Voor dove en slechthorende luisteraars is dit het transcript van Als geschiedenis in je opstaat - Aflevering 1
00:00 Dit is een podcast van NPO Radio 1 en de VPRO.
00:04 Iris van Santen: Ik heb nooit zozeer over kolonialisme nagedacht als zijnde iets wat met mij te maken heeft.
00:14 Marjolijn van Heemstra: Dit is mijn vriendin Iris. In de bijna 20 jaar dat ik haar nu ken, lijkt ze nooit echt bezig te zijn geweest met het Indische verleden van haar familie.
00:23 Iris van Santen: Ik wist eerlijk gezegd helemaal niks over een onafhankelijkheidsstrijd of een oorlog waarin mijn familie betrokken is geweest.
00:36 Marjolijn van Heemstra: Iris is projectleider bij het Rijksmuseum en werkt daar aan de tentoonstelling over de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd die plaatsvond tussen 1945 en 1949, Revolusi!. En via die tentoonstelling komt nu ook plotseling haar eigen familiegeschiedenis in beeld. En dat roept gevoelens op die ze niet goed kan plaatsen.
00:59 Iris van Santen: En het voelt nu eigenlijk ook een beetje alsof iets wat nooit gezegd mocht worden, misschien iets dat altijd een geheim is geweest, nu ineens heel groot wordt en in de openbaarheid terecht komt.
01:15 Marjolijn van Heemstra: En er gebeurt iets vreemds met haar. Sinds ze zich voor haar werk bezighoudt met die geschiedenis, waarin Indonesië zich vrijvocht van Nederland, wordt ze vaak overvallen door een verdriet dat ze niet helemaal begrijpt. Verdriet dat zich nestelt in haar buik, tranen over haar wangen doet stromen en dezelfde rugpijn veroorzaakt waar haar Indische vader al jaren last van heeft. Het voelt alsof de geschiedenis in haar opstaat. En Iris wil begrijpen wat er loskomt in haar lijf.
01:49 Iris van Santen: Waar komt dit vandaan en waarom denk ik zo sterk aan mijn vader en aan mijn oma en aan die familielijn? Misschien ligt het wel verder terug.
01:58 Marjolijn van Heemstra: Kan dat, last krijgen van pijn van vorige generaties? En zo ja, wat moet je daar dan mee? Dit is ‘Als geschiedenis in je opstaat’. Een podcast over de vraag hoe oude pijn kan doorwerken in het heden.
02:22 Iris van Santen: Het is 21 maart, op een zaterdagochtend. Het is heel koud. We zijn in het Westerpark tijdens een antidiscriminatie-bijeenkomst. Er komt een vrouw op het podium, ik kan haar niet zo goed zien want we staan vrij ver van het podium af, maar ze heeft een hele sterke, warme stem. En ze begint te vertellen over haar opa, die in het KNIL heeft gezeten, het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger en voor de Nederlandse vlag heeft gevochten tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië, Indonesië. En ze zegt heel mooi als een soort ja, hoe noem je dat, ze herhaalt eigenlijk steeds de woorden 'ik herken en herbeleef, ik herken en herbeleef'.
En op dat moment word ik overmand door emoties en begin ik te huilen en ik weet nog dat jij op anderhalve meter naast me staat en mij aankijkt, een beetje verbaasd misschien, of..?
03:40 Marjolijn van Heemstra: Ja, een beetje bezorgd.
03:41 Iris van Santen: Wat dacht je toen?
03:44 Marjolijn van Heemstra: Als we in het Westerpark staan, is Iris al een tijdje bezig met de tentoonstelling Revolusi! en dit is de zoveelste keer in korte tijd dat ik haar zie huilen. En dat is nogal, nou, atypisch voor haar. Ik vraag me af, op dat grasveld, wat er precies in beweging wordt gezet door die zin, 'ik herken en herbeleef'. De vrouw die deze zin uitspreekt en herhaalt, die kent haar geschiedenis overduidelijk, Iris niet. Of nauwelijks. En toch wordt ze diep geraakt. Kun je iets herkennen wat je niet kent? Iets herbeleven wat je niet hebt beleefd? Als we teruglopen naar onze fiets, is Iris nog steeds aangedaan en een beetje in de war. Hoe kan het dat iets wat ze altijd als een verre geschiedenis zag, plotseling rugpijn en tranen veroorzaakt?
