplossing: een speciale subsidie. Officieel heet het: ‘Amendement cofinanciering opruiming drugsafvaldumpingen’. De gemeente Weert heeft daar ook gebruik van gemaakt.

JOS HEIJMANS (BURGEMEESTER WEERT): Ja, daar hebben we ook een beroep gedaan. Dat moeten we natuurlijk ook doen als gemeente.                                                                                         

VOICE-OVER MEIKE: Om meer te weten over die subsidie ga ik naar Den Bosch. Daar is een enorm gebouw, met grijze betonnen muren: het provinciehuis van Noord-Brabant. Daar ontmoet ik Johan van den Hout. Hij is gedeputeerde – een soort minister – op het gebied van natuur, water en milieu. Het subsidiegeld komt eigenlijk van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Maar Noord-Brabant voert de regeling uit voor alle provincies. Gedeputeerde Johan van de Hout gaat erover.

JOHAN VAN DEN HOUT (GEDEPUTEERDE NOORD-BRABANT): De subsidieregeling zorgt nu voor een compensatie van 50 procent van die kosten. Wij hadden liever 100 procent gezien, omdat de burgers die dat overkomt, het écht overkomt. Je wordt 's morgens wakker en het ligt in je tuin als het ware. Dus 100 procent leek ons rechtvaardig, maar het is 50 procent geworden in onderhandelingen met het ministerie. Dus ze worden er iets beter van, aar het dekt lang niet alle pijn.                                                                                      

MUZIEK

VOICE-OVER MEIKE: Dat van die 50 procent was mij ook al opgevallen. Als particulier of gemeente of natuurbeheerder of wie dan ook kun je dus een aanvraag indienen voor subsidie. Je moet aan allerlei voorwaarden voldoen, maar vooral: je krijgt maximaal 50 procent van de kosten vergoed. Bij die rechtszaak van de grondeigenaar tegen de gemeente Nuenen, betekent het dat de gemeente met de subsidie nog 13.000 euro moet betalen. Ieder jaar kijkt de provincie of die subsidie nog wel goed werkt. In die rapporten zie ik dat het vooral gemeenten zijn die subsidie aanvragen. Bijna geen particulieren. Maar eentje in 2015 bijvoorbeeld. Terwijl er toen echt wel bij meer particulieren gedumpt is. En er valt me nog iets op in die rapporten.

MEIKE: Ik pak heel even de cijfers erbij hoor, want als we kijken naar 2015 dan zie je: er is dus ieder jaar 1 miljoen euro beschikbaar gesteld. Toen was er iets meer dan 4 ton aangevraagd en ongeveer 140.000 euro uitgekeerd. Hoe kan het dat dat potje toen niet leeg is gegaan?

JOHAN VAN DEN HOUT (GEDEPUTEERDE NOORD-BRABANT): Ja dat heeft ons in zekere zin ook verbaasd. We dachten dat 1 miljoen amper genoeg zou zijn, omdat we dachten in de provincie Brabant alleen al die schade wel te zullen hebben. Blijkbaar zijn mensen niet bereid of niet in staat om subsidie aan te vragen. Dat kan bijvoorbeeld zijn omdat we nogal streng zijn in de eisen die we stellen. Je moet aangifte doen. Je moet het laten opruimen door een gespecialiseerd bureau. Het moet allemaal goed gebeuren voor je in aanmerking komt voor die subsidie. En als je daar iets verkeerds doet – je laat het een klusjesman opruimen in plaats van een serieuze afvalverwerker – kom je al niet meer in aanmerking voor subsidie. Dus dat zou een van de redenen kunnen zijn.                                                     

VOICE-OVER MEIKE: Het potje ging dus niet leeg in 2015. In het rapport staat dat de regeling waarschijnlijk te onbekend en te ingewikkeld was. Het zou veel tijd en moeite kosten om zo’n subsidie aan te vragen. Maar ook het jaar erop gaat het niet vlekkeloos. In 2016 werd er namelijk wel meer aangevraagd dan er beschikbaar was, maar slechts de helft van het geld werd toegekend. Dus ook toen ging het potje niet leeg. Slechts de helft van het geld werd uitgekeerd. Kijk nu in je app voor een overzichtje.

MUZIEK 

MEIKE: Voelt zo'n subsidieregeling niet een beetje als een doekje voor het bloeden?

JOHAN VAN DEN HOUT (GEDEPUTEERDE NOORD-BRABANT): Ja dat is heel teleurstellend allemaal, eigenlijk. Onze eigenlijke bedoeling voor deze regeling was dat mensen 100 procent gecompenseerd zouden worden. Maar ook dat het geld niet afkomstig is – zoals nu het geval is – van gewoon de begroting van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaart, maar afkomstig uit de pluk-ze-gelden. Dat zijn gelden die we afhandig maken van de drugshandelaren die we zo af en toe ook oppakken. Wij dachten: je kunt beter crimineel geld gebruiken om de rotzooi op te ruimen – zodat echt de vervuiler betaalt – dan dat je nu maar weer belastinggeld gaat inzetten.                                           

MUZIEK 

VOICE-OVER MEIKE: Deze subsidieregeling werkt dus niet. Lang niet alles wordt aangevraagd omdat het ingewikkeld is. En als je al iets aanvraagt, is het maar de vraag of je het ook uitgekeerd krijgt. En dan nog is het hooguit de helft van je kosten. Dus het lost je probleem nooit helemaal op. De angst van boer Robbert – dat grondeigenaren zelf het afval verslepen om van de het gedoe en de kosten af te zijn – is dus niet zo gek. En dadelijk is er zelfs helemaal geen compensatie meer. De subsidie was ingesteld voor drie jaar en de minister heeft onlangs laten weten dat er geen nieuw geld komt. Gemeenten en provincies moeten het nu maar zelf oplossen, volgens de minister. 

