tegenlicht > thema's > klimaat
een nieuwe taal voor een nieuwe tijd
Soms hebben we er gewoon geen woorden voor, wat we de aarde allemaal aandoen. Maar de woorden zíjn er al wél. We zetten de 10 belangrijkste woorden van een nieuw tijdperk voor je op een rijtje.
door William de Bruijn, 18 november 2022
‘De natuur gaat ons wel overleven, ook als de mensheid zichzelf uitroeit,' hoor je wel eens. Wij zijn als mensen óók natuur, maar dan een diersoort die in razend tempo zijn eigen habitat verwoest. Door uit te stoten (CO2, methaan, stikstof), te extraheren (mijnbouw) en te vervuilen (microplastics, pesticiden, afvalstromen).
Dat besef levert gevoelens op die de Australische milieufilosoof Glenn Albrecht ‘earth emotions’ noemt. Het zijn ‘aarde-gerelateerde gevoelens’ die je zowel positief als negatief kunt ervaren. In het boek met dezelfde titel bedenkt en definieert Albrecht nieuwe termen voor een nieuw tijdperk: het Symbioceen, dat nu op weg is het Antropoceen af te lossen. Het Symbioceen is een tijdperk waarin de mens niet meer boven de natuur staat, maar er zelf onderdeel van is en ermee samenwerkt.
Bij een nieuw tijdperk hoort ook een nieuwe taal, een woordenboek dus. In onderstaande woordenlijst nemen we tien nieuwe termen van Albrecht onder de loep.
woordenboek voor het Symbioceen
endomophilia
Eigen-plek-liefde
etymologie: endemos = inheems, thuis, geboren en getogen in, onder ons; philia = liefde voor
Als de natuur en omgeving bedreigd worden, gaan we meer van die (directe) omgeving houden. En naarmate het milieu en de natuur een minder zekere - en meer zorgwékkende - toekomst hebben, zal onze liefde voor de schoonheid van onze eigen directe natuurlijke omgeving toenemen. Hoeveel liefde kun je voor natuur, milieu en klimaat (en dus ook biodiversiteit) hebben? Als onze ‘eigen plek liefde’ toeneemt zal het Symbioceen sneller dichterbij komen, zou je zeggen.
Glenn Albrecht’s definitie: ‘the particular love of that which is locally and regionally distinctive as felt by the people of that place’.
eutierria
planeetconnectie
etymologie: eu = goed; terra = aarde; tierra = regio/zone;
Wanneer en hoe voel jij je één met de aarde, en wanneer voel je dat het meest? Dat is voor elk mens verschillend: woon je op het platteland of in een drukke stad? Ben je iemand die vaak de natuur opzoekt? Heb je er oog en gevoel voor of beschouw je natuur als ‘de ruimte tussen twee steden’? Zoek je alleen op vakantie of op reis de connectie met de aarde op? Misschien aardig om eens terug te denken over hoe dat voor jou persoonlijk ligt: is jouw band met natuur en milieu en aarde veranderd, hoe heeft die zich ‘over the years’ ontwikkeld?
Glenn Albrecht’s definitie: ‘a positive and good feeling of oneness with the Earth and its life forces where the boundaries between self and the rest of nature are obliterated and a deep sense of peace and connectedness pervades consciousness’
psychoterratic
aardzieleroerselen
etymologie: psyche = de menselijke ziel of geest; terratic = aangaande de aarde
Ons bestaan lijkt steeds meer te worden beïnvloed door de vraag: ‘wat doen we de aarde aan?’. Of: ‘hoe kan ik met mijn handelen of juist door mijzelf dingen te ontzeggen of zelf offers te brengen de pijn van de aarde minimaliseren?'
Wie zich sterk met de natuur en de aarde verbonden voelt, ervaart ook haar pijn en vreugde. Zulke aarde-gerelateerde emoties zullen wellicht toenemen naarmate wij ons mensen steeds meer bekommeren over het lot van de aarde.
Glenn Albrecht’s definitie: ‘emotions related to (positively and negatively) perceived and felt states of the Earth’.
solastalgia
troostwee
etymologie: solari = troosten; nostalgia = verlangen naar vroegere tijden
Hoe meer natuur en milieu om ons heen in het gedrang komen, hoe minder troost wij zullen ervaren van die directe omgeving. We zullen eerder terugverlangen naar een tijd en een staat waarin de natuur ons nog troost bood, en de planeet niet zo uitzichtloos zwaar in de problemen was.
