Floris Alkemade in het kort

Floris Alkemade

Architect en Rijksbouwmeester Floris Alkemade (Sint-Oedenrode 1961) opent op 18 juli het nieuwe seizoen van VPRO Zomergasten. Janine Abbring interviewt hem over zijn ideale televisieavond.

De hele aflevering is niet meer terug te kijken vanwege rechtenbeperkingen. Hierboven zie je enkele fragmenten, gebundeld per thema. De losse gesprekken - zonder tv- en filmfragmenten - zie je onderaan deze pagina.

Deze zomer neemt Floris Alkemade na zes jaar afscheid als Rijksbouwmeester. Alkemade presenteerde tijdens zijn termijn namens het College van Rijksadviseurs Panorama Nederland, een toekomstperspectief voor de inrichting van Nederland, met als hoofdthema’s water, boerenland, verstedelijking en duurzame energie. Tijdens de coronacrisis verscheen zijn essay De toekomst van Nederland: de kunst om van richting te veranderen. Alkemade was partner bij het mede door Rem Koolhaas opgerichte architectenbureau OMA (Office for Metropolitan Architecture) en startte daarna zijn eigen kantoor FAA (Floris Alkemade Architects), dat vanuit Sint-Oedenrode, Brussel en Parijs opereert.

snel naar

'Zo’n uitnodiging is alsof je in je huis opeens een extra kamer ontdekt. Je begint meteen te dromen, er komt een stroom van ideeën op gang. Ik hoop dat er in mijn avond een soort verlangen naar de toekomst opgewekt kan worden. Alle grote vragen die we op ons afgevuurd krijgen zijn voor een groot deel ruimtelijke vragen: klimaatverandering, de stijgende zeespiegel, de energietransitie, voedselproductie, woningbouw. Eigenlijk kun je de vraag die aan ons als levende generatie gesteld wordt samenvatten als “Hoe kunnen we ons leven zó inrichten dat we niet langer een spoor van verwoesting achterlaten?” Dat gaat het beste wat we in ons hebben naar boven halen. In essentie is het geen technische vraag, maar een culturele en maatschappelijke vraag die aan onze verbeeldingskracht gesteld wordt.'

- Floris Alkemade
© Daniel Ashes

rijksbouwmeester

De Rijksbouwmeester is een typisch Nederlandse functie, die al meer dan twee eeuwen bestaat. Vroeger was de ‘architect des konings’ verantwoordelijk voor de koninklijke paleizen. Hoewel dat nog steeds in de portefeuille zit – Alkemade begeleidde de grote verbouwing van Huis ten Bosch, het woonpaleis van Koning Willem-Alexander – is de Rijksbouwmeester tegenwoordig verantwoordelijk voor het bewaken van de architectonische kwaliteit van al het rijksvastgoed. Daarnaast is de Rijksbouwmeester voorzitter van het College van Rijksadviseurs en in die functie kan Alkemade bewindspersonen gevraagd en ongevraagd adviseren op het gebied van architectuur, stedenbouw en landschap.

binnenhof

Deze zomer neemt Alkemade na zes jaar afscheid als Rijksbouwmeester. Dan zal ook het ingewikkeldste deel van het proces rond een aantal grote projecten die hij begeleidde zijn afgerond, met name de verbouwing van het Binnenhof in Den Haag, maar ook de aanstaande opening van het Holocaust Namenmonument in Amsterdam dat hij vanuit zijn positie ondersteund heeft. Op verzoek van het Ministerie van Binnenlandse Zaken was zijn mandaat met een jaar verlengd. Rond de verbouwing van het Binnenhof ontstond veel politieke discussie, onder meer over de door architect Ellen van Loon ontworpen tropische tuin op de plek waar ooit de gracht rond het Binnenhof liep, die volgens politici niet paste bij de wens voor een sobere verbouwing. Alkemade reageerde hierop in een interview in de Volkskrant (19 april 2019): ‘zoveel belastinggeld vertimmeren en dan verandering categorisch afwijzen heeft niets met sober en doelmatig te maken. Het is een uit angst geboren vorm van verspilling.’ Hij voegde toe dat hij zichzelf wel een gebrek aan communicatie verweet: ‘Binnen de grenzen van de geheimhouding had ik meer kunnen uitleggen.’

