Actrice, schrijver en theatermaker Nazmiye Oral (1969) is op 2 augustus de derde gast in VPRO Zomergasten.
De hele aflevering is niet meer terug te kijken vanwege rechtenbeperkingen. Hierboven zie je een samenvatting in 20 minuten, de losse gesprekken zijn hieronder wel nog beschikbaar.
Actrice, schrijver en theatermaker Nazmiye Oral (Hengelo, 1969) is op 2 augustus de derde gast van Janine Abbring in VPRO Zomergasten. Oral, winnaar van een Gouden Kalf, stond van Amsterdam tot New York op het podium met de taboedoorbrekende voorstelling Gesluierde Monologen. Samen met haar moeder speelde ze in Niet Meer Zonder Jou. Ze is een veelgevraagd columnist. In haar werk zoekt Oral steeds naar hoe je je kunt verhouden tot andersdenkenden zonder jezelf te verloochenen. Of dat nu haar traditioneel Turkse familieleden zijn, of mensen die politiek ver van haar af staan.
‘Mijn hele leven gaat over ‘anders zijn’, ten opzichte van de Turkse en de Nederlandse groep. Tegelijk wilde ik niet bij een groep horen als dat betekende dat die anderen minder waren of slecht. Ik wil laten zien hoe je op zoek kunt gaan naar verbinding met mensen die anders denken dan jij. Mijn avond moet gaan over hoe je van 'de ander' familie kunt maken. Humor was daarbij heel lang niet mijn ding. Maar humor is een vrij veld; daar is geen goed of fout, het geeft troost. Welke kleur je ook hebt, je herkent elkaar in humor. Dus ja, ook humor komt aan bod’
Oral, geboren in Hengelo in een traditioneel Turks gezin, werd toen ze zes jaar was naar Turkije gestuurd, naar haar opa en oma in een klein dorpje aan zee met lemen huisjes. ‘s Middags wachtte ze op de divan tot de tv ‘openging’ met het beeld van het mausoleum van Atatürk, beelden van de wapperende Turkse vlag en het Turkse volkslied. Na vier jaar keerde ze terug in Hengelo. Terug naar haar traditionele Turkse moeder, die haar wilde uithuwelijken aan de zoon van vrienden. Nazmiye weigerde, koos voor de kunstacademie en ging in Arnhem op kamers. Ze trouwde - en scheidde - van een Nederlandse man met wie ze twee dochters kreeg.
Oral startte haar acteercarrière in de jaren 90 in de series Baantjer en Oppassen! Ze was één van de oprichters van de toneelgroep Adelheid+Zina, een gezelschap van theatermakers uit verschillende culturen en verschillende disciplines. Met de theatervoorstelling Gesluierde Monologen, indringende en intieme verhalen over de in Nederland wonende moslimvrouw, reisde ze de hele wereld over. Over de relatie met haar eigen traditioneel Turkse moeder maakte de vrijgevochten Oral de intieme voorstelling Niet Meer Zonder Jou die geselecteerd werd voor het Holland Festival en waarmee ze twee jaar lang samen met haar moeder Havva, tot in New York, op het podium stond.
Ze is een veelgevraagd columnist, (o.a. de Volkskrant, het tv-programma Nieuwe Maan en de Gelderlander) die geen blad voor de mond neemt en 'de ander', hoe radicaal anders ook, steeds probeert te begrijpen en accepteren. Haar interview met Pim Fortuyn werd op 5 mei 2002, de dag voor hij werd vermoord, uitgezonden. Als onderdeel van de Wijksafari’s van het theatergezelschap Adelheid+Zina, woonde ze twee weken lang bij Nicky, een fervent aanhanger van Wilders.
In 2011 verscheen haar roman Zehra, waarvoor zij genomineerd werd voor de E. du Perronprijs, over een 13-jarig meisje dat verstoten wordt door haar moeder en na omzwervingen in de leer komt bij een oudere vrouw die de lijkenwasser van het dorp is.
Nazmiye Oral maakte en speelde deze winter, samen met Adelheid Roosen en Toneelgroep Oostpool de voorstelling God is een Moeder; verhalen over acceptatie, twijfel en verstoting opgehaald uit de christelijke en islamitische gemeenschap. Dit seizoen was ze te zien in de series Koppensnellers, Hoogvliegers en de satirische comedy Nieuw Zeer, waarvoor ze nu meeschrijft aan een tweede seizoen.
Nazmiye Oral begint haar avond met een fragment uit haar jeugd. Ze is geboren in Hengelo, maar van haar 6e tot haar 10e jaar woonde ze bij haar grootouders in een klein dorpje in Turkije. Atatürk werd daar in die jaren opgehemeld en vereerd. Op tv, overal in de samenleving. Ook de schooljeugd moest mee doen aan die verering. In dit fragment zien we een eerbetoon van het kinderkoor van de Turkse Staatsomroep ter gelegenheid van de nagedachtenis van zijn sterfdag bij het mausoleum van Atatürk. Oral griezelt van die indoctrinatie.
