The Mafia Only Kills in Summer: verrassend luchtige serie over de Cosa Nostra

Hiermee wilde Pif een ode brengen aan alle agenten en magistraten die hun leven gaven in de strijd tegen de Siciliaanse maffia. Zijn film werd een commerciële hit en won in 2014 een European Film Award voor beste komedie. De toenmalige president van de Italiaanse senaat en maffiabestrijder Pietro Grasso noemde het ‘de beste film ooit over de Siciliaanse maffia’.

Pif bleek nog niet klaar met de maffia en kwam in 2016 met een gelijknamige serie die zich in hetzelfde milieu afspeelt. Protagonist is de volwassen Salvatore Giammarresi, die buiten beeld het verhaal vertelt van een doorsneegezin in Palermo, eind jaren zeventig – het gezin waarin hij zelf opgroeide. De gebeurtenissen uit die tijd krijgen we te zien door de ogen van de tienjarige Salvatore (Edoardo Buscetta), die een doodgewoon jongensleventje leidt. Zijn vader Lorenzo (Claudio Gioè) is een naïeve rasoptimist die gelooft in eerlijkheid en bescheidenheid, terwijl moeder Pia (Anna Foglietta) juist een mondig type is. Zijn zestienjarige zus Angela (Angela Curri) houdt zich vooral bezig met foute vriendjes en marxistische politiek. Salvatores grote voorbeeld is oom Massimo (Francesco Scianna): een klassieke charmeur die ‘als enige weet hoe een mens écht moet leven’.

Salvatore worstelt ondertussen met de klassieke levensvragen van een tienjarige. Hij is smoorverliefd op zijn nieuwe klasgenoot Alice, maar ziet al snel in dat liefde en vrouwen ‘extreem gecompliceerde zaken’ zijn. Het levert komische situaties op omdat de goedgelovige Salvatore opmerkingen vaak iets te letterlijk opvat. Als iemand hem bijvoorbeeld influistert dat ‘mannen kunnen sterven aan de liefde voor een vrouw’ zegt hij een afspraakje met Alice resoluut af.

Toch is The Mafia Only Kills in Summer meer dan een geestige coming-of-age-serie. De jaren zeventig en tachtig zijn in Italië immers de anni di piombo – de jaren van lood –, een periode van aanhoudende sociale en politieke onrust. Linkse en rechtse terreurgroepen plegen aanslagen, economische crises volgen elkaar in hoog tempo op en regeringen ‘vallen als vliegen’. Instabiliteit is de enige constante factor – iets waar de maffia van profiteert.

En al is de tienjarige Salvatore amper bekend met de maffia (‘De maffia kan onzichtbaar zijn, zolang je er maar niet aan denkt’), ook hij moet de grimmige werkelijkheid uiteindelijk onder ogen zien. Uit de openingsscène blijkt immers dat het gezin in de nabije toekomst op de vlucht zal slaan. Alleen weten we dan nog niet waarom.

In Palermo komt zelfs het braafste gezin vroeg of laat in aanraking met de maffia. Als Salvatores familie op zoek moet naar een nieuw huis wordt duidelijk dat zoiets indirect altijd via de maffia verloopt. Als docent Pia een vaste aanstelling op school wil, blijkt ze niet te beschikken over de ‘vereiste connecties’. Niemand ontsnapt aan de Cosa Nostra: klokkenluiders, journalisten en agenten lopen voortdurend gevaar en ook burgers met een schoon geweten – zoals vader Lorenzo – ontspringen de dans niet.

Het recept waarmee Pif die misère bestrijdt? Humor en lichtheid. Veel personages hebben karikaturale trekken – de naïeve vader, de schreeuwende moeder, de rebelse zus –, maar in die overdrijving schuilt juist de kracht. Het leventje van de argeloze Salvatore contrasteert mooi met het meedogenloze maffiageweld. Zo bezien is de serie een zonnige tegenhanger van het grauwe Gomorra.

Dit neemt niet weg dat Pif zich ook boos maakt over het turbulente verleden van zijn geboortestad. Regelmatig weeft hij historische gebeurtenissen door het fictieve verhaal. Zo ontmoet Salvatore voor een schoolproject misdaadverslaggever Mario Francesce, die onderzoek doet naar de invloed van de maffia in Palermo. Deze journalist werd in 1979 voor zijn huis geliquideerd. De toon mag dan luchtig zijn, het spijkerharde leven van alledag wordt nooit weggemoffeld. Niet voor niets eindigt elke aflevering met de boodschap dat ‘deze serie is opgedragen aan de mannen en vrouwen die dapper streden en strijden tegen de maffia’.

Te midden van de terreur moeten de inwoners van Palermo hun levens zien op te bouwen. Ontkenning wordt dan al snel het afweermechanisme, wat in de serie vooral tot uiting komt in kleine dingen. Als een monumentale villa wordt opgeblazen ten faveure van bouwplannen van de maffia doen veel buurtbewoners alsof ze niets horen. Ze negeren de werkelijkheid en normaliseren het ongewone. Met The Mafia Only Kills in Summer brengt Pif een eerbetoon aan de stille onschuldigen én aan degenen die zich durfden te verzetten.

Dat Pif dit doet in de vorm van een luchtige coming-of-age-komedie is prijzenswaardig. Hij is er wonderwel in geslaagd een uitgekauwd genre op onderhoudende wijze nieuw leven in te blazen – met als voornaamste boodschap dat het kwaad uiteindelijk niet verslagen wordt met wapens, macht en geld, maar misschien wél met humor en kinderlijke onschuld.