04:43 Iris van Santen: Wauw. Heel mooi uitgedost.
04:47 Marjolijn van Heemstra: Ja. Maar dit hele huis ademt toch gewoon koloniën.
We zijn in hotel Duin & Kruidberg. Het oude landgoed van Jacob Theodoor Cremer, die veel geld verdiende als tabaksplanter op Sumatra. Bij aankomst leek het alsof we terug de tijd in stapten. Oh, is dit Cremer zelf? Aan de muren hangen schilderijen van plantages en portretten van zakenrelaties van Cremer.
05:14 Iris van Santen: Sultan...
05:19 Marjolijn van Heemstra: Sultan van Siak.
Het hotel herinnert mij eraan hoeveel zichtbare sporen er nog zijn van ons koloniale verleden. Maar we zijn hier om te praten over de niet-zichtbare sporen. Er zijn een paar maanden verstreken sinds die middag in het Westerpark en Iris en ik hebben besloten om samen het spoor te volgen van die vreemde lichamelijke klachten die deze geschiedenis losmaakt. We beginnen bij het begin. De oude foto's en documenten die Iris van haar vader kreeg toen ze startte als projectleider van de tentoonstelling Revolusi!. Archiefmateriaal waarmee ze voor het eerste de contouren van haar familiegeschiedenis in beeld kreeg. Thuis worden de gesprekken met Iris vaak onderbroken door onze kinderen, door de rommeligheid van het dagelijks leven. Dus vandaar dit grote, stille hotel waar de tijd lijkt stil te staan. Op het hotelbed in kamer 103 haalt Iris foto's tevoorschijn. We beginnen met een portret van haar opa, Hans. Zoon van een Nederlandse vader en een Indische moeder. Een knappe, licht getinte jongen met zwart haar kijkt recht de camera in.
06:30 Iris van Santen: Ik denk dat dit ergens in de zomer van 1945 is genomen, hij was toen zeventien jaar oud en dit was rond de tijd dat hij zich aan had gemeld als oorlogsvrijwilliger om naar Nederlands-Indië, voormalig Nederlands-Indië, af te reizen. Hij had zich aangemeld, maar je moest daar achttien jaar voor zijn en dus heeft hij zijn geboortejaar veranderd.
07:00 Marjolijn van Heemstra: Op het moment dat Hans zo onverschrokken de camera inkijkt, is de Duitse bezetting in Nederland net voorbij.
07:07 Radio: Landgenoten, Nederland is vrij.
07:11 Marjolijn van Heemstra: Hans heeft twee jaar moeten onderduiken omdat de nazi's Nederlandse mannen vanaf vijftien jaar tewerk stelden. In de laatste jaren van de bezetting sluit hij zich aan bij de Binnenlandse Strijdkrachten, een bundeling van verzetsgroepen die bewapend worden door geheime droppings van de geallieerden. De moeder van Hans, Wilhelmina, werd geboren in Jakarta en vertrok op jonge leeftijd naar Den Haag. Wilhelmina's vader, Iris' betovergrootvader, was Hollands, haar moeder, Iris' betovergrootmoeder, was afkomstig uit Manado, de hoofdstad van Noord-Sulawesi. Die betovergrootmoeder van Iris, die hield het niet lang vol in Nederland en nam al snel de boot terug naar de tropen.
Indonesië, toen nog Nederlands-Indië, die plek zat al heel erg in zijn DNA verweven.
08:04 Iris van Santen: Ja, dat kan je wel zeggen ja.
08:06 Marjolijn van Heemstra: Zou dat ook een reden kunnen zijn geweest dat hij misschien daarheen wilde als oorlogsvrijwilliger?
08:11 Iris van Santen: Ik kan me heel goed voorstellen dat hij daar een speciale band mee had vanwege zijn moeder en dat hij misschien zelfs ja, nieuwsgierig was om zijn roots te ontdekken.
08:26 Marjolijn van Heemstra: En heel jong was natuurlijk, in een heel somber Nederland.
08:31 Iris van Santen: Ja. Misschien dat hij op dat moment ook niet een toekomst zag en misschien dat hij ook wel van avontuur hield.
