Nou, misschien wel. De spanning tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie was in 1983 namelijk om te snijden.

Ronald Reagan was sinds 1981 de President van de VS en hij was het niet eens met het detente-beleid van zijn voorgangers Nixon en Ford. Het idee achter détente was de verbetering van de relaties tussen de twee grootmachten in de Koude Oorlog: het kapitalistische Amerikaanse blok en het communistische Sovjetblok. Meer compromis en beter contact zou leiden tot een stabielere wereld, dat was het devies. Volgens Reagan werkte dit ‘zachte’ beleid echter van geen kant: de Sovjets kregen zo de kans om hun invloed te vergroten. Ze vormden een steeds grotere bedreiging voor de Westerse manier van leven. Reagan zag de Koude Oorlog als een strijd tussen goed en kwaad. De Sovjet Unie was, in zijn woorden, een 'evil empire'.

Daarom kwam Reagan in 1983 op de proppen met een nieuwe Amerikaanse defensiestrategie: Peace through strength. Door bakken met geld in defensie te pompen wilde de VS respect en vrede afdwingen van de Sovjet Unie. Het opmerkelijkste idee was een plannetje genaamd Strategic Defense Initiative. Dit was een defensiemechanisme voor in de ruimte dat Sovjetraketten zou uitschakelen, zelfs ontzettend ver weg in het heelal. Critici noemden dit wilde plan ook wel Star Wars.

Detente
De term detente betekent (politieke) ontspanning tussen twee staten die lijnrecht tegenover elkaar staan. De term duidt doorgaans de periode in de jaren zestig en zeventig aan, waarin de VS en de Sovjet Unie compromissen probeerden te sluiten en zo verschillende verdragen sloten.

Niemand wist zeker of dit sci-fi-scenario werkelijkheid kon worden, maar het maakte de Sovjets erg zenuwachtig. Reikte de Amerikaanse militaire technologie nu zelfs tot buiten de planeet aarde?! Daarbij kwam ook nog een groot aantal provocerende militaire oefeningen. Door oorlogsschepen en vliegtuigen tot aan de rand van Sovjetgebied te brengen, lieten de Amerikanen hun spierballen zien. Met de VS moest niet gesold worden, dat was de boodschap. Deze strategie werkte: de Sovjets vreesden ieder moment een Amerikaanse aanval te kunnen verwachten.

Op 1 september 1983 waren de Sovjets zo gestrest dat ze een Zuid-Koreaans passagiersvliegtuig uit de lucht schoten dat per ongeluk het Sovjet-luchtruim doorkruiste. Alle 269 passagiers vonden de dood en de Amerikanen reageerden met ferme taal. De Koude Oorlog zou wel eens heel snel kunnen opwarmen.

Dit blijft natuurlijk giswerk. Achteraf is het makkelijk om te stellen dat alles sowieso goed gekomen was. Ook weten we niet eens zeker of er wel echt een oorlog was losgebarsten als Petrov wél had ingegrepen. Is dit verhaal dan wel zo opmerkelijk? Misschien maken mensen elke dag allerlei beslissingen waardoor de wereld niet vergaat. Dat heeft alleen niemand door!

Deze gedachtegang roept de vraag op hoe we de geschiedenis vertellen van dingen die niet zijn gebeurd. Tellen verhalen waarin er eigenlijk niets verandert ook als geschiedenis? Hoe onderzoeken we gebeurtenissen die gewoon de normale gang van zaken lijken?

Het vak geschiedenis beoogt te onderzoeken hoe de wereld verandert door de tijd heen. Toch gaat de meeste aandacht uit naar heftige gebeurtenissen en plotselinge omslagpunten. Dat is niet zo gek. Geef toe, een kroniek vol verrassingen is interessanter dan een verhaal dat met een slakkengangetje voortkruipt. Hoe kan het dat een kleine beslissing of een toevallig voorval gigántische gevolgen heeft?! Dat willen we weten. Kom maar op met dat plot.

Maar de verhalen die rustig voortkabbelen zijn net zo belangrijk. Het verleden wordt namelijk niet alleen gekenmerkt door verandering. Het bestaat ook uit continuïteit. En alleen als we daarop letten, kunnen we begrijpen hoe alles samenhangt.