curriculum vitae

Floris Alkemade groeide op in Sint-Oedenrode op het Brabantse platteland, in het huis waar hij nu zelf weer woont. Omdat hij te veel rondzwierf en vocht stuurden zijn ouders hem naar een door de paters Salvatorianen geleid internaat in Vlaanderen. Daarna schreef hij zich na slechts één week in militaire dienst in voor de studie Bouwkunde aan de Technische Universiteit Delft. Na zijn afstuderen in 1989 werkte hij achttien jaar voor architectenbureau O.M.A. (Office for Metropolitan Architecture), waarvan de laatste zeven als architect-partner. Bij O.M.A. was hij onder meer verantwoordelijk voor het nieuwe stadshart van Almere, het masterplan rond het TGV station Euralille in Lille (Frankrijk) en het Ruhrmuseum in de oude kolenwasserij Zeche Zollverein in het Duitse Essen. In 2008 richtte hij zijn eigen bureau FAA (Floris Alkemade Architects) op, waarmee hij als ‘architecte coordinateur’ de herontwikkeling van het 600m lange entrepotgebouw MacDonald in Parijs voor zijn rekening nam. Naast zijn werk als architect en stedenbouwkundige was Alkemade van 2014 tot 2019 lector aan de Academie van Bouwkunst Amsterdam. In september 2015 volgde hij Frits van Dongen op als Rijksbouwmeester. Alkemade werd in 2018 verkozen tot Architect van het Jaar.

Floris Alkemade is de eerste Zomergast van 2021. Janine Abbring praat met hem op zondag 18 juli om 20.20 uur op NPO 2.

fragmenten

uitgekozen door Floris Alkemade

Dankzij extra geld maken wij het elk jaar waar. Geef je om Zomergasten? Word donateur! →

Inbreken kasteel Almere

YouTube, @VanKwaliteit, 2017

Floris Alkemade opent zijn Zomergastenavond met een stel kwajongens die voor hun YouTube-kanaal inbreken bij Kasteel Almere. Hoewel het uitzicht anders doet vermoeden, is dit geen ruïne uit de middeleeuwen: het kasteel werd begin jaren 2000 gebouwd om dienst te doen als trouwlocatie, maar het project werd vanwege financiële malaise nooit afgemaakt. Met dit fragment bevraagt Alkemade de romantisering van het verleden. Waarom willen we terug in plaats van vooruit? Zijn we niet sterk genoeg om in onze eigen tijd te leven?

Terug naar boven ↑

Verbouwing Binnenhof

RTL, RTL Z, 2019

Als Rijksbouwmeester is Floris Alkemade vanzelfsprekend betrokken bij de grootschalige renovatie van het Binnenhof: het politieke hart van Nederland kampt met versleten techniek en lekkende daken. Een ingewikkeld dossier waar een lange adem voor nodig is.

In dit fragment van RTL Z wandelt verslaggever Frits Wester met Tweede Kamerlid Sandra Beckerman (SP) door het gebouw. De politicus is kritisch over het budget van de verbouwing, de beoogde veranderingen - in het bijzonder de ‘palmboomtuin’ - en ze spreekt over ‘oppermachtige architecten’. Alkemade reageert op die kritiek, wijst op de kortzichtigheid van de politiek en bespreekt natuurlijk het gebouw.

Terug naar boven ↑

Tamika Mallory

tamikadmallory.com, Until Freedom 2020, 2020

In deze toespraak na de dood van George Floyd en de daaropvolgende protesten, houdt ook activist Tamika Mallory een vurig pleidooi voor solidariteit. Ze roept op de agenten te arresteren die verantwoordelijk zijn voor de moord op Floyd en om álle agenten te arresteren die verantwoordelijk zijn voor geweld tegen mensen van kleur. 