08:42 Marjolijn van Heemstra: Hoe dan ook meldt Hans zich in de meidagen van 1945 aan als oorlogsvrijwilliger. Deze oorlogsvrijwilligers vormden de eerste groep die naar de voormalige kolonie af zou reizen. Ze zijn, zoals Hans, veelal afkomstig uit de Binnenlandse Strijdkrachten en hebben dus de militaire ervaring en kennis van wapens die andere Nederlandse jongens op dat moment nog missen. Hans wordt ingedeeld bij het ‘Drents Bataljon’ en is bij aanmelding waarschijnlijk nog in de veronderstelling dat ze de mensen in de kolonie gaan verlossen van de Japanse bezetter.
Als de Japanners zich in augustus '45 overgeven en de nationalisten Sukarno en Hatta de Indonesische onafhankelijkheid uitroepen, wordt de missie herzien. In Indonesië is de revolusi begonnen en Holland wil maar één ding: dat de koloniale orde wordt hersteld. In januari 1946 scheept Hans zich met zijn bataljon in voor de reis naar Indonesië.
09:45 Radio: Frisse jonge kerels vol energie en gedragen door één ideaal.
09:50 Iris van Santen: Ja, ze wilden naar Surabaya, daar zaten de Britten, maar die wilden hen niet meteen toelaten omdat ze bang waren voor onrust. Op dat moment hadden de Indonesiërs de onafhankelijkheid uitgeroepen en er waren een heleboel strijders die vochten voor hun onafhankelijkheid. De Britten waren daar om de rust te bewaren en die waren eigenlijk bang dat als de Nederlanders zouden komen...
10:15 Marjolijn van Heemstra: Dat de vlam in de pan zou…
10:17 Iris van Santen: Dat de vlam in de pan zou slaan inderdaad.
10:23 Marjolijn van Heemstra: Het bataljon van Hans ziet zich genoodzaakt in het Britse protectoraat Melaka aan te meren. In maart 1946 wordt het toegangsverbod opgeheven en trekt Hans alsnog met dat bataljon naar Surabaya, de grote havenstad die vier maanden ervoor nog het toneel was geweest van verwoestende militaire confrontaties tussen Indonesische strijders en Britse troepen. Op Surabaya nemen de oorlogsvrijwilligers posities van de Britten over. Hans wordt daar gestationeerd en wordt onderdeel van de stad- en kustwacht. Als hij aankomt is het relatief rustig daar. Zes maanden later komt er verandering in zijn situatie.
11:02 Iris van Santen: In brieven die hij schreef, kunnen we teruglezen dat hij in november 1946 naar Medan vertrok. En dat was een hele onrustige plek waar hij echt gevochten heeft. Daar kwam hij vol in de oorlog terecht en daar sneuvelden ook kameraden van hem. Ja, toen hij in Medan gestationeerd was, werd hij onderdeel van de Operatie Product en daar heeft hij een hevige strijd gevoerd tegen ja, ik denk de Bermudas of republikeinen, in ieder geval de mensen die vochten voor hun onafhankelijkheid.
11:48 Marjolijn van Heemstra: Operatie Product. De militaire operatie die door de Nederlanders eufemistisch ‘Politionele Actie’ werd genoemd. De koloniale macht wilde de controle terug over gebieden waar suiker, thee, rubber en koffie werd verbouwd. De producten die nodig zijn om de lege Hollandse staatskas te vullen. Met het begin van deze operatie trekt Hans met zijn bataljon het achterland van Medan binnen. Hij neemt deel aan verschillende gevechtsacties die in het Nederlands militaire jargon ook wel ‘zuiveringsacties’ worden genoemd, gericht tegen het lokale republikeinse leger en plaatselijke milities.
12:23 Iris van Santen: Ik wist dat eigenlijk helemaal niet. Totdat we de brieven lazen die m'n oma aan m'n vader had gegeven. Dat vind ik eigenlijk wel een gek idee ja, ik vind het eigenlijk gewoon heel heftig dat ik nu weet dat hij tegen mensen vocht die streden voor hun onafhankelijkheid en dus eigenlijk vocht vóór het behoud van de kolonie.
12:49 Marjolijn van Heemstra: In 1948 komen er nieuwe Nederlandse dienstplichtigen aan en wordt het bataljon oorlogsvrijwilligers van Hans gerepatrieerd. Maar Hans blijft achter.