Gelukkig kijken genoeg historici naar langzame trends in de wereldgeschiedenis. Naar de opkomst en ondergang van beschavingen, bijvoorbeeld. Anderen letten juist op de kleinste, meest specifieke details. Je kunt bibliotheken vullen met boeken over de dagelijkse beslommeringen van Italiaanse bakkers in de vroegmoderne tijd of de frivole hoftradities van de Russische tsaren. Alleen gebundeld schetsen deze macro- en microverhalen een gedetailleerd - en misschien ooit zelfs compleet? - plaatje van het verleden.

Waarom is het eigenlijk nodig om een compleet beeld van het verleden te krijgen? Wat hebben we daaraan? Meningen verschillen. Sommige histori vinden dat het bestuderen van de geschiedenis een doel op zichzelf is. Dat betekent niet dat geschiedenis nutteloos is. Integendeel: het nut is het vergroten van kennis over vroeger. Dat moet toch genoeg zijn?

Volgens deze blik mag de geschiedenis niet in dienst staan van een hedendaagse politieke agenda. Met andere woorden: politici mogen niet zogenaamde tradities of mythes uit het verleden gebruiken om hun eigen plannetjes meer gewicht te geven. Dit bedoelde de grondlegger van het vak geschiedenis, Leopold von Ranke, toen hij zei dat we naar het verleden moeten kijken zoals het eigenlijk was. En lange tijd waren de meeste geschiedkundigen het hier hartgrondig mee eens.

Maar een tegenovergestelde opvatting bestaat zeker ook. Aanhangers van deze school zeggen juist dat het bestuderen van de geschiedenis ons helpt om de wereld beter te begrijpen. En niet alleen de wereld van toen. Juist ook die van nu!

Zo dient geschiedenis dus een maatschappelijk doel. Hoe dan? Het toont dat de oorzaken van hedendaagse kwesties vaak te vinden zijn in het verleden. Wij denken misschien dat we in compleet nieuwe en verwarrende tijden leven. Maar problemen zoals economische ongelijkheid of racisme zijn heus niet nieuw. Wanneer we de historische wortels hiervan blootleggen, kunnen we er misschien beter iets aan doen.

Ook helpt historische kennis ons relativeren. Kijk even terug. Dan zie je dat fenomenen die we nu erg heftig vinden, zoals terrorisme of de debatten omtrent big data, vroeger ook al gebeurden. Een duik in de geschiedenis kan dan tot nieuwe inzichten leiden. Misschien hield Stanislav Petrov op 26 september 1983 het hoofd wel koel omdat hij wist dat er al eerder kritieke momenten, of technische fouten, waren geweest in de Koude Oorlog. En ook toen was de wereld niet vergaan.

Ten slotte laat het verleden ons zien dat er alternatieven zijn voor hoe we zaken nu aanpakken. Niet alles is altijd geweest zoals het nu is, andere manieren van leven zijn net zo goed mogelijk. Dit plaatst onze eigentijdse denkbeelden en samenlevingsvormen in perspectief, hoe graag wij ook mogen denken dat ze ‘universeel’ of ‘normaal’ zijn. De geschiedenis biedt zo dus een horizon vol nieuwe mogelijkheden.

Wel is hierbij oppassen voor valkuilen. Dat we van het verleden kunnen leren mag niet betekenen dat we de geschiedenis alleen maar zien als hulpstuk voor het heden. Zo is het verkeerd - of, zoals dat in historische termen heet, anachronistisch -  om begrippen die wij in onze huidige maatschappij gebruiken te projecteren op vroeger. Het woord democratie betekende in het oude Griekenland heel wat anders dan nu. En tijdens het feodale tijdperk hadden mensen geen ‘bezit’ zoals wij dat nu begrijpen. We moeten elke gebeurtenis in z’n eigen context plaatsen, en die is telkens anders.

De geschiedenis belooft dus zeker geen kraakheldere lessen voor de toekomst, ja dat is jammer. Maar geef toe: er zijn genoeg overtuigende redenen te vinden om verhalen uit het verleden te verzamelen. Zelfs die verhalen waarin de wereld niet verging.

Bovendien blijft de geschiedenis zo altijd verrassend en rommelig. Want hoe kunnen we ooit voorspellen wat de precieze samenloop van oorzaak, gevolg en een hoop toeval zal brengen? Een onverwachte plotwending schuilt in een klein hoekje. Van het een komt zo maar het ander.