Ze ageert ook tegen de Amerikaanse president Donald Trump en diens opmerking 'When the looting starts, the shooting starts.' Een onverholen dreigement nadat er tijdens rellen ook plunderingen plaatsvonden: ‘Amerika heeft Zwarte mensen geplunderd, heeft z'n inheemse bevolking geplunderd - we hebben het van jullie geleerd.’

Alkemade neemt dit fragment mee als voorbeeld van de noodzaak tot verandering. Daarbij bespreekt hij met Janine ook segregatie in steden en hoe verdichting stadsbewoners letterlijk en figuurlijk dichterbij elkaar kan brengen.

Terug naar boven ↑

Simone de Beauvoir et Jean-Paul Sartre: un portrait croisé

Max Cacopardo, Radio Canada, 1967

Verandering begint bij discussie, betoogt Floris Alkemade. Om dat punt te maken, neemt hij onder andere dit fragment mee, waarin schrijver Simone de Beauvoir gevraagd wordt naar De tweede sekse (1949). Dit standaardwerk binnen het feminisme is ten tijde van het gesprek al bijna twintig jaar oud, maar wat is er daadwerkelijk in die tijd veranderd? De Beauvoir is duidelijk in haar antwoord: ‘Het gaat helemaal niet goed.’ 

De schrijver houdt daarop een bevlogen betoog voor vrouwelijke deelname aan de arbeidsmarkt, ageert tegen de regressie in Frankrijk en tegen de dominante klasse die man en vrouw depolitiseert. Alkemade wil met dit fragment De Beauvoirs pleidooi voor solidariteit kracht bij zetten: verandering is een sociale noodzaak. 

De film, waarin we ook haar leven met metgezel en mede-schrijver Jean-Paul Sartre zien, wordt maandag 19 juli om 20.30 uur uitgezonden op NPO 2 Extra.

Terug naar boven ↑

The Hadza: Last of the First

Bill Benenson, Benenson Productions Journeyman Pictures, 2014

De Hadzastam in Tanzania leeft volgens haar inheemse gewoonten, als nomadische jagers en verzamelaars. In drie scènes uit de documentaire The Hadza: Last of the First (2014) krijgen we inzicht in het probleemoplossende karakter van deze stam. Eerst zien we de unieke samenwerking tussen de Hadza en de honingspeurder, een vogel die zijn naam eer aan doet. Laatstgenoemde leidt richting het bijennest, de stamleden oogsten de honing en als beloning krijgt de vogel de honingraat. 

In de tweede scène vertellen de jongens Neeje en Shinje hoe zij geslagen werden op school en besloten terug te keren naar huis. Op de vraag hoe zij hun weg wisten te vinden, lachen ze besmuikt. ‘Wij zijn Hazda.’

In de derde en laatste scène vertelt de oudere Kaunda hoe hij van gedachten is veranderd met betrekking tot school: eerst was hij tegen het naar school gaan van zijn stamleden, maar nu hij ziet hoe hun manier van leven wordt bedreigd, stimuleert hij het schoolgaan.

Floris Alkemade bewondert de vindingrijkheid van de Hadza en de manier waarop zij zich, onder meer via Lévy-vluchten (ook wel survival walks), aanpassen aan hun omgeving en hun omstandigheden.

Terug naar boven ↑

© Floris Alkemade

Big Bang

Ori Gersht, 2006

In dit kunstwerk van de Israëlische fotograaf Ori Gersht wordt een stilleven van een bloemenvaas bruut doorboord: tergend langzaam zien we de vaas en de inhoud exploderen, waarna toch ook weer iets nieuws ontstaat. Kortom: het leven is altijd in beweging.

Terug naar boven ↑

Permis de penser

Sylvain Bergère, MK2TV, Arte France, 2005

‘In mijn poëzie kan ik rustig of gelukkig zijn, dat is vrijwel onbereikbaar in romans,’ zegt de Franse schrijver Michel Houellebecq onder andere in dit fragment. In een interview met Laure Adler roemt hij poëzie en schilderkunst; in tegenstelling tot de literatuur weten zij het geluk te vatten, stelt hij. Daarvoor is het genre van de roman niet geschikt. Floris Alkemade is gegrepen door dit gesprek en Houellebecqs betoog. Om iets te kunnen veranderen, hebben we een andere taal nodig, schetst de architect, en andere manieren om problemen en oplossingen uit te drukken. 