Glenn Albrecht’s definitie: ‘pain or distress caused by the loss -or lack of- solace and the sense of desolation connected to the present state of one’s home and territory.’
sumbiofact
met-natuur-gebouwd
etymologie: sumbio = vanuit de nauwe samenwerking tussen twee of meer verschillende biologische entiteiten; factum = verrichting, maaksel, resultaat van handelen/daden
Het begint een hip subgenre te worden in architectuur en design: bouwsels die bijna volledig ‘natuurlijk’ zijn, maar door de mens een beetje zijn ‘gestuurd’ of ‘genudged’. Bijvoorbeeld een brug gemaakt van bomen en lianen over een riviertje. De brug is ontstaan doordat de mens iets natuurlijks heeft gestuurd, maar dan zonder schade aan de natuur toe te brengen (zoals bij mijnbouw of kledingverven, waarbij water wordt gebruikt dat daarna vervuild dient te worden afgevoerd). Het gaat dus om ‘mét de natuur gebouwd’ en niet verkregen door exploitatie of extractie.
Glenn Albrecht’s definitie: ‘fabricated by human/nature interaction. As distinct from ‘artefact’, an object made by a human being, artificially’
symbioceen
etymologie: symbiose = samen leven; kainos = nieuw
De geschiedenis is in te delen naar geologische tijdvakken, dit heet ook wel geo-chronologie. Duur en kenschets van de oudere tijdperken is gebaseerd op de stratigrafie, de opeenvolging van wereldwijd gevonden gesteentelagen. Sinds het Holoceen (dat tijdperk begon 11.700 jaar geleden) is de mens een belangrijkere ‘bepaler’ van het tijdperk dan de gesteentelagen.
Glenn Albrecht’s definitie: ‘the era in Earth history that comes after the Anthropocene. The Symbiocene will be in evidence when there is no discernible impact of human activity on the planet other than the temporary remains of their teeth and bones. Everything that humans do will be integrated within the support systems of all life and will leave no trace’
terrafurie
klimaatwoede
etymologie: terra = aarde; furia = woede, razernij
Recentelijk wordt ‘terrafurie’ regelmatig geuit door activisten. Bijvoorbeeld als ze zich aan schilderijen vastlijmen, of aan talkshowtafels. Denk ook aan het boek How to blow up a pipeline van de Zweedse hoogleraar Andreas Malm. De woede over wat Greta Thunberg inmiddels ‘klimaatinstorting’ noemt, wordt steeds manifester. Het lijkt alsof we van de fase van protest en demonstratie naar actie en gebruik van geweld gaan.
Glenn Albrecht’s definitie: ‘the extreme anger unleashed within those who can clearly see the selfdestructive tendencies in the current forms of industrial-technological society and feel they must protest and act to change its direction’
terranascia
aarde-verrijker
etymologie: terra = aarde; nascia = geboren (doen) worden
Ooit maakte VPRO Tegenlicht de aflevering 'Groen goud', over het her-groenen van verdroogde woestijnen en braakliggende regio’s. Het leek wel toveren. Inmiddels zie je het steeds meer. Denk bijvoorbeeld aan de voedselbossen zijn die als paddestoelen uit de grond schieten in het Oosten van het land, of de plannen om de Sahara opnieuw te vergroenen.
Glenn Albrecht’s definitie: ‘Earth creator’
terraphtora
aarde-verwoester
etymologie: terra = aarde; phthora = verwoesten, vernietigen, ruïneren
In het Antropoceen kregen ze nog de titel ‘vervuiler’. 'Advocaat van de aarde’ Polly Higgins gebruikte niet voor niets al het woord ‘ecocide’. In Nederland gelden multinationals als Shell en Tata Steel en vroeger DSM als grootste aarde-verwoesters. Maar je kunt natuurlijk ook denken aan verkeer en vervoer, of de bio-industie en de grootschalige veeteelt. Earth destroyers zullen meer en meer ter verantwoording geroepen worden, zowel door publiek als politiek.
Glenn Albrecht’s definitie: ‘Earth destroyer’
tierratrauma
aard-trauma
etymologie: tierra = regio/zone; trauma = wond
Wat er de laatste decennia met de aarde gebeurt, werkt op mensen steeds meer als een trauma in. We zouden kunnen zeggen dat ‘zij die daar gevoelig voor zijn’ steeds meer lijden aan een traumatisch stresssyndroom, dat niet ‘post-’ is, maar ‘present-’.
Glenn Albrecht’s definitie: ‘acute Earth-based existential trauma in the present’