© VPRO

4 mei 2025

Als de stroom uitvalt

Als de metro’s en de trams niet meer rijden, de computers het niet meer doen en de telefoons niet meer opladen, wat rest er dan van ons en ons stroomverslaafde leven?

Er was medelijden met Bekende Nederlanders die in de chaos op het Iberisch schiereiland terecht waren gekomen. Er werden speciale verslaggevers naar Spanje gestuurd, en correspondenten naar studio’s gehaald. Het verhaal ging dat De Dag Zonder Stroom zelfs al mensenlevens had gekost. Er was ergens een kaars omgevallen, met dodelijke afloop. Sommige actualiteitenrubrieken zoomden uit.

Kon dit ook in Nederland gebeuren? En wat dan?

© EPA / Brais Lorenzo

Twee mannen vinden een weg door het donker met behulp van kaarsen in Ourense, Galicia

Ik herkende de paniek. Zonder stroom leek Europa ineens op Afrika. Zonder stroom verdween iedere illusie van controle. Pas als de stroom uitvalt, merk je hoeveel je blindelings op grote krachten vertrouwt. Zoals het elektriciteitsbedrijf. Of een functionerende overheid.

Voor bijna de helft van de Afrikanen is stroom nog steeds een luxe, hoewel volgens cijfers van de wereldbank het aantal stroomlozen in snel tempo afneemt. 

© VPRO Frontlinie / Marjolein den Dekker

Interview bij een 'bitcoin farm' net buiten Addis Ababa

onder stroom

Onze nieuwste Frontlinie-uitzending deze week gaat over stroom en stroomongelijkheid. Over bitcoiners van over de hele wereld die naar Ethiopië afreizen voor goedkope elektriciteit om hun servers op te laten draaien, terwijl de helft van de Ethiopiërs geen stroom aan huis heeft.

In de krottenwijken rond de hoofdstad Addis Ababa stelen de allerarmsten de elektriciteit van hun buren door een ijzerdraadje aan de kabels te hangen. Zo gaat dat ook in Zuid-Afrika. Daar las ik regelmatig over kinderen van vier die over zo'n draadje waren gestruikeld en er voorgoed aan bleven plakken.

In Zuid-Afrika maakt stroom het onderscheid tussen rijk en arm.

Stroom houdt die werelden uit elkaar. Stroom opent en sluit de op afstand bedienbare garagedeuren. Stroom houdt de dieven weg, die zonder de draden met 4000V over de hoge muren zouden komen. Stroom waarschuwt het particuliere bewakingsbedrijf dat na één druk op de knop zwaarbewapende mannen erop uitstuurt om de rijken uit handen van de armen te redden.

© VPRO Frontlinie / Sven Torfinn

In de armere wijken van Addis brommen de generatoren op elke straathoek

zelfredzaam

In Zuid-Afrika begon de stroom vanaf 2007 meerdere malen per dag uit te vallen. Er kwam een speciale naam voor: ‘loadshedding’. Het woord is inmiddels synoniem geworden voor de falende staat. De winkelschappen vulden zich daarna rap met peperdure oplossingen.

Zuid-Afrikanen die het kunnen betalen, stoppen hun huis vol met generatoren, inverters, zonnepanelen en lampen die juist gaan branden als de stroom uitvalt. In de arme wijken is het vaak gewoon stil en donker nadat de zon ondergegaan is. En daar wordt geen extra journaal aan gewijd.

Door het gebrek aan stroom is de Afrikaan redzamer dan de Europeaan. Nigeria-correspondent Femke van Zeijl schreef er een prachtig boek over: De doe-het-zelf-maatschappij (2022). Nigerianen spenderen een groot deel van de dag aan het oplossen van problemen die de staat laat liggen. Diesel vinden voor de generator, water voor in de boiler, vulsel voor de gaten in de weg.

Maar er is ook wat vaker, zonder die telefoon, tijd voor een goed gesprek. Zonder de vanzelfsprekendheid van stroom is vaak vermoeiend leven. Maar je kunt er ook een leuker mens van worden. 

Lees-, kijk-, doe- en luistertips van de redactie

 

Tot de volgende,
Bram Vermeulen