Terug naar boven ↑

Atelierbezoek

Lies Westenburg, VPRO, 1962

Antilogisch noemt kunstenaar Constant Nieuwenhuys het ontwerp van zijn ‘Nieuw Babylon’: waar de bijbelse stad ten onder ging aan spraakverwarring en onbegrip, zijn die kwaliteiten in dit ontwerp het hoogste goed. Nieuw Babylon is er niet voor de werkende, maar voor de spelende mens: een plek waar robots het nuttige werk doen en wij vrij zijn om onze creativiteit los te laten. Floris Alkemade bewondert deze gedachte en de manier waarop Nieuwenhuys te werk ging, met een geheel eigen kijk op het stadsleven.

Terug naar boven ↑

Wired

Condé Nast Publications, 2000

Floris Alkemade werkte achttien jaar lang samen met Rem Koolhaas in zijn architectenbureau OMA (Office for Metropolitan Architecture). In dit korte fragment bezoeken we een van de kantoren van dat bureau en zien we hoe Koolhaas en zijn team werken aan ontwerpen voor onder andere Prada en Universal Studios. Tussen de verschillende maquettes en architecten weet Koolhaas feilloos - soms op het genadeloze af - zijn medewerkers te bewegen en te inspireren tot scherpe keuzes. Daarmee krijgt de kijker niet alleen inzicht in hoe Koolhaas te werk ging, maar ook binnen welke omgeving Alkemade tot wasdom kwam.

Terug naar boven ↑

Wedden dat ik het kan

Talpa Network, 2012

Duidelijker kan de spelende mens niet naar voren komen dan in dit fragment uit Wedden dat ik het kan, de spelshow die geleid werd door Jeroen van der Boom. Deelnemers Amber en Audrey wedden erop dat Amber in één minuut vijftien keer een handstand kan maken in een kliko. Een bijzonder podium voor iets wat onmogelijk lijkt, maar dat niet is.

Terug naar boven ↑

de afstudeergroep van Rem Koolhaas

© Floris Alkemade

Apollo Guidance Computer

Curious Marc, 2018

Over technologie gesproken. Floris Alkemade neemt ook dit fragment mee, waarin computer-restaurateur Marc Verdiell (@curiousmarc) een heilige graal onder vintage computers onder handen mag nemen: de Apollo Guidance Computer, waarmee de reis naar de maan in de jaren zestig werd ondernomen. Het is een aantal minuten ongegeneerd nerden over technologie die de mensheid een giant leap bracht, maar ook verstoft is geraakt.

Terug naar boven ↑

Stalker

Andrej Tarkovski, MosFilm, 1979

Floris Alkemade kijkt minstens iedere paar jaar een keer naar de film Stalker (1979) van de Russische regisseur Andrej Tarkovski. In dit science fiction-kunst-drama zien we hoe de mysterieuze ‘Stalker’ zijn klanten gidst van een grijze industriële wereld, naar een natuurrijke en ook bovennatuurlijke ‘Zone’. Daar is een kamer te vinden die je diepste verlangen waarmaakt. Alkemade is gefascineerd door de thema’s van deze film - hoe gaan we de confrontatie aan met onze diepste verlangens? - en in het bijzonder de esthetiek en ritme van Tarkovski’s cinematografie. Stalker is Alkemade’s keuzefilm en is direct na de uitzending te zien.

Terug naar boven ↑

Die Zauberflöte

Wolfgang Amadeus Mozart, Deutsche Grammophon, 2008

De avond wordt afgesloten met dit optreden van Concerto Köln en in het bijzonder de prestatie van sopraan Patricia Petibon. Zij waagt zich aan 'Der hölle Rache - kocht in meinem Herzen', een aria uit Mozarts Die Zauberflöte. Door de extreem hoge noten en de vele snelle toonwisselingen staat deze aria bekend als een van de moeilijkste voor een sopraan. Floris Alkemade ziet in dit fragment het plezier dat kan ontstaan als je jezelf uitdaagt.

Terug naar boven ↑