JOHAN VAN DEN HOUT (GEDEPUTEERDE NOORD-BRABANT): Ja en nu zijn we dus in gesprek met het Rijk over de vraag: wat te doen? Want iedereen snapt dat er gecompenseerd moet worden. Mensen kunnen zich daartegen ook niet verzekeren. Dus het is niet dat burgers of gemeenten daar zelf al iets aan kunnen doen. Dus wij hopen op voortzetting en verbetering van de regel. Dus: uitbreiding naar 100 procent en de pluk-ze-gelden.                                                                  

MUZIEK 

VOICE-OVER MEIKE: Zo’n subsidie is natuurlijk symptoombestrijding. Het probleem wordt niet bij de wortels aangepakt, want het houdt het dumpen niet tegen. Het helpt hooguit de mensen die achteraf met de opruimkosten zitten. En dat is nu ook verleden tijd. Wat ik grappig vind is dat ik een paar reacties van jullie kreeg via de app, met een heel andere oplossing. Zo zegt Joy dat een anonieme plek om veilig het drugsafval te dumpen een goed idee zou zijn. En ook Yorke is daar voor want dan komt het niet meer in de natuur terecht. En dat is nog niet eens zo’n gek idee, want er wordt serieus nagedacht over een drugsluikje. Een soort vondelingenluikje maar dan voor je drugsafval. 

JOHAN VAN DEN HOUT (GEDEPUTEERDE NOORD-BRABANT): Heel stiekem wordt er al gedacht aan – en ik zag de burgemeester van Bergen op Zoom daar een mooi proefballonnetje over oplaten – het idee van een drugsluikje. En dat is een hele vreemde constructie. Het is, als ze zouden meewerken, uitermate praktisch. Veel mensen zijn van overlast af. We hebben het afval geconcentreerd, zoals we met al het chemisch afval als het ware doen. Maar er zit een belangrijke ethische kant aan: dat je criminelen in staat stelt om van hun afval af te komen, wat ze door criminele activiteiten hebben verkregen. 

MEIKE: Het is ook een beetje gek idee. U lacht er ook een beetje bij. 

JOHAN VAN DEN HOUT (GEDEPUTEERDE NOORD-BRABANT): Ja, het is even wennen moet ik zeggen. Maar gewoon heel praktisch bekeken: het afval is er. Dat gaan wij als provincie nooit oplossen. Ondertussen zitten wij en onze burgers wel met een enorm probleem, van het afval. En als zo'n drugsluikje daarbij zou kunnen helpen – even nog los van de praktische problemen die daar ook nog bij spelen – dan is het misschien nog de moeite waard om daar eens goed over na te denken. 

VOICE-OVER MEIKE: Maar de D66-burgemeester van Weert is sceptisch.

JOS HEIJMANS (BURGEMEESTER WEERT): Ja, het is wel een heel creatief idee. Maar die criminelen die zijn niet voor niets crimineel en die willen vooral zo anoniem mogelijk blijven. Dus zo’n drugsluikje. Ik denk nooit dat ze dat geloven dat dat anoniem is.                                        

VOICE-OVER MEIKE: Hij komt met een veel rigoureuzer plan.

JOS HEIJMANS (BURGEMEESTER WEERT): Ik vind eigenlijk dat we de drugs moeten legaliseren. Tot en met de harddrugs toe. Dan hebben we betere controle op het gebruik, betere controle op de fabricage, betere controle op de afval. En dat is volgens mij de lange-termijn-oplossing. Het is nu gewoon te winstgevend voor criminelen om drugs te produceren en te verkopen. Als we dus aan de voorkant dat kunnen wegwerken, hun winst weg kunnen nemen, dat het niet meer interessant wordt, dan hebben we ook geen afval mee.              

MUZIEK 

MEIKE: Dan heeft de gemeente een eigen drugslaboratorium? 

JOS HEIJMANS (BURGEMEESTER WEERT): Bijvoorbeeld ja. En dat zal nog wel een poosje duren volgens mij, want laten we met die softdrugs beginnen. Maar ik ben ervan overtuigd dat als je dit legaliseert en controleert, zowel het gebruik als de fabricage, dat dat de oplossing voor de lange termijn is.                                                          

VOICE-OVER MEIKE: Via de app kreeg ik ook verschillende reacties van jullie dat de beste oplossing is: legaliseren. Ik weet zelf nog niet zo goed of dat nou echt de oplossing is of niet. Maar het is wel het overwegen waard. Stel dat nou helpt tegen steeds zwaarder – en dus gevaarlijker – wordende XTC-pillen? En als dat er nou voor kan zorgen dat er beter onderzoek gedaan kan worden naar de effecten van drugs, ook de positieve? En als dat nou helpt tegen drugsafval en gevaarlijke drugslaboratoria?  Ik had van tevoren nooit gedacht dat ik dit überhaupt zou overwegen. Ik ben wel nieuwsgierig hoe jij erover denkt. Ben je door onze reportages anders over harddrugs gaan denken? En hoe en waarom dan? Laat het me nu weten in de Trees-app. Bedankt.