In Michel Gondry’s Home Movie Factory kunnen bezoekers binnen drie uur een complete korte film maken. Leuk en gezellig, maar met kunst heeft het niets te maken, bezweert de filmmaker.

In Michel Gondry’s komedie Be Kind Rewind spelen Jack Black en Mos Def twee medewerkers van een videotheek die per ongeluk het complete v h s -aanbod wissen. Om niet voor de kosten te hoeven opdraaien besluiten ze de films dan maar, met zeer beperkte middelen, zelf opnieuw op te nemen.


Be Kind Rewind

Onder filmcritici staat Be Kind Rewind bepaald niet bekend als Gondry’s belangrijkste werk, maar de Franse regisseur zou daar zelf wel eens anders over kunnen denken. Naar aanleiding van de film schreef hij in 2008 een soort manifest: You’ll Like This Film Because You’re In It: The Be Kind Rewind Protocol.
Zijn doel verwoordde hij destijds alsvolgt: ‘Ik wil graag bewijzen dat mensen plezier kunnen hebben zonder het commerciële systeem te dienen. Uiteindelijk hoop ik een broedplaats te maken voor creativiteit en communicatie, dat gegarandeerd los zal staan van wat voor commerciële instelling dan ook.’

De maker van de moderne klassieker Eternal Sunshine of the Spotless Mind en talloze beroemde videoclips zette zijn woorden om in daden met de Home Movie Factory, een reizende doe- hetzelfstudio waarin iedereen die er maar zin in heeft binnen drie uur een korte film kan opnemen. Voor niets. De interactieve installatie heeft al in New York , Rio de Janeiro en Parijs gestaan, en komt nu naar Rotterdam.

Het idee sudderde al veel langer, vertelt Gondry telefonisch vanuit Frankrijk: ‘Toen ik in 1983 in Parijs kwam wonen, zag ik ergens een leegstaande bioscoop waar een schoenenwinkel in zou komen. Ik stelde me toen voor dat we die ruimte in ere zouden kunnen herstellen door een gemeenschap te stichten van gewone, onervaren mensen, die we een camera zouden geven waarmee ze mochten doen wat ze wilden, om ten slotte de eindproducten in die bioscoopzaal te vertonen. Het lukte destijds niet dit idee uit te voeren, maar na Be Kind Rewind zag ik eindelijk kans mijn droom te realiseren.’

Het project loopt nu een paar jaar, is het resultaat wat u ervan had gehoopt?
‘Nog beter eigenlijk . Het duurde even voor ik de juiste vorm te pakken had. Aanvankelijk organiseerde ik in de buurt waar ik woon een wekelijkse filmworkshop, maar al tijdens de tweede avond kwam nog maar de helft van de deelnemers opdagen. Toen besefte ik dat ik in zo min mogelijk tijd een zo bevredigend mogelijk resultaat moest zien te halen, als ik de doelgroep wilde bereiken die ik op het oog had: mensen die uit zichzelf geen ambitie hebben om filmmaker te worden. Dus verzon ik een manier waarop groepen mensen in drie uur tijd een complete korte film kunnen maken, van samen een scenario schrijven tot filmen, acteren, een gezamenlijke screening en het maken van een dvd-hoes.’

Vanwaar de behoefte om met mensen te werken die uit zichzelf amper gemotiveerd zijn?
‘Het gaat niet om motivatie. Het is mijn ambitie om mensen die van zichzelf denken dat ze niet creatief zijn te tonen dat ze het mis hebben. Iedereen beschikt over creativiteit, ook al doet niet iedereen daar in het dagelijks leven iets mee. De leukste resultaten komen vaak van mensen die ogenschijnlijk het minst creatieve beroep hebben.’

