Janine Abbring ontvangt journalist Nina Jurna (Renkum 1969) op 11 augustus in de derde aflevering van VPRO Zomergasten. Jurna is Latijns-Amerikacorrespondent voor NRC Handelsblad in Rio de Janeiro, Brazilië. In haar ideale televisieavond onder meer beelden van João Gilberto, de onlangs overleden grondlegger van de bossanova. Verder de documentaire Está todo bien, die een Venezolaanse arts, een activist en een kankerpatiënt volgt die zowel zichzelf als de gezondheidszorg proberen overeind te houden te midden van de crisis in Venezuela. Jurna laat ook zien hoe Brazilianen het jaarlijkse carnaval aangrijpen om een politiek tegengeluid te laten horen aan de nieuwe extreemrechtse president Jair Bolsonaro.
De hele aflevering is niet meer terug te kijken vanwege rechtenbeperkingen. De losse gesprekken zijn hieronder wel nog beschikbaar.
De keuzefilm van Nina Jurna, die direct na VPRO Zomergasten wordt uitgezonden, is de speelfilm Central do Brasil (1998) van Walter Salles, over de zoektocht naar onze wortels en de aanvankelijk stroeve vriendschap tussen een norse oud-lerares en een negenjarig jongetje. De film ontving vele prijzen, waaronder de Gouden Beer en de Golden Globe voor beste buitenlandse speelfilm.
Ze liep het afgelopen jaar mee met de migrantenkaravaan die van het door bendes en drugsgeweld geteisterde Midden-Amerika naar de VS trok. Ze deed verslag vanuit de gevechten rond voedsel- en medicijnentransporten naar Venezuela en sprak met Juan Guaidó, de zelfbenoemde interim-president van het land dat in diepe crisis verkeert. Ook analyseerde ze hoe het kon dat in Brazilië de extreemrechtse ex-militair Jair Bolsonaro tot president verkozen werd.
'Ik hoop de kijker mee te voeren naar dit voor mij zo fascinerende en kleurrijke continent. Latijns-Amerika kent grote contrasten van arm en rijk, van extreem geweld en onverbiddelijke hardheid, maar er is ook de gepassioneerde romantiek en de ontroerende warmte van de bevolking. Ik hoop de kijker deelgenoot te maken van die verschillende werelden, tegen de achtergrond van de actuele ontwikkelingen en gebeurtenissen waar ik me als journalist en mens tussen beweeg.'
Nina Jurna studeerde Journalistiek aan de Hogeschool Windesheim in Zwolle. Toen ze als stagiaire bij Radio Veronica verslag deed van de ontreddering na de Bijlmerramp in 1992, kwam ze erachter dat ze goed was in het vertellen van menselijke verhalen in crisissituaties. Van 1994 tot 2000 was ze verslaggever voor de Amsterdamse lokale zender AT5 en RTV Noord-Holland. In 1995 maakte ze voor het eerst een reis naar Suriname om haar roots uit te zoeken en werd door het land gegrepen.
In 1999 maakte ze samen met regisseur Frank Zichem een documentaire over haar Surinaamse oudoom Louis Doedel, een vakbondsleider die tijdens de crisis van de jaren dertig van de vorige eeuw in opstand kwam tegen het koloniale regime en drieënveertig jaar werd opgesloten in een psychiatrische kliniek. Een jaar later, in 2000, vertrok Jurna met wat bluf en bravoure naar Suriname om er voor RTL en later ook Het Parool aan de slag te gaan. Ze zou er tien jaar blijven. Sinds 2011 werkt Jurna vanuit Rio de Janeiro in Brazilië en sinds 2015 is ze Latijns-Amerika correspondent voor NRC Handelsblad. Ze doet daar verslag van een continent waar na jaren van schijnbaar onwankelbare socialistische leiders nu een tegenbeweging is ingezet.
Nina Jurna groeide op in het Overijsselse dorpje Paasloo, niet ver van Steenwijk, waar in de jaren ‘70 Desi Bouterse woonde toen hij als sergeant op de Johannes Postkazerne diende. Ruim dertig jaar later zou ze de omstreden Surinaamse president en ex-legerleider interviewen op zijn landgoed in het binnenland van Suriname, een zeldzaamheid voor een Nederlandse journalist. Het resulteerde uiteindelijk in het boek Desi Bouterse - Een Surinaamse realiteit (2015).
Het was zeker niet het eerste opmerkelijke nieuwsfeit in haar tijd als correspondent in Suriname: het was door haar speurwerk dat er in 2002 foto's opdoken van de net aangetreden staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Philomena Bijlhout in het uniform van de paramilitaire volksmilitie van Bouterse, daterend van na de Decembermoorden in 1982. Bijlhout bleek niet de waarheid te hebben gesproken over haar verleden en nog voor Jurna het verhaal zelf had kunnen brengen zag de LPF-politica zich gedwongen tot aftreden.