In de dagelijkse Turkse goed bekeken talkshow Müge Anlı ile Tatlı Sert ontvangt de presentatrice Anlı mensen met allerlei problemen: van relaties die stuklopen tot verkrachting en getuigen van moord. In dit fragment is de vader van een ontvoerder van een meisje aan de telefoon, in de studio zitten de ouders van het meisje. De vader van de dader probeert de ouders van het meisje zwart te maken en Müge Anlı grijpt in. Boos houdt Anlı de vader van de ontvoerder en de kijkers voor dat een meisje van 14 nog maar een kind is en veel te jong om te trouwen. Nazmiye Oral is groot fan van deze show, omdat hier de gewone Turken aan het woord komen, wat bijna nergens anders het geval is. Ze prijst Mug Anli omdat ze van haar hart geen moordkuil maakt en de kijkers voorhoudt dat het tijd is om achterhaalde standpunten los te laten.
De Netflix serie Messiah gaat over de jonge prediker Al-Masih, die zijn boodschap over liefde en vrede met de wereld wil delen. De CIA is bang dat hij voor opschudding zorgt, misschien zelfs een terrorist is, en houdt hem nauwlettend in de gaten. In deze scène uit de tweede aflevering zien we Al-Masih prediken op de Tempelberg in het oude Jeruzalem, een heilige plaats voor zowel Joden, christenen als moslims. Tijdens zijn rede worden er schoten gelost, waarbij een jongetje gewond raakt. Na handoplegging door Al-Masih blijkt hij echter ongedeerd. Nazmiye Oral laat dit fragment zien omdat rebellen als Al-Masih de mensen oproepen wakker te worden, hun eigen verantwoordelijkheid te nemen en te vertrouwen op hun eigen kracht.
In Danny zoekt problemen onderzoekt verslaggever Danny Ghosen hoe het is om te leven in de spanning van een probleemwijk. We zien een fragment dat zich afspeelt vlak na de nieuwjaarsnacht in Keulen waarin vrouwen zijn aangerand door Syrische mannen. In de Utrechtse wijk Overvecht komt een asielzoekerscentrum en de buurtbewoners protesteren. Aan het woord komt wijkbewoner Ries van Dijk, die zich zorgen maakt over ‘testosteronbommen’. Hij dreigt het toekomstige AZC in brand te steken. Na Danny zoekt problemen neemt Ries van Dijk deel aan een Wijksafari, een toneelgezelschap dat Nazmiye samen met o.a. Adelheid Roosen heeft opgericht. Hij leert een Syrisch/Palestijns gezin kennen, waarna zijn mening over vluchtelingen verandert. Nazmiye Oral wil laten zien hoe belangrijk contact en verbinding met ‘de ander’ is om elkaar te begrijpen en te accepteren.
In de documentaire Ganz Unten doet journalist Günter Wallraff zich voor als een Turkse gastarbeider in West-Duitsland. We zien hoe hij samen met zijn Turkse collega’s in een busje wordt vervoerd om aan het werk gezet te worden: schoonmaken op een bouwplaats. De documentaire werd gemaakt naar aanleiding van het gelijknamige boek van Wallraff, dat een verkoopsucces was en veel discussie en controverse opleverde. Nazmiye Oral, wiens ouders als gastarbeiders naar Hengelo kwamen, bespreekt deze manier van undercover journalistiek, die weliswaar de positie van gastarbeiders aan de kaak stelt, maar ze in haar ogen ook weg zet als slachtoffers.
In de Turkse film Saf wonen de idealistische Kamir (Erol Afsin) en zijn pragmatischer neef samen in een wijk in Istanbul waar projectontwikkelaars slecht betaalde Turken en gevluchte Syriërs inzetten om nieuwbouwprojecten uit de grond te stampen. Kamir neemt noodgedwongen een baan over van een Syriër die door een bedrijfsongeval niet kan werken, maar voelt zich dan schuldig. Niet alleen de Syriër is kwaad op hem omdat hij zijn baan heeft ingepikt, maar ook zijn Turkse collega’s zijn woedend omdat hij onder het afgesproken loon is gaan werken. In deze scène zien we hoe hij in de bedrijfskantine wordt geconfronteerd met de woede van zijn collega’s. Saf is de keuzefilm van Nazmiye Oral, die ze wil laten zien om aan te geven dat de geschiedenis zich herhaalt. Zoals Turken eerst naar Duitsland kwamen en daar slecht werden behandeld, zo gebeurt het nu in Turkije met Syriërs.
Only Human: The Strangest Village in Britain is een documentaire over een Brits dorpje waarin mensen met een leerachterstand en verstandelijk gehandicapten samen leven en werken met vrijwilligers en beroepskrachten. In dit fragment zien we hoe Anthony, een van de bewoners, zich staande probeert te houden tegen de bazige mede-bewoner Pamela. Nazmiye Oral koos dit fragment omdat zij opgroeide met een verstandelijk gehandicapt broertje en een zusje met een laag IQ. Moeilijk, maar ook heel mooi en lastig uit te leggen aan anderen. Dit fragment was voor haar 'totale herkenning'.