De zelfgemaakte filmpjes in Be Kind Rewind worden in de film heel populair. Zou dat ook kunnen gebeuren met de filmpjes uit de Home Movie Factory?
‘De mensen die ze maken, vinden het erg leuk om ze terug te zien. Maar je moet ze niet buiten de context van het project willen bekijken. Ik streef geen moment naar een hoogstaand eindproduct, mijn enige doel is dat mensen het samen leuk hebben. Ik adviseer deelnemers dan ook de filmpjes niet op internet te zetten, waar ze zwaar bekritiseerd kunnen worden door mensen die het doel ervan niet begrijpen.’

Het is natuurlijk mooi als mensen samen van een proces genieten, maar van cinema kun je toch niet beweren dat het eindproduct irrelevant is?
‘Dat klopt, maar ik pretendeer helemaal niet dat dit iets met cinema te maken heeft. Ik wil de cinema er niet mee promoten of duiden of verdedigen. Er zit niets politieks achter, het is puur amusement.’

Bepaalde passages in het ‘Be Kind Rewind Protocol’ klinken wel iets ambitieuzer.
‘Dat protocol is er puur op gericht dat mensen samen plezier hebben. Dat iedereen mee mag doen en zich op z’n gemak voelt, dat het een democratisch proces is. In de Home Movie Factory heeft iedereen iets te zeggen over het scenario, en speelt iedereen een rolletje. Dat bewijst al dat het niets met cinema te maken heeft, want echte films worden nooit zo democratisch gemaakt.
Weet je, het zijn moeilijke tijden en ik wil graag vanuit mijn positie iets bijdragen. Veel mensen in de filmindustrie zijn bevoorrecht omdat ze worden betaald om te doen wat ze leuk vinden. Dat geldt ook voor mij. Maar de meeste mensen zijn niet zo bevoorrecht. We zijn momenteel bezig een permanente Home Movie Factory op te zetten in een buitenwijk van Parijs waar heel weinig te doen is. Als dat succes heeft, kunnen er nog meer volgen. Dát is mijn droom. Voor mensen die hoog opgeven van de cinema is dit niet bedoeld. Die mensen ontmoet ik al genoeg. Ik heb daar sowieso weinig mee; al dat geneuzel over cinema intereseert me eigenlijk geen reet.’

Dan kunt u zeker ook niet veel met de observatie dat de Home Movie Factory lijkt aan te sluiten bij een trend waarin film steeds interactiever wordt, en amateurfilmers meer ruimte krijgen?
‘Dat zou ik niet weten. Dit idee is al meer dan twintig jaar geleden ontstaan. Als andere mensen dergelijke concepten hebben, waardoor meer mensen creatief bezig kunnen zijn, is dat mooi. Als je wilt opschrijven dat ik een trend volg mag je dat van mij doen, maar dat gevoel heb ik zelf helemaal niet. Het klopt trouwens ook niet dat het vroeger moeilijker was om zelf een filmpje te maken: iedereen kon met gemak aan een Super 8-camera komen. Hooguit kunnen er nu meer mensen naar kijken, dankzij YouTube, waar je in vijf minuten een ster kunt worden. Maar daar heb ik niks mee.’

Is uw archaïsche aanpak een reactie op zulke ontwikkelingen?
‘Waar wil je nou eigenlijk naartoe ? Heb je al een titel voor je stuk en wil je dat ik de ontbrekende zinnen invul ? Dit project is nergens een reactie op; en ik heb ook helemaal niet het gevoel dat er iets in de lucht hangt.’

Maar er zijn toch raakvlakken met uw andere werk? Ik vind het moeilijk voor te stellen dat u niet geïnteresseerd zou zijn in de cinematografische aspecten van uw project.
‘Nou ja, dat ben ik tot op zekere hoogte best. Maar als ik zie hoe gelukkig mensen worden van het samen creatief bezig zijn, vind ik dat veel belangrijker. Ik krijg wel vaker te horen dat ik er meer uit zou moeten halen, dat ik compilaties moet maken van de beste filmpjes of zo, maar dat werkt helemaal niet . Er zitten beslist goede ideeën tussen, en veel geestige momenten, maar buiten de context gaat het al snel vervelen – dan zie je steeds opnieuw dezelfde decors en kleren en thema’s voorbij komen.’