Angst voor de toekomst? Waarom technofobie niet zo vreemd is

Angst voor technologische ontwikkelingen is van alle tijden. Technofobie - de angst voor het onbekende – steekt telkens de kop op wanneer technologische uitvindingen onze wereld veranderen. De angst gaat meestal vanzelf de wereld uit naarmate tijd verstrijkt en mensen wennen aan de nieuwe ontwikkelingen. Waar we vandaag de dag kinderen grappend waarschuwen dat ze ‘vierkante ogen’ krijgen als ze te dicht bij de televisie zitten, was dit een reële angst in de jaren ’60. Ook de magnetron werd in het begin met argwaan ontvangen: mensen vreesden dat de straling het voedsel aantaste of zelfs door de magnetron heen kwam. 

Dat we vandaag de dag nog steeds kampen met de angst voor het onbekende is meer dan logisch. De technologie ontwikkelt zich in zo’n rap tempo dat het de structuur van de samenleving ingrijpend verandert – vergelijkbaar met de impact die computers en de komst van het internet ooit hadden. De hedendaagse innovaties brengen echter complexe gevolgen met zich mee. De wereldwijde schaarste aan computerchips zorgt voor geopolitieke spanningen. Techreuzen uit Silicon Valley worden alsmaar machtiger naarmate we onszelf afhankelijker maken aan hun technologie.  

Bovendien hebben automatisering en algoritmes ook een schaduwkant. Denk bijvoorbeeld aan de toeslagenaffaire, waarin blind vertrouwen op automatisering veel mensenlevens negatief en onterecht heeft benadeeld. Daarnaast worden algoritmes vaak gezien als aanjagers van polarisatie, omdat mensen sneller in een ‘confirmation bias’ wegvallen en alleen bevestigende informatie zien. Tot slot zijn misleidende berichten zoals deepfakes makkelijker om te maken – en tegelijkertijd steeds moeilijker te herkennen.  

Niet alleen burgers, maar ook specialisten maken zich zorgen. Tech-insiders trekken aan de bel en schetsen in een 70-pagina’s tellend rapport een mogelijk doemscenario. Geen vergezochte sciencefiction, maar een realistisch toekomstbeeld waarin we al in 2027 te maken krijgen met superintelligente AI. Het gevaar dat hierachter schuilt, is dat de menselijke controle mogelijk langzaam uit onze handen glipt. We trainen AI-systemen om zelfstandiger te worden, zichzelf slimmer te maken en zelfs een eigen taal te ontwikkelen. Maar als wij die taal niet meer begrijpen, hoe weten we dan wanneer het tijd is om in te grijpen? 

Kritiek op de transparantie van hedendaagse AI is niet nieuws. Maar de nieuwste modellen worden getraind om een eigen taal te ontwikkelen die voor mensen onbegrijpelijk is, ook wel neuralese genoemd – een taal die zich niet langer uitdrukt in woorden en zinnen maar in een abstracte computertaal bestaande uit codes, cijfers en patronen. Hoewel deze ontwikkeling zorgt efficiëntere AI-modellen, is deze taal voor mensen vrijwel niet te ontcijferen. Het risico? We kunnen de denkwijze van AI niet meer volgen. Controle verdwijnt, en zijn genoodzaakt om blind te vertrouwen op een machine die we niet langer begrijpen.  

De hedendaagse ontwikkelingen brengen veel complexe discussies teweeg en zullen onze samenleving ingrijpend veranderen. We lijken onszelf te verliezen in een soort wedstrijd: wie kan het goedkoper, sneller, beter? Juist daarin schuilt het échte gevaar. We vertrouwen blindelings op statistieken, terwijl algoritmes ons onbewust in filterbubbels wegtrekken en we steeds minder nieuwe perspectieven tot ons nemen. Kunstmatige intelligentie biedt ontzettend veel kansen, maar de menselijke rol blijft essentieel. We moeten kritisch blijven, ethische kwesties in acht houden en onszelf niet verliezen in de gemakzucht.  

Niks is volledig zwart-wit. Gelukkig bestaan er ook veel hoopvolle initiatieven en kan kunstmatige intelligentie onze samenleving positief beïnvloeden – in de wetenschap, ons werkleven en zelfs in onze persoonlijke groei.