Er zijn zoveel berichten van onderbelichte frontlinies deze week, dat ik twijfel waar te beginnen. Eerst maar gewoon thuis, waar de rook de afgelopen dagen zo dik was dat ik er moeilijk van kon slapen. 

Ieder jaar brandt de Tafelberg, maar meestal gaan alleen de pijnbomen en de unieke begroeiing, die Zuid-Afrikanen fynbos noemen, in vlammen op. Een brand om de zoveel tijd is zelfs goed voor fynbos, dan groeit het beter.  

Deze brand (bekijk hier beelden) begon vorige week zondagochtend vlak onder het omstreden monument voor de Britse imperialist Cecil John Rhodes, dicht bij de Universiteit van Kaapstad.

Het was 36 graden en er stond een harde zuidoostenwind, waardoor de brand in een mum van tijd de campus bereikte. Brandende dennenappels worden in zulk weer net zo gevaarlijk als molotovcocktails, die kilometers ver kunnen worden weggeschoten. 

Zes universiteitsgebouwen brandden (gedeeltelijk) af, waaronder de 200 jaar oude Jagger-leeszaal waar ik zelf vele uren heb doorgebracht voor scriptieonderzoek. Toen ik deze foto’s zag, brak mijn hart. De collectie van African Studies telt 65.000 boeken, onderzoeken, papers en krantenknipsels. Alleen al een wandeling langs al die boekenkasten geeft je het gevoel dat je iets slimmer bent geworden.  

Er lag ook een indrukwekkende collectie Afrikaanse films. Hoeveel daarvan is vernietigd, is nog niet duidelijk. De verdiepingen boven en onder de leeszaal blijken beschermd door branddeuren, die op slot gingen toen er rook het gebouw binnenkwam. Sommige collecties lijken hierdoor gespaard gebleven. 

Aan de reacties uit Nederland merk ik dat boeken die in vlammen opgaan, meer emoties opwekken dan oorlogen. Het idee dat geheugen wordt gewist, jaagt ons angst aan.  

Er zit nóg een kant aan dit verhaal.. De brand lijkt te zijn ontstaan door kampvuur, aangestoken door veel van de daklozen die in de grotten van de Tafelberg wonen. Ik kom ze regelmatig tegen op mijn wandelingen.

Dakloosheid was al een groot probleem in deze stad en is door de Covid-uitbraak verergerd. Het journalistencollectief Ground-up schreef er een goed stuk over. Hier botsen twee soorten verdriet, die allebei legitiem zijn. Het verdriet van de elite over de verloren boeken en het verdriet over de machteloosheid van mensen die hun huizen verliezen.  

Ik las later over een twist in dit verhaal, die ik onvoorstelbaar vond. Terwijl 150 vrijwilligers de brand op de universiteit aan het blussen waren, zagen omwonenden drie mannen op de berg nieuwe vuren aansteken. Toen de politie een van hen aansprak gaf hij toe de brand te hebben aangestoken.  

Er gebeurde veel meer deze week. In Tsjaad kwam president en krijgsheer Idriss Déby om het leven. Hij werd nota bene doodgeschoten aan het front in het noorden van het land.  

Bij het journaal maken eindredacteuren al jaren het grapje: ‘Tsjaad naar Laat’. Zulke ‘ver-weglanden’ zijn kennelijk alleen nieuwswaardig voor het laatste journaal.  

Maar als je meer over deze president leest, snap je waarom er grote paniek is uitgebroken van Parijs tot Washington.  

Tsjaad is de spil in een zeer onrustige regio. Als buurland van Libië, Soedan, Nigeria, Niger, Kameroen en Centraal Afrikaanse Republiek, is er geen conflict waar Déby zich niet mee bemoeide. Hij bestreed Boko Haram aan de grens met Nigeria en stuurde troepen naar Darfur in Soedan.  

Oud-kolonisator Frankrijk had niet voor niets het hoofdkwartier van de militaire operaties in de Sahel gevestigd in de hoofdstad N’Djamena. 

Déby was 31 jaar aan de macht en stierf zoals hij was begonnen: als krijgsheer, zwaargewond na gevechten met een rebellengroep die vanuit Libië zijn land binnenviel. Overleden in de legerhelikopter op de terugweg naar de hoofdstad. 

In The Guardian is te lezen dat er, net als in Nigeria, in Mozambique op grote schaal vrouwen en meisjes worden ontvoerd. Ze worden als ‘vrouwen’ van de strijders van Al-Shabaab gedwongen tot seks of verhandeld.  

Onderzoekers van het Observatorio do Meio Rural schatten dat er de afgelopen jaren meer dan 1.000 meisjes en jonge vrouwen zijn ontvoerd. Hier lees je de verhalen van vrouwen die wisten te ontsnappen. 

Het aanhoudende geweld in Mozambique zorgt ook voor economische schade. Het terugtrekken van Total na de aanval op Palma, belooft het instorten van de economie. Meer dan 400 bedrijven en 56.000 werknemers zijn afhankelijk van het gaswinning-project voor de kust van de gasrijke regio Cabo Delgado. 

Er kwamen veel interessante reacties en vragen binnen op frontlinie@vpro.nl. 

Zo wil een lezer meer weten over wat er nu Rwanda speelt, meer dan 25 jaar na de genocide. Ze schrijft:  

‘Zelf geboren en opgegroeid in dit prachtige land, heb ik zo mijn twijfels omtrent de aanpak van dit militaire regime wat al heel lang aan de macht is. De verschillende bevolkingsgroeperingen wordt het zwijgen opgelegd. Ze mogen niet in discussie over het verleden (1994), het moet voorkomen als 1 etnische groep, de Rwandees. Wat doet deze verplichte houding met de Rwandees op de langere termijn? Is dat niet een nieuwe snelkookpan?’ 

Deze vraag brengt me bij een boektip: 

Het laatste boek van de door mij bewonderde schrijfster Michela Wrong moet je lezen: Do Not Disturb. Dit gaat over de huiveringwekkende reeks sluipmoorden op de vijanden van de Rwandese president Paul Kagame. Kagame kreeg na de genocide in 1994 veel steun van Westerse landen die zich schuldig voelden niet te hebben ingegrepen. Ik schreef in NRC over een van die moorden en hier kun je een interview zien met Michela. 

Tot slot wil ik ook het werk van de Zimbabweaanse fotograaf 
Tamary Kudita onder de aandacht brengen. Ze werd met een foto uit haar portretserie 'African Victorian' deze week uitgeroepen tot Fotograaf van het Jaar 2021 door de Sony World Photography Competition. 

Blijf tips en vragen sturen.

Tot de volgende nieuwsbrief,

Bram Vermeulen