Waarom queer kunst belangrijk is

wat is queer kunst?

De #queer_beeldbank is een online database vol kunstwerken van queer makers en over queer thema’s. Oprichter Patrick Verhoeven zegt dat queer kunst gaat over liefde tussen mensen van hetzelfde geslacht, zoals de gedichten van Sappho, maar ook activistisch kan zijn. “Er is veel kunst gemaakt over de AIDS-epidemie, een mooi voorbeeld daarvan is de AIDS Memorial Quilt, een gigantisch groot activistisch kunstwerk gemaakt door nabestaanden ter nagedachtenis van hun geliefden.” 

De kunstwerken die zijn opgenomen in de #queer_beeldbank gaan over seksuele- en genderdiversiteit. Kunst die over misogynie gaat kan ook queer zijn, aldus Patrick. “Joyce Overheul heeft bijvoorbeeld een serie vaantjes van kralen gemaakt, waar seksistische opmerkingen op staan. Dat past ook in de #queer_beeldbank.” Daarvoor hoeft de maker volgens Patrick niet per se queer te zijn, als in het kunstwerk maar een bepaalde queerness besloten zit. Ook kunstenaars uit het verleden, waarvan we niet weten of ze queer waren, hebben een plek in de #queer_beeldbank, zoals Michelangelo en Caravaggio.

Zindzi Zwietering van Pride Photo benadrukt dat queer-zijn in de kunstcontext meer gaat om wat je uitdraagt, dan je seksuele geaardheid of je genderidentiteit. “Voor Pride Photo gaat het veel meer om het durven bevragen van de genderstructuren die vastgeroest zitten in de samenleving, en het durven bevragen van je eigen identiteit. Jezelf echt durven aankijken en daar werk over maken, dat kan al queer zijn.” Kunstenaar Leon Stoffelen zegt daarover: “Het heteronormatieve plaatje, dat soort van convervatieve idee van burgerschap en genderrollen; alles wat daarvan afwijkt is potentieel queer art.” 

kunst als representatie

Voor Pride Photo is representatie een belangrijk onderdeel van wat ze doen. De organisatie is in 2010 gestart als fotowedstrijd met een tentoonstelling in de Nieuwe Kerk te Amsterdam, en is inmiddels uitgebreid met een rondreizende tentoonstelling in openbare ruimtes door heel Nederland, en exposities met foto’s uit het archief in samenwerking met organisaties zoals World Press Photo, Melkweg Expo en BredaPhoto. Pride Photo biedt een platform voor “mensen die niet per se de tools of de rijkdom hebben om de kunstacademie te hebben gedaan, maar wel een goed verhaal hebben,” aldus Zindzi Zwietering, namens de organisatie. Iedereen met een camera kan diens werk inzenden, in andere woorden. “Daar zit de waarde van fotografie, het is zo'n toegankelijk medium, je hebt er niet veel voor nodig. Daar willen we als stichting graag een platform aan geven.”

Patrick geeft aan dat de wereld heel heteronormatief in elkaar zit, en dat kunst ervoor kan zorgen dat een queer persoon zich gerepresenteerd voelt. Kunstenaar Leon Stoffelen herkent dat: “Toen ik opgroeide dacht ik dat ik de enige persoon in de wereld was die queer was.” Representatie zien in kunst zorgt ervoor dat je je minder alleen voelt. Dat zie je steeds meer in mainstream tv-series, maar daarmee is het nog niet ‘af’, zegt Leon. “Je hebt ook een diepere laag nodig, in underground culture of kunst, culturele dingen die veelzijdigheid laten zien binnen het queer-zijn.” Bijvoorbeeld de manier waarop je etniciteit invloed kan hebben op hoe je queer-zijn ervaart, of andere vormen van intersectionaliteit. Leon: “Daar is nog een hele lange weg in te gaan.” 

gemeenschapsvorming

Leon maakt veel gebruik van queer thema’s in zijn werk, maar hij vindt zichzelf niet activistisch. “Kunstcollectors vinden het leuk om het ‘soft activism’ te noemen, maar als ik denk aan activisme, dan is dat werk dat schuurt. Ik zie mijn werk meer als kunst met een sociaal aspect; een gesprek faciliteren.”

Dat doet hij de laatste tijd steeds vaker door samen te werken met andere kunstenaars, onder andere binnen het project Queer Horizons. Samen met tien queer jongeren ging hij aan het werk rondom het LHBTI+ verleden van Schiedam en hun eigen identiteit. “Via dit soort projecten probeer ik een meer sociale wending op te zoeken, om mensen bij elkaar te brengen en via dit soort thema’s een gesprek te openen.”

Leon: “De laatste tijd zoemt het woord gemeenschap heel erg rond in de kunstwereld, een natuurlijke reactie op het gevoel dat instituties niet helemaal te vertrouwen zijn, doordat er een conservatieve wind gaat waaien. Daardoor willen mensen hun community beschermen.” Je kunt de meeste sociale impact maken in groepsverband, volgens Leon. 

een gesprek beginnen

“In een wereld waar queer mensen nog steeds niet veilig zijn, blijft het belangrijk om je uit te spreken en zie ik de waarde van kunst naar de openbare ruimte brengen,” aldus Zindzi. De foto’s van Pride Photo worden getoond in een rondreizende tentoonstelling in openbare ruimtes door heel Nederland. Daardoor komen er ook mensen mee in aanraking die niet zo snel zouden betalen voor een queer expositie in een museum. Zindzi: “Ik ben vaak bij de installatie van de buitententoonstelling, en dan heb ik heel bijzondere gesprekken met mensen op straat. Ook flinke scheldpartijen en agressie, maar ook mensen die opvallend open staan om daar een kort gesprekje over te hebben.”

Doordat het politieke klimaat steeds conservatiever wordt, wordt de urgentie van platforms voor queer kunst steeds groter, zegt zij. Queer kunst gaat volgens haar over “de politieke systemen bevragen en bestrijden”, maar het vormt ook een uitlaatklep voor de makers “om je niet alleen naar de wereld uit te spreken, maar ook met jezelf in gesprek te gaan.” Ook voor queer mensen kan kunst nog een nieuw perspectief bieden, aldus Leon. “De intersectionele benadering laat een veel complexere kant zien, die ook voor queer mensen nieuw kan zijn. Dat kan ervoor zorgen dat het gesprek niet over een soort versimpelde tokenized versie van queerness gaat.”