zo sloop je de vrije pers

Stel, je hebt de verkiezingen gewonnen. Leuk, maar jij wilt meer. Je kijkt jaloers naar je collega’s in Polen en Hongarije. Hun wil is wet en ze winnen de verkiezingen steeds op hun sloffen. Net als zij zul je veel op de schop moeten nemen: de rechtspraak, het openbaar bestuur, het onderwijs en natuurlijk de media.

Schrikt dat je niet af? Beschik je over een groot doorzettingsvermogen en een lege plek waar andere mensen een geweten hebben? Mooi, aan de slag. Met deze checklist weet je precies wat je moet doen. Wil je eerst nog wat inspiratie uit de praktijk zien? Kijk direct de serie Gazeta, de Poolse krant onder vuur op NPO Start.

2. maak van de publieke omroep een strak geleide staatsomroep

Dit is natuurlijk een no-brainer. Vorm de publieke omroep snel en rigoureus om tot een wapen in jouw strijd voor de volledige controle over je land. Maak jouw mensen omroepbestuurder en laat ze kritische journalisten ontslaan of wegpesten.

Kijk maar weer naar Polen. Daar greep Recht en Rechtvaardigheid (PiS in het Pools) direct stevig in toen deze partij het presidentschap en de absolute meerderheid in beide kamers van het parlement had veroverd, in 2015. Met minder dan 40 procent van de stemmen trouwens. Ja, dat kan in een districtenstelsel, knoop die tip ook maar in je oren.

Al snel was bij de Poolse publieke zenders het nieuws, en trouwens alle programma’s die ook maar iets met actualiteit te maken hebben, veranderd in een propagandashow vóór de regering en tégen alles wat die niet bevalt. Veel Polen doorzagen dat best, maar dat maakt niets uit, want het is toch uiterst effectief.

4. zorg dat je zakenvrienden alle commerciële media opkopen

Commerciële mediabedrijven geven je veel invloed op de publieke opinie voor weinig geld. Koop ze dus allemaal op. Of beter: besteed dat uit.

Want hier kun je zakenvrienden inzetten, die je beloont met vette advertentiecontracten of andere lucratieve deals. Bijkomend voordeel, als je het allemaal slim speelt: mochten je vrienden op een dag hun mediamacht gebruiken op een manier die jou niet zint, dan kun je ze keihard laten vallen en eventueel zelfs laten veroordelen wegens corruptie.

In Polen nam oliebedrijf PKN Orlen in 2019 ineens de uitgever Polska Press over, de marktleider in lokale kranten en nieuwswebsites. Dat oliebedrijf is in handen van de Poolse staat. En die is natuurlijk in handen van die ene partij. Niet verrassend dus dat kort na de overname 14 van de 15 hoofdredacteuren waren vervangen door PiS-aanhangers.

Intussen is de Hongaarse heerser alweer een stap verder: zijn vrienden hebben vrijwel alle mediatitels van het land gratis weggegeven aan een stichting. Die uiteraard helemaal onder de controle staat van Fidesz, de partij van Orbán.

6. roei buitenlandse invloeden uit

Soms zijn er buitenlandse stichtingen die de democratie in je land willen bevorderen door kritische media overeind te houden. Of investeerders die moeilijk doen over de verkoop van hun mediabelangen. Dan kan het helpen om te roepen dat buitenlandse krachten jouw volk proberen te beïnvloeden met propaganda. En wat is er dan logischer dan het verbieden van zulke inmenging?

Voer strenge regels in voor alle organisaties die geld uit het buitenland ontvangen. Dat is binnen de EU niet toegestaan, helaas. Gelukkig reageert die doorgaans heel traag. In Hongarije kun je zien dat je met zo’n illegale wet ver kunt komen. Zeker als je daarnaast je eigen media gebruikt om de organisaties die je kwijt wilt voortdurend zwart te maken.

In Polen zijn ze nog niet zo ver. Zelfs het verbieden van meerderheidsbelangen in de media door bedrijven van buiten de EU ging dat in 2021 niet door, nota bene door een veto van de president, terwijl die natuurlijk gewoon van de regerende partij is. Hij wilde zijn landgenoten niet hun populaire Amerikaanse TV-zender afnemen. Een tegenvaller? Ach, dat is waarschijnlijk maar tijdelijk. En het staat natuurlijk wel mooi. Zien die bemoeials van de EU nou wel dat Polen een prima functionerende democratie heeft?

Oh, en over buitenlandse invloeden gesproken, voor jou gelden natuurlijk andere regels. Het kan, zeker in je begintijd, juist heel handig zijn om warme banden te onderhouden met vermogende geestverwanten uit landen waar ze al een stuk verder zijn met het ontmantelen van de democratie. Zowel in Polen als Hongarije danken de huidige heersers een deel van hun succes aan hulp uit het oosten.

8. zwijg de vrije pers dood

Geef alleen interviews aan media die jouw kant van het verhaal vertellen en gun geen snipper nieuwswaardige informatie aan de rest. Met volksvijanden praat je toch zeker niet? Nou dan. En komen zulke kritische journalisten toch met belastende informatie over je naar buiten? Zwijg erover en laat jouw media het ook negeren. Elk ‘schandaal’ waait zo vanzelf over. Ook dit kun je prachtig zien in de serie Gazeta, de Poolse krant onder vuur.

10. overvoer de overgebleven vrije media met rechtszaken

Maak kritische journalisten helemaal gek door ze voor werkelijk alles wat ze doen aan te klagen. Maakt niet uit of je kans maakt die rechtszaken te winnen; het punt is dat de verdediging mentaal en financieel uitgeput raakt. In Polen is deze kunst geperfectioneerd. De grootste onafhankelijke krant die het land nog heeft, Gazeta Wyborcza, weet hier alles van, dat kun je zien in de eerste aflevering van Gazeta, de Poolse krant onder vuur.

PS Wil je nog meer praktijktips? Kijk de serie Gazeta, de Poolse krant onder vuur, waarin Poolse journalisten zelf laten zien hoe ze stap voor stap buiten spel zijn gezet.