Voor het eerst in negen jaar verscheen er deze week een nieuw album van trompettist, componist en visionair Jon Hassell (1937). Acht klankschilderingen verzameld onder de toepasselijke titel Listening to pictures. Het album is het eerste van een beoogde reeks 'pentimento' - een term uit de schilderkunst voor beelden, vormen of penseelstreken die veranderd of overgeschilderd zijn maar door de nieuwe verflaag heen nog zichtbaar zijn. Een mooie metafoor voor wat Hassell in de studio gedaan heeft met opnamen van zijn concerten: 'new layers that get erased in places that let the underlying pattern come to the top and be seen (or heard)', zoals hij op zijn website schrijft.
Meestal luisteren we naar muziek als een lineair verschijnsel, een 'verhaal' dat ergens heen gaat, met een verwachting van 'wat er zometeen komt'. Maar, zo betoogt Hassell, een andere invalshoek is ook mogelijk: 'vertical listening'. Luisteren naar wat er nú gebeurt... met je oren de klank in je opnemen om de 'vormen' die je hoort - niet ziet, maar hoort! - in je op te nemen, en er dan achter te komen dat die vormen langzaam veranderen.
Meer van dergelijke 'stilstaande' muziek in Vrije Geluiden op NPO Radio 4 in het weekend van 7 en 8 juli 2018.
Jon Hassell
luisteren naar kleuren en vormen
Zulke 'stilstaande' muziek - muziek die niet een duidelijk verhalend tijdsverloop heeft, maar de luisteraar omhult als een landschap waar je doorheen wandelt - maakt Jon Hassell al sinds de jaren '70. Op albums onder zijn eigen naam, of als bijdragen aan de muziek van andere artiesten. De term die hij voor zijn manier van musiceren bedacht is 'Fourth World Music' - een hybride muzieksoort die tegelijk 'oud' en digitaal is, gecomponeerd en geïmproviseerd, westers en niet-westers. Vóór die tijd, en na zijn studie bij Karlheinz Stockhausen, was Hassell actief in de New Yorkse minimal music-scene, met LaMonte Young en Terry Riley.
Via de minimal-scene kwam Hassell in kontakt met raga-grootmeester Pandit Pran Nath. Vanaf dat moment is Hassell de Indiase kirana-zangstijl gaan 'vertalen' naar zijn instrument, de trompet. Samenwerking met bijvoorbeeld Brian Eno, David Sylvian, Peter Gabriel en Ry Cooder maakte hem wereldberoemd. Hassell speelde met Farafina, een groep dansers en drummers uit Burkina Faso; hij trad op met Marokkaanse musici; maakte dansmuziek voor Merce Cunningham en voor het Nederlands Danstheater; schreef een stuk in opdracht van het Kronos Quartet; en maakte muziek voor de film The Million Dollar Hotel van Wim Wenders.
Het vorige album dat Hassell uitbracht dateert alweer van 2009. Last night the moon came dropping its clothes in the street kwam uit op ECM en is een samenwerking met onder meer Scandinavische musici als Jan Bang en Eivind Aarset - namen die we graag associëren met die zo atmosferische 'nordic jazz'. Een sfeer die naadloos aansluit bij de Fourth World-sound van Hassell, waaraan nu met dit 'pentimento'-album - op zijn 81e! - een mooi nieuw hoofdstuk is toegevoegd. Met de speellijst hiernaast die gisteren door Hassell werd gepubliceerd heb je een flink overzicht van wat hij zelf allemaal heeft uitgebracht; op zijn website is ook veel te vinden over andere projecten.
Aad van Nieuwkerk
Misschien is het concert dat ik van Hassell zag in de Melkweg in Amsterdam, eind jaren '90, wel een van de indringendste concertervaringen ooit. Het was nog weken later net alsof de hypnotiserende klanken bezit hadden genomen van mijn hoofd, alsof de wereld plaats had gemaakt voor een mysterieuze plek die alleen uit muziek bestond. Dat is wat muziek soms met je kan doen.