12:59 Iris van Santen: Omdat hij had gelogen over zijn leeftijd en in 1947 werd opgeroepen als dienstplichtige maar niet kwam opdagen, want hij was er al maar dat was blijkbaar niet - dat was natuurlijk niet goed geregistreerd - werd hij gezien als dienstweigeraar. Dus hij zou in de gevangenis terechtkomen als hij terug zou gaan naar Nederland. Ja, dus, nou ja, voor zijn eigen veiligheid bleef hij.
13:25 Marjolijn van Heemstra: Hans is vanwege zijn verkeerd geregistreerde geboortejaar administratief onvindbaar geworden. Het zal jaren en talloze brieven kosten om deze fout recht te zetten. Hans blijft dus in het Oosten en vertrekt naar het Molukse eiland Ambon, waar hij gaat werken voor de Molukse handelsmaatschappij en Iris' oma, Jans, ontmoet. Dochter van een Molukse moeder en een Nederlands-Indonesische vader. Er worden twee kinderen geboren: Iris' tante en dan haar vader, Gerard. In 1958, als Gerard één is, moet het gezin gedwongen het land verlaten.
14:02 Iris van Santen: Mijn opa en oma en de kinderen zijn in 1958 vertrokken naar Nederland per boot omdat ze ja, letterlijk, het land uit werden gezet. Ze mochten daar als Nederlanders, of Indische-Nederlanders, niet blijven.
14:19 Marjolijn van Heemstra: Twaalf jaar na zijn heenreis maakt Hans de terugreis over de gigantische oceaan naar het kikkerland waar hij vandaan komt. Met zijn kinderen en zijn vrouw, Jans. Voor haar is het geen terugkeer, maar een afscheid van alles wat ze kent. In Nederland gaat het mis met het gezin.
14:43 Iris van Santen: Ja, er waren heel veel ruzies thuis. Dus het was echt een heel onveilige omgeving voor m'n oma maar vooral ook voor de kinderen. Mijn opa die had een posttraumatische stressstoornis. Er was in die periode niet zoiets als psychische hulp voor veteranen.
15:07 Marjolijn van Heemstra: Het geweld van de oorlog herhaalt zich op kleine schaal binnen de muren van het huis waarin Iris' vader, Gerard, opgroeit. Hans heeft de oorlog mee naar huis genomen. Er wordt nooit gepraat over Hans' eigen ervaringen, maar Gerard zal zich later volledig verdiepen in de onafhankelijkheidsstrijd waar zijn vader onderdeel van was. Hij wil begrijpen waar de man, die hem beschadigde, zelf beschadigd werd.
15:33 Iris van Santen: Ik kan me heel goed voorstellen dat je dat dan ook misschien makkelijker een plek kan geven, als je snapt waar dat vandaan komt.
15:45 Marjolijn van Heemstra: Zelf is hij er veel mee bezig, maar zijn kinderen wil Gerard nergens mee belasten.
15:51 Iris van Santen: Nee dit wist ik niet, nee. Ik wist eerlijk gezegd überhaupt vrij weinig over de oorlog in Indonesië.
16:07 Marjolijn van Heemstra: En nu is Iris dus projectleider van Revolusi!, de tentoonstelling over die oorlog waar haar familie onderdeel van was en zij niks van weet. Wat ze wel weet, is dat haar vader brieven heeft van opa Hans. En met Revolusi! in het vooruitzicht gaat ze de brieven lezen die al meer dan zeventig jaar in de familie zijn. Waarom ze die niet eerder las, ze weet het niet. Die hele geschiedenis voelde altijd heel ver weg, als iets wat niet met haar te maken had. Maar nu stapt Iris via de brieven in het leven van Hans voordat hij haar opa was. Een tiener, verzeild in een oorlog waar hij weinig van begrijpt. En er is één brief die eruit springt. De enige brief die niet handgeschreven is, maar getypt. Rode inkt op een wit vel.
17:00 Iris van Santen: Wat uitzonderlijk is, omdat hij helemaal geen typemachine had. Ja, ze hadden natuurlijk heel weinig. De mannen die daar gestationeerd waren, die schreven brieven met de hand, maar dit was dus een brief die hij op een buitgemaakte typemachine had getypt.
17:19 Marjolijn van Heemstra: Hans is net begonnen aan Operatie Product en bevindt zich in de buurt van de stad Medan, op Oost-Sumatra. Hij lijkt niet meer echt te weten waar hij nou voor vecht.