De keuzefilm van Nina Jurna is Central do Brasil, een speelfilm die start in het centraal station van Rio de Janeiro en gaat over Josue, een eenzaam negenjarig jongetje, en Dora, een ietwat norse gepensioneerde lerares, en hun zoektocht naar de vader van Josue. In dit fragment zien we de lerares brieven schrijven voor de vele analfabeten die Brazilië kent. Het grootste gedeelte van de cast bestaat uit onervaren acteurs, waaronder de jongen die de hoofdrol speelt.
Dit fragment komt uit een van de vele (meestal live) uitzendingen van het dagelijkse crime-programma Cidade Alerta. Hierin gaan verslaggevers mee met politie-operaties in de favela’s; de armere arbeiderswijken van Brazilië. De verslaggeving is vaak vanuit een eenzijdig perspectief en het programma is behoorlijk sensationeel. In dit fragment doet de politie een drugsinval in het Cambuci-district van de stad São Paulo en vindt een paar crackpijpjes. Nina Jurna wil hiermee laten zien hoe de belangrijkste nieuwsbron voor de meeste Brazilianen eruit ziet, en hoe die de favelabewoners criminaliseert, terwijl er vooral ‘normale’ hardwerkende burgers wonen.
De documentaire Martírio brengt de botsingen in kaart tussen de inheemse bevolking van Brazilië en de machtige grootgrondbezitters. De inheemse stammen hebben op papier hun oorspronkelijke grondgebied toegewezen gekregen maar in de praktijk doet de agrarische lobby er alles aan om hen weg te houden en te verdrijven. Sinds Bolsonaro aan de macht is wordt moord op de oorspronkelijke bevolking zelfs impliciet aangespoord. Regisseur Vincent Carelli volgt de Guarani-Kaiowa stammen al sinds het eind van de jaren 80 en gaf ze camera’s om zelf te filmen. In dit fragment zien we een bestorming van het parlement door verschillende inheemse stammen om te protesteren tegen het uitbreiden van de macht van de grootgrondbezitters in Brazilië. Nina Jurna laat een fragment uit Martírio zien om de zich herhalende geschiedenis van het continent te tonen: dit zijn de cowboys tegen de indianen anno nu.
In 1957 wist CBS journalist Bob Taber van dichtbij vast te leggen hoe Fidel Castro en zijn rebellenleger overleven in de jungle in het oosten van Cuba, de Sierra Maestra. De CBS ploeg klimt mee de berg op, waar op de top Castro een interview geeft en de rebellen provoceren door hun wapens af te schieten. Tot dan toe was onduidelijk of Castro überhaupt de gevechten met de troepen van dictator Batista had overleefd na de landing in Cuba van het gammele bootje waarmee hij, zijn broer Raul en Ernesto 'Che' Guevara en 82 andere rebellen de oversteek vanuit Mexico hadden gemaakt. Deze guerrilleros zijn ook een voorbeeld geweest voor veel latere bevrijdingslegers in Latijns-Amerika.
De documentaire Está todo bien volgt de jonge Venezolaanse arts Efraím Vega, activist Francisco Valencia en kankerpatiënte Mildred Varela tijdens de humanitaire crisis die Venezuela de laatste jaren teistert. De opnames werden in het geheim gemaakt, nog voordat er economische sancties kwamen en de crisis groot internationaal nieuws werd. We zien drie fragmenten uit de film. Parlementsleden ruziën en schreeuwen door elkaar, terwijl artsen de noodklok luiden over de crisis in de gezondheidszorg. Ook zien we Mildred Varela in gesprek met haar arts over het medicijntekort en het schrijnende vooruitzicht wanneer haar medicijnenvoorraad op is, en een apotheker die elke dag moet uitleggen dat de voorraad op is en dat het onduidelijk is wanneer er nieuwe aanvoer komt. Nina Jurna heeft zelf veel verhalen gemaakt over de Venezolaanse crisis en de inmiddels meer dan 4 miljoen vluchtelingen die het land verlieten. Está todo bien wordt maandagavond uitgezonden op NPO 2 Extra.
De Colombiaanse schrijver en journalist Gabriel García Márquez ontving in 1982 de Nobelprijs voor de Literatuur. De KRO maakte daarna een lange reportage over hem. In dit fragment zien we hem vertellen over zijn jeugd in het huis van zijn grootouders bij wie hij opgroeide. Nina Jurna was verslaafd aan zijn boeken toen ze jong was en voor haar laat dit fragment de passie, schoonheid en spiritualiteit zien die volgens haar ook zo kenmerkend zijn voor Latijns-Amerika.
