In de aflevering Groene apartheid onderzoekt Bram Vermeulen hoe 'natuurbehoud' en 'wildbeheer' in Zuid-Afrika leiden tot meer sociale ongelijkheid.
In het Zuid-Afrikaanse dorpje Hoedspruit hebben veeboerderijen plaats gemaakt voor forten in de wildernis. Omgeven door hekken om de wilde dieren binnen te houden en de dieven buiten. Een paradijs voor wie het kan betalen.
Maar het land waarop de parken en de landgoederen zijn verschenen is betwist. Tijdens de apartheid werden duizenden zwarte Zuid-Afrikanen verdreven uit Hoedspruit. Zij willen ook meeprofiteren van de snelle ontwikkeling rond het stadje
In de uitzending "Groene apartheid" gaat Bram langs bij Piet Warren, die dieren fokt om wildparken te vullen én dieren fokt wiens leven in het teken staan van maar een doel: om dood geschoten te worden door rijke 'trophy hunters'. Fokkers als Warren vinden zelf dat ze bezig zijn met natuurbehoud. Dat klinkt heel idealistisch, maar is het dat ook?
Impala’s, buffels, leeuwen, giraffen, neushoorns... Je betaalt een smak geld en dan mag je zulke dieren afschieten. Deze vader bijvoorbeeld, ging met zijn zoon jagen op een witte neushoorn.
En omdat ze er toch waren, boekten ze ook meteen een giraffe. Het forum Africa Hunting staat vol met foto’s van jagers die trots poseren met hun dode dieren.
Voor het kleinere wild kun je met paar duizend euro uit te voeten, de jacht op een witte neushoorn kost al gauw twintig tot veertig duizend euro. Maar dan mag je wel een trofee (de hoorn of bij sommige dieren het hoofd) mee naar huis nemen.
Voor wie het niet ziet zitten om voor de lol een neushoorn te doden en zijn hoorn af te snijden, maar wel het gevoel wil hebben een jager te zijn, zijn er alternatieven.
Er bestaan jachten waarbij je met pijltjes schiet. Samen met een dierenarts verdoof je het dier, waarna je kunt kijken hoe hij onderzocht en gechipt wordt. Deze vorm van jagen is ook een stuk goedkoper.
Aanbieders van trophy-hunts zeggen vaak dat het een vorm van natuurbehoud is. Dat het geld nodig is om de natuur te beschermen en de dieren te onderhouden.
Dierenrechtenorganisaties zeggen dat dat niet klopt en waarschuwen dat trophy-hunts ook canned-hunts in de hand werken. Daarbij worden populaire diersoorten speciaal voor de jacht gefokt, zoals de neushoorns van Piet.
Born Free USA schrijft hoe bijvoorbeeld leeuwen die zijn opgevoed door mensen, een zeer makkelijk doelwit zijn van de jagers, omdat ze niet bang zijn voor de mens. Er zijn meer dan 300 van dit soort leeuwenfokkerijen in Zuid-Afrika.
De Australische filmmaker Rogue Rubin trok zich het lot van de leeuwen af en ging zes jaar undercover in de wereld van het trophy-hunter. Het resultaat is haar documentaire Lion Spy.
Als zogenaamde foto- en videograaf in het wereldje, weet ze heel dichtbij de jagers en hun prooi te komen.
‘Als een witte man een neushoorn schiet is het een jager, als een zwarte man het doet, is het een stroper,’ zei een Zuid-Afrikaanse kennis ooit tegen Bram. Tegen de stropers wordt hard opgetreden.
In de wereldwijde illegale handel in wilde dieren gaan jaarlijks miljarden om. Het is een lucratieve business met lokale stropers en criminele organisaties.
In Zuid-Afrika werden in 2020 bijna 400 neushoorns door stropers gedood. Dat is minder dan in de jaren daarvoor, waarschijnlijk omdat het door de corona-lockdowns een stuk lastiger was om dat onopvallend te doen. Inmiddels neemt het aantal door stropers gedode neushoorns weer in rap tempo toe.
De hoorn wordt vooral in China gebruikt als medicijn of sieraad en wordt ook gezien als statussymbool of slimme investering.
Het programma Ersin in Wonderland ging in 2017 aan de andere kant van het Krugerpark, in Mozambique, op zoek naar die stropers. Wanneer Ersin er naar vraagt, zegt men er wel eens van gehoord te hebben. Maar hij kan niemand vinden die wil toegeven dat 'ie stroper is.
Het heeft er wellicht mee te maken dat stropers een flinke straf boven het hoofd hangt. Als je gepakt wordt ga je tientallen jaren de cel in. En dat zijn alleen nog maar de officiële straffen. Eén man vertelt Ersin dat stropers soms ook in een doodskist terugkomen, neergeschoten door rangers.
Die rangers werken bij anti-poaching units: commerciële beveiligingsbedrijven die rangers opleiden om de neushoorns te beschermen. Ze krijgen zelfs een soort paramilitaire training. Het is al langer bekend dat dat leidt tot grove mensenschendingen. Bram schreef er in NRC dit stuk over.
In de uitzending zien we zwarte Afrikanen die een claim leggen op land in en rond het Krugerpark, het gaat ook om land in Hoedspruit. Het is het land van hun voorouders en dat willen ze terug.
Honderden zwarte families werden van hun land verdreven toen het Krugerpark werd opgericht.
Tijdens de apartheid (sinds 1913) werd van nog veel meer zwarte mensen land afgepakt. Toen mochten in het grootste deel van Zuid-Afrika alleen witte boeren land bezitten.
Na de afschaffing van de apartheid in 1994 was het de ambitie van Nelson Mandela om in 25 jaar, dertig procent van de landbouwgrond te verdelen onder de zwarte bevolking. Dat bleek een lastige kluif, de herverdeling is nog nauwelijks op gang gekomen.
Afrika-correspondent Niels Posthumus schrijft in een essay voor OneWorld dat witte Zuid-Afrikanen nog steeds 72 procent van de grond bezitten. In dit essay lees je ook hoe alle problemen begonnen met de komst van de Nederlandse VOC-koopman Jan van Riebeeck, die in 1652 aankwam in de Kaap. Zijn komst leidde direct tot conflicten over land met de oorspronkelijke bewoners van de Kaap.
Bram zelf liet in een aflevering voor de serie ‘Dwars door Afrika’ in 2014 zien dat apartheid op het platteland nog springlevend was.
Meer recent maakte de Volkskrant deze fotoserie, over de strijd om land die nog altijd gaande is een kwart eeuw nadat Nelson Mandela aan de macht kwam. De foto’s laten zien hoe wit en zwart actie voeren. De zwarte boeren willen hun land terug, de witte boeren voelen zich bedreigd.
In Frontlinie toont Bram Vermeulen op indringende wijze vergeten verhalen over ontwikkelingen die in ons dagelijkse nieuws vaak niet meer dan een voetnoot zijn.
Abonneer je nu op de nieuwsbrief van Frontlinie en ontvang elke twee weken extra verhalen, achtergronden en lees-, kijk- en luistertips in je inbox.