17:29 Iris van Santen: Ja, hij schrijft dat hij enige dagen geleden in een Chinese kampong is geweest, dat van zes vrouwen de buik was opengesneden en dat nog vele anderen op wrede wijze zijn verwond.
17:50 Marjolijn van Heemstra: Deze brief zal een grotere rol gaan spelen dan Iris zich ooit had kunnen bedenken. Maar alleen dankzij een andere brief, namelijk de eerste brief die Hans naar huis schrijft als hij in maart '46 net op Surabaya is aangekomen.
18:07 Iris van Santen: Het was maandagochtend en ik had een afspraak met de conservatoren van de tentoonstelling en de directie om de inhoud van de tentoonstelling te bespreken. En we gingen eigenlijk langs alle zalen.
18:23 Marjolijn van Heemstra: Tijdens deze bespreking wordt de vraag gesteld wanneer de eerste Nederlanders eigenlijk op Surabaya aankwamen. In '45? '46? Iris' collega's weten het niet precies.
18:34 Iris van Santen: Maar ik wist dat dus te vertellen aan de hand van die brief. En ik merkte dat het me heel erg ontroerde op dat moment. Ik kon dat niet zo vertellen zonder dat ik daar emotioneel van werd en dat gegeven al raakte me heel erg op dat moment omdat ik die emotie helemaal niet bij mezelf had verwacht of kende. En ik heb na afloop ook een mail gestuurd met alle informatie van m'n opa, die brieven en die foto's.
19:08 Marjolijn van Heemstra: En in deze mail zit ook de brief die Hans op die typemachine schreef. De conservator naar wie Iris dit mailde is onder de indruk van de brief. Brieven waarin gruwelijkheden beschreven worden zijn zeldzaam. Meestal hielden de militairen het luchtig als ze naar huis schreven. En dan is hij ook nog eens geschreven op een oorlogsbuit, die typemachine. De conservator overweegt de brief en het verhaal van Hans in de tentoonstelling op te nemen. Maar die brieven van Hans hebben nog iets in beweging gezet. Iets wat Iris niet had kunnen voorzien. Een fysieke reactie op het project die haar steeds vaker zou overvallen.
19:48 Iris van Santen: Ja, je hart gaat sneller kloppen, je ademhaling en ja toch iets van een soort spanning in je lichaam, ook in m'n buik.
19:57 Marjolijn van Heemstra: Een week later wordt haar gevraagd wat ze ervan vindt als haar opa Hans in de tentoonstelling komt.
20:03 Iris van Santen: Toen die vraag me uiteindelijk werd gesteld toen ging ik bijna hyperventileren omdat ik... Ja, het raakte me emotioneel, maar het had ook effect op m’n lichaam en m’n gestel. Ik kwam uiteindelijk helemaal niet mijn woorden, ik weet ook niet meer wat ik heb gezegd. Deze emotie komt voort uit iets ouds, uit iets heel dieps. En ja, ik merkte dat die emoties die eigenlijk loskwamen in m’n buik op de een of andere manier vast gingen zitten in m’n rug. Dat ik gewoon heel veel last kreeg van m’n rug, van m’n nek, en ik was er op dat moment echt van overtuigd dat het echt een combinatie was van die emoties of misschien wel de stress die daar op de een of andere manier door ja, los was gekomen. En mijn vader heeft ook altijd zijn hele leven last gehad van vaste rug en rugpijn, van stress wat in zijn bovenrug ging zitten. Ik kan me nog herinneren dat hij me altijd vroeg of ik z’n schouders wilde masseren en losmaken en dat was keihard en dat voelde nu ook zo bij mij.
21:42 Marjolijn van Heemstra: Omdat haar klachten zo fysiek zijn, gaat ze naar een lichaamscoach. Iemand van wie ze hoopt dat die kan helpen om te begrijpen hoe emoties en lichamelijke klachten samenhangen. Bij de lichaamscoach gebeurt er iets vreemds.
21:57 Iris van Santen: Op een gegeven moment, en ik weet echt niet waar ze me aanraakte, maar op een gegeven moment ging m’n hele lichaam in een soort weerstand. Ik verstijfde. Ik kan me nog herinneren dat m’n gezicht ook verstijfde, dat ik niks meer kon zeggen en dat ik, ja, alsof ik opgesloten zat in een lichaam waar ik niet uitkwam en het enige wat ik kon denken was aan m’n vader en aan m’n oma. Het was echt een hele angstige ervaring waarvan ik zeker wist dat het niet mijn angst was.
