Eigenlijk zou de Brit Mike Newell de film The Constant Gardener gaan regisseren. Maar Newell haakte op het laatste moment af toen hem de regie van Harry Potter 4 werd aangeboden. Een gelukkig toeval, want zo kwam Fernando Meirelles, de Braziliaanse regisseur van het overweldigende misdaadepos Cidade de deus (City of God), in beeld.
Als Derde-Wereldburger keek Meirelles heel anders aan tegen John le Carré's romantische thriller over een Brits diplomatenechtpaar in Kenia. Zo moest de Braziliaan niets hebben van de typisch Britse preoccupatie met sociale klasse en standen, die in Le Carré's boek en de eerste versies van het script nog zo'n belangrijke rol speelde.
Hij zocht naar universele aanknopingspunten. En vond die in de ongewone liefdesgeschiedenis tussen de grijze, beetje saaie diplomaat Justin Quayle ( gespeeld door Ralph Fiennes) en zijn idealistische, strijdbare vrouw Tessa ( Rachel Weisz). Hun relatie komt onder druk te staan als Tessa in Kenia op louche praktijken van de farmaceutische industrie stuit en Justin gedwongen wordt tot het maken van keuzes.
Toch had het niet veel gescheeld of ook Meirelles had bedankt voor de eer. 'Ik heb na het succes van Cidade de deus veel aanbiedingen gekregen vanuit Hollywood, die ik allemaal naast me neer heb gelegd . Ik hoef niet zonodig aan grote producties te werken. Te veel compromissen en te veel belangen. Toen producent Simon Channing Williams me het script van The Constant Gardener in handen drukte, was ik dan ook druk bezig met een eigen project. Maar toevallig was ik voor research voor dat project net naar Kenia geweest, een land waar ik erg van onder de indruk ben geraakt. Dat maakte het aanbod wel erg verleidelijk. Bovendien leek de farmaceutische industrie mij een ideale schurk. Aan de ene kant redden ze mensen, maar tegelijkertijd gaan ze - zoals in The Constant Gardener - over lijken. Die dubbelzinnigheid maakt ze interessant.'
Waarom wilden ze u zo graag hebben als regisseur?
' Iedereen was klaar om te filmen. Maar omdat Mike Newell zich op het laatste moment terugtrok, misten ze alleen nog een regisseur. Ik was de juiste man op het juiste moment, denk ik. Het was nog wel even spannend of ik goedgekeurd zou worden door Le Carré, want die had vetorecht over regisseur, cast en script. Maar zoals je ziet ging hij akkoord.'
U zelf was strenger voor Nicole Kidman, die zich had aangeboden voor de rol van Tessa...
'Dat is Hollywood bullshit! Weet je hoe dat precies gegaan is? Toen ik begon met het casten van Tessa dacht ik nog dat ze een jaar of 19 of 20 moest zijn. Dat zou nog extra spanning toevoegen aan de relatie met Justin, die de veertig al gepasseerd is. Ik heb daarom in het begin alleen jonge actrices, teenagers nog, gezien. Toen de agent van Nicole belde, zei ik hem dat we Tessa wat jonger in gedachten hadden dan ze in het boek is, en misschien heb ik toen ook wel gezegd dat Nicole te oud was. Te oud voor de rol van de jonge Tessa! Daarna verschenen er ineens berichten in de pers dat ik Nicole Kidman te oud zou vinden.
Pas maanden later besloot ik dat Tessa toch niet zo jong moest zijn. Ik wilde niet dat haar politieke overtuigingen zouden kunnen worden afgedaan als naïef idealisme.'
Rachel Weisz, Ralph Fiennes, u had deze keer te maken met echte acteurs. Verschillende dat veel met de non-professionals in Cidade de deus?
'Niet echt. Het vooraf doornemen van de personages en de sets blijft het zelfde. Het proces was wel anders. Met de jongens van Cidade de deus was ik zes maanden aan het repeteren, voordat ik één meter film schoot. Nu nam ik Ralph en de anderen wel mee naar de sets, maar daar wilden ze vooral een gevoel voor de omgeving krijgen. Ralph wil scènes niet meer dan twee, hooguit drie keer repeteren. Zo verspeelt hij weinig energie en blijft het acteren fris. Ralph wil door zichzelf verrast worden tijdens de opnamen.'
Is dat niet lastig regisseren?
'Nee, want hij wil ook graag input. Hij vraagt veel en wil veel uitproberen. De meeste van de scènes tussen Tessa en Justin zijn geïmproviseerd. Dat had ik de acteurs van tevoren ook gevraagd. Het gaat er in die scènes niet zozeer om wat er gezegd wordt, maar dat je kan zien hoe die twee op elkaar reageren. Dan werkt improvisatie heel goed, omdat de reacties heel natuurlijk zijn.'
Wat kan inhouden dat we zien hoe Tessa haar billen afveegt nadat ze net naar de wc is geweest. Iets wat je nooit in een Hollywoodfilm zal aantreffen.
(lacht) 'Alles in die badkamerscène was geïmproviseerd. Ook Ralph die ineens een Jacques Cousteau-imitatie ging doen. Dat wist niemand, ook Rachel niet. Haar verbaasde lach in de film is dan ook helemaal echt.'
De film speelt zich af in Kenia, maar ik las dat de opnamen gepland waren in Zuid-Afrika. Waarom eigenlijk?
'Filmmaatschappij Focus wilde dat graag. Het is goedkoper en eenvoudiger te verzekeren. We zijn wel even naar Zuid-Afrika geweest, maar na een paar dagen wilden we weer snel terug naar Kenia. Ben je wel eens in Zuid-Afrika geweest? Dat is net LA. Iedereen daar draagt westerse kleren. Terwijl in Kenia, en vooral in de sloppenwijk Kibera, de mensen hun kleren zelf maken. En ze gebruiken daar heel felle kleuren voor.'
Hoe veranderde Kenia de film?
'Het maakte de film authentieker. Stel we hadden in Zuid-Afrika een massascène als op de markt in Kibera moeten draaien. Dan hadden we drie- vierhonderd extra's ingehuurd, die we allemaal zouden moeten aankleden en vertellen wat er van ze verwacht werd. Nu zijn de meeste massascènes stiekem opgenomen. Met een heel klein team, dat bestond uit de acteurs, mijzelf, de cameraman en de geluidsman. Ralph leerde wat woorden in Swahili, liep door de menigte en stelde willekeurige voorbijgangers vragen. De meesten hadden niet eens door dat ze gefilmd werden. Dat beïnvloedde de acteurs ook, want je reageert toch anders op echte mensen dan op een andere acteur.'
Vonden de acteurs het ook leuk?
'Ze vonden het improviseren wel leuk, geloof ik. En ik heb Ralph ook nog ingeschakeld als cameraman. Dat vond hij prachtig. Als je in de film ziet hoe hij een mensenmenigte inloopt en je ziet shots vanuit zijn perspectief, dan zijn ze van hem, want ik had hem een mini DV meegegeven. Hij staat ook netjes vermeld op de creditlijst. Als 2nd assistant camera, ofzo.'
Hoewel de film het verhaal is van Justin en Tessa, speelt Afrika zelf ook een prominente rol in de film. U heeft een opvallend optimistische kijk op het continent.
'Hetzelfde werd destijds gezegd over Cidade de deus; dat ik de sociale ellende daarin veel te rooskleurig weergaf. Een belachelijk verwijt, want ook in armoede bestaat plezier, waardigheid en geluk. Maar het is een verwijt dat ik wel vaker krijg, en vooral van jullie westerlingen, die alleen een arm, lijdend Afrika willen zien. Want dat verkoopt.'