De Atacama woestijn in Chili is het droogste gebied op aarde. Door de droogte op het land en de heldere lucht is dit de ideale plek voor het bestuderen van de geschiedenis, zowel die van de kosmos als van de oude pre-Columbiaanse culturen. Filmmaker Patricio Guzmán maakte er de poëtische documentaire Nostalgia de la Luz over. Onder de dictatuur van Augusto Pinochet (1973-1990) verdwenen duizenden politieke tegenstanders van het regime en werden hun lichamen achtergelaten in deze woestijn. In dit fragment zien we de zus van een van die tegenstanders, die door de woestijn loopt en enkele botresten vindt. Zij vertelt aangrijpend over de ‘hereniging’ met haar overleden broer. Het valt Nina Jurna op dat het vaak de Latijns-Amerikaanse vrouwen zijn die blijven vechten en strijden om de waarheid te achterhalen en gerechtigheid te vinden. Patricio Guzmán is dit jaar hoofdgast bij IDFA.
In de Surinaamse speelfilm Wan Pipel raakt de Nederlandse student Roy helemaal in de ban van zijn geboorteland Suriname als hij daarnaar terugkeert omdat zijn moeder op sterven ligt. Hij wordt verliefd op de Hindostaanse Rubia, maar de vaders van beiden zijn sterk tegen hun relatie. Romeo en Julia in Paramaribo dus. In dit fragment hebben Roy en Rubia een discussie over de strenge culturele regels in Suriname en raakt Roy gefrustreerd omdat het land waarvan hij zoveel houdt zich vastklampt aan verouderde ideeën. Nina Jurna heeft vanaf 2000 meer dan tien jaar in Suriname gewoond en gewerkt en raakte ook verslingerd aan het land waar de familie van haar biologische moeder vandaan komt.
De documentaire Motherland: A Genetic Journey volgt drie zwarte Britten die middels DNA-testen laten onderzoeken waar hun genetische wortels liggen. In het fragment dat Nina Jurna uitkoos zien we de 23-jarige Mark die zich meer Afrikaans dan Brits voelt. Bij de eerste test die de mannelijke lijn in kaart brengt blijkt een van zijn voorouders Europees te zijn, wat hem totaal verrast. Een test naar de vrouwelijke genetische lijn wijst richting een voorouder van de Kanuri stam in Niger. Dat was het antwoord dat Mark wilde horen. Nina Jurna koos dit fragment om te praten over de complexiteit van het slavernijverleden en hoe dat doorwerkt in onze identiteit. Zelf heeft ze het slavernijverleden van haar voorouders ook uitgezocht - maar dan door middel van registers - en deed ze een DNA-test om de verwantschap met haar biologische vader vast te stellen.
De documentaireserie Black in Latin America is gebaseerd op het gelijknamige boek van hoogleraar Henry Louis Gates Jr. en onderzoekt Latijns-Amerikaanse landen waarvan de Afrikaanse geschiedenis weinig bekend is. In dit fragment vertelt Gates over de slavenopstand tegen de Franse overheersers in Haïti, wat in 1804 leidde tot de eerste onafhankelijke zwarte republiek in de Nieuwe Wereld. Nina Jurna laat dit fragment zien omdat we Haïti vooral kennen van armoede, dictators en natuurrampen, terwijl de voor velen onbekende geschiedenis heel uniek is: de vodou-opstand die al in 1792 leidde tot het einde van de slavernij in het land.
Rio de Janeiro is de carnavalshoofdstad van de wereld en elk jaar nemen sambascholen het tegen elkaar op in enorme optochten vol dans en praalwagens. Het thema van de winnende sambaschool Mangueira was dit jaar de geschiedenis van de zwarte en oorspronkelijke bevolking van Brazilië en de armen, met speciale aandacht voor activiste en gemeenteraadslid Marielle Franco, die in 2018 werd vermoord. In dit fragment zien we een deel van hun optocht, die een politiek standpunt inneemt door aandacht te vragen voor de bloedige tijd van de dictatuur (1964-1985) en door figuren uit de witte, koloniale geschiedenis te laten vervangen door zwarte en inheemse personages. Nina Jurna koos dit fragment omdat ze ziet dat er, tegelijk met de verkiezing van de ultrarechtse Bolsonaro, ook een opleving is van progressieve stemmen en dat verschillende tegenbewegingen zich verenigen.
Begin juli 2019 overleed de grondlegger van de bossa nova: João Gilberto. In dit fragment zingt hij met zijn dochter Bebel het nummer Chega de Saudade, live op Globo TV in 1980. Nina Jurna vindt dit nummer een van de mooiste bossa nova nummers die er zijn. Het moeilijk te vertalen woord saudade betekent iets als 'weemoed' of 'melancholie'.
Het hele gesprek met Nina Jurna is beschikbaar als podcast. De fragmenten zijn hierdoor niet meer te zien, daarom beschrijven we ze in een voice-over. De gesprekken zijn verder onaangepast.
Abonneer je om niets te missen via ►iTunes, ►RSS-feed, ►Stitcher of luister via deze pagina. Luister hier naar de podcasts van andere afleveringen.