23:08 Marjolijn van Heemstra: Een week later. We zijn in het Rijksmuseum, de plek waar Iris dagelijks rondloopt. Het is druk, de twee Indonesische conservatoren die meewerken aan Revolusi! zijn net uit Jakarta aangekomen en er is veel overleg. Vandaag is voor Iris een belangrijke dag. Ze gaan het hebben over de zaal waar opa Hans misschien te zien zal zijn en er is nog steeds niet definitief besloten of hij wel of niet in de tentoonstelling komt. Wie weet valt die beslissing vandaag. Opgelaten loopt ze door het gebouw. Toen ze hier kwam werken had ze nooit gedacht dat haar eigen geschiedenis op een dag in de vitrines zou kunnen liggen. Opa Hans in het Rijksmuseum, zijn drama onderdeel van de nationale geschiedenis. Iris is zenuwachtig.
23:54 Iris van Santen: Ja, ik doe natuurlijk alsof ik dat niet ben, maar stiekem wel. Ja, ik vind het toch iedere keer wel spannend, als ik weet dat ze het daarover gaan hebben.
24:04 Marjolijn van Heemstra: Na vandaag weten we meer.
24:06 Iris van Santen: Ja, ik hoop het wel, ja, dan kan ik ook rustig slapen.
24:10 Marjolijn van Heemstra: Ja, snap ik.
Maar de definitieve keuze waar Iris op hoopt, blijft uit.
24:19 Harm Stevens: I like that, in his letters. It’s very, in a way, sort of trivial. While he is taking part in a certain action and then he says 'ik snap er in ieder geval geen klap meer van' and then he says 'how is Herma?'. Life goes on.
24:37 Marion Anker: It's definitely very nice for a book, but is it also interesting enough for a table in the exhibition?
24:46 Amir Sidharta: What’s the other option?
24:48 Marjolijn van Heemstra: Een half uur lang pingpongen de conservatoren heen en weer. De keuze wordt uitgesteld. En Iris, die ligt de daarop volgende nachten wakker. Tijdens haar derde, doorwaakte nacht stuurt ze mij een bericht.
25:00 Iris van Santen: Hee Lijn, sorry voor dit late bericht. Het is nu 1 uur ’s nachts. Ik denk dat het goed is als jij aansluit bij het inhoudelijke overleg maandag om 9 uur. Ik voel dat ik een persoonlijk betoog moet houden, over waarom de tentoonstelling zo belangrijk voor me is en waarom het verhaal niet uniek is maar staat voor een hele generatie die, als ik het zo mag zeggen, is voortgekomen uit de oorlog, met wortels in de voormalige kolonie. Ik heb me verscholen achter de veilige rol van projectleider maar ik begrijp dat ik daarmee ook mezelf niet voldoende heb erkend als iemand met het verlangen gehoord te willen worden. Goed, ik moest dit even kwijt, anders lig ik ook zo te piekeren. Spreek je morgen!
25:52 Marjolijn van Heemstra: Na de vergadering groeide een gevoel van frustratie. Waar ze eerst steeds geneigd was zich op de vlakte te houden, wil ze nu stelling nemen. Iris heeft besloten om haar collega’s te gaan vertellen hoeveel dit eigenlijk met haar doet. Hoewel ze nog geen idee heeft waar dit hele verhaal haar gaat brengen lijkt dit, ruimte geven aan deze gevoelens, een belangrijke stap. En die gaat ze zetten tijdens de eerstvolgende maandagochtend-vergadering.
26:18 Iris van Santen: Goedemorgen allemaal, ik begin in het Nederlands. Ik heb Marjolijn uitgenodigd vandaag bij deze meeting. Zij neemt een podcast op over de doorwerking van trauma en wat er gebeurt als de geschiedenis plotseling in je opstaat. Marjolijn en ik zijn al zeventien jaar vriendinnen....
26:37 Marjolijn van Heemstra: We zitten in één van de vergaderzalen van het rijksmuseum. De conservatoren zijn erbij, ook Bonnie, de conservator uit Jakarta, de directeur van het Rijks en nog twee andere collega's. Straks wordt er opnieuw vergaderd over de selectie, dus ook over Hans, maar eerst is Iris aan het woord.