Ergens in Japan aan de kust op een heuvel staat een witte telefooncel, met daarin een zwarte ouderwetse telefoon. De eigenaar plaatste deze telefoon in 2011 om zo te kunnen praten met zijn overleden neef. Na de tsunami in datzelfde jaar bezochten duizenden mensen de telefoon om met hun overleden dierbaren te praten. De documentaire The Phone of the Wind brengt in beeld hoe de niet aangesloten telefoon een vorm biedt om te kunnen rouwen en verdriet te kunnen verwerken. In dit fragment zien we hoe de oudste zoon van zijn familie zijn moeder, broertje en zusje mee neemt naar deze bijzondere plek, om te praten met hun vader die sinds de tsunami vermist is. Oral, zelf de oudste, vindt het mooi hoe hij als oudste kind verantwoordelijkheid voelt voor de andere gezinsleden. Ze wil dit fragment ook laten zien om te illustreren hoe belangrijk het is om een vorm te vinden om met elkaar te kunnen praten over onderwerpen die vaak 'onder de grond blijven', vooral tussen familieleden. Zo maakte zij zelf de aangrijpende voorstelling Niet meer zonder jou waarin ze samen met haar moeder op het toneel stond en geen vraag onbesproken liet. Dit jaar verscheen ook een speelfilm over deze 'phone of the wind'.
In de horrorfilm The Entity wordt de alleenstaande moeder Carla het slachtoffer van paranormale activiteiten in haar huis. Een geest valt haar meerdere malen aan en verkracht haar. In deze scène zien we hoe Carla door de geest wordt geslagen en op het bed wordt geduwd, met een kussen over haar gezicht. Als ze begint te schreeuwen komen haar kinderen in paniek de kamer binnen rennen maar van de geest is geen spoor te bekennen. Deze scène doet Nazmiye Oral denken aan de 'buitenaardse oerkracht' die op een nacht bezit van haar nam toen ze zich als negentienjarige niet durfde te verzetten tegen het huwelijk dat haar moeder voor haar gearrangeerd had. Hierna vond ze de kracht haar eigen weg te gaan.
In de Nederlandse speelfilm Bastille is de Joodse geschiedenisleraar Paul (Derek de Lint) al jaren bezig met het schrijven van een roman over wat er gebeurd zou zijn als Lodewijk XVI niet onthoofd zou zijn. Het lukt hem maar niet het boek te voltooien omdat hij, als overlever van de holocaust, blijft tobben over de vraag of de geschiedenis volgens een vooropgezet plan verloopt, of op louter toeval berust. In deze scène vraagt hij professor Polak (gespeeld door Ischa Meijer) advies over zijn boek. Polak houdt hem voor dat ‘schrijven niets oplost’. Nazmiye Oral zag als jong meisje Derek de Lint in deze rol en wist dat ze later een Nederlandse schrijver als partner wilde. In tegenstelling tot wat Polak zegt, zijn schrijven - en kunst - voor haar juist krachtige instrumenten om alles te kunnen onderzoeken en te verwoorden.
Richard Pryor was een Amerikaanse stand-up comedian, acteur en schrijver. In zijn show Live on the Sunset Strip vertelt hij over zijn cocaïneverslaving. We zien hoe hij genadeloos eerlijk is over zijn verslaving en de overweerstanbare aantrekkingskracht van de waterpijp waarmee hij zijn cocaïne rookte. Voor Nazmiye is humor belangrijk. Het is een vrij veld, waarbinnen alles gezegd mag worden, mits je je verantwoordelijkheid als mens neemt. Humor geeft troost. Het verbindt, want het laat zien dat iedereen maar wat aankleunt in het leven.
De thriller Revolver van Guy Ritchie gaat over de intriges binnen de gokwereld. Jason Statham speelt de goklustige Jake Green. Green is goed in zijn vak en wanneer hij het opneemt tegen crimineel en casino-eigenaar Macha wint Green van hem. Dat laat de gewelddadige crimineel niet zomaar gebeuren en voordat hij het weet zit Green verstrikt in een web van achtervolgers en manipulatieve criminelen die spelletjes spelen met zijn psyche. In deze scène zien we de claustofobische Green in een lift die plotseling tot stilstand komt. Hij raakt in gevecht met zijn ego over kwetsbaarheid, het accepteren van fouten en angsten en we zien hem worstelen om weer controle over zijn leven te krijgen. Nazmiye Oral bewondert de acteerprestaties van Statham en herkent in deze scène de interne worsteling met het ego dat ze, als 51 jarige, niet langer meer als vijand ziet, maar meer als een 'bemoeizuchtige vriendin'.