26:57 Iris van Santen: Terug naar mezelf. Of ik nu wel of niet getypecast ben voor dit project en voor deze rol, ik voelde ineens de sterke drang om te weten waar ik vandaan kom. Want ik moest toch een antwoord kunnen geven op de vraag wat het betekent om Indisch te zijn. Of op z’n minst om mijn eigen geschiedenis te kennen. En dit is me niet in de koude kleren gaan zitten.
27:16 Marjolijn van Heemstra: Naast me krijgt een collega tranen in haar ogen. Bonnie knikt Iris bemoedigend toe terwijl ze praat. Eigenlijk kijkt iedereen bemoedigend. En ook een beetje ongemakkelijk.
27:27 Iris van Santen: Het is een emotionele en ook fysieke ervaring die ik moeilijk kan uitleggen. En ik heb geworsteld met de vraag hoe ermee om te gaan als het verleden onverwacht zo dichtbij komt en vervlochten raakt met je professionele leven. Vandaag wordt er gesproken over de keuze over of het verhaal van mijn opa wel of niet in de tentoonstelling komt en ik wil jullie graag laten weten dat ik als projectleider objectief kan kijken naar de keuze. Maar als privé-persoon niet. Nou, ik wil heel graag met jullie laten weten hoe ik erin sta en..
28:08 Marjolijn van Heemstra: Er valt een stilte.
28:13 Iris van Santen: Goed.
28:14 Marjolijn van Heemstra: Nou, fijn.
28:15 Harm Stevens: Ja, dankjewel Iris. Dan gaan we nu naar hele saaie powerpoints. Gewoon, want misschien moet ik even…
28:28 Collega: Ik wil eerst een stukje taart eigenlijk.
28:30 Harm Stevens: Ja dat lijkt me ook eigenlijk.
28:31 Collega: Even...
28:34 Harm Stevens: Piece of cake.
28:37 Marjolijn van Heemstra: Tijdens de vergadering die volgt wordt unaniem besloten dat Hans in de tentoonstelling zit. En Iris, die heeft intussen ook iets besloten. Als ze wil begrijpen waarom deze geschiedenis haar zo aangrijpt, zal ze misschien niet alleen oude foto’s en brieven moeten onderzoeken, maar ook haar eigen lichaam. De fysieke klachten begrijpen die haar hebben overvallen. Hoe komt ze aan dezelfde rugpijn als haar vader? Waar komt die zee van tranen vandaan? Ze heeft contact gezocht met Indoroots, een praktijk voor systemische coaching, gericht op mensen met Indische wortels. Bij Indoroots zijn ze gespecialiseerd in de lichamelijke doorwerking van het verleden in het heden. Iris hoopt bij hen antwoord te vinden op haar vragen. En, praktisch als ze is, heeft ze daar een tijdslimiet aan verbonden.
29:27 Iris van Santen: Ja, laten we dit alsjeblieft in ieder geval in november opgelost hebben, want daarna wordt het heel druk, dan heb ik er geen tijd meer voor.
29:35 Marjolijn van Heemstra: Om huilend op zaal te staan.
29:36 Iris van Santen: Ja.
29:38 Marjolijn van Heemstra: En precies volgens Iris’ strakke planning zitten we nog dezelfde week in het kantoortje van Ada Byrnes van Indoroots. Waar het verleden op een wel zeer onverwachte manier gestalte krijgt.
29:51 Iris van Santen: Wil jij opa Hans zijn, in deze opstelling?
29:53 Marjolijn van Heemstra: Ja.
Maar dat is voor deel 2.
29:59 Marjolijn van Heemstra: Nou, hoe vond je m’n Hans? Bizar.
30:03 Iris van Santen: Bijzonder.
30:04 Marjolijn van Heemstra: Echt bizar.
Deze podcast is gemaakt door en met Marjolijn van Heemstra en Iris van Santen. Muziek en montage: Roald van Oosten. Redactie-assistent: Anne Kuit. Eindredactie: Laura Stek. Als geschiedenis in je opstaat is een podcast van de VPRO, OVT, de NPO, Stichting Marjolijn van Heemstra en het Rijksmuseum, met steun van DutchCulture.