Helen Mirren over Gosford Park: 'Ik ben niet zo'n uitbundig type'

De ontmoeting met actrice Helen Mirren vindt plaats in het chique Amsterdamse hotel The Grand. Een toepasselijke locatie, want de voormalige 'slaapplaats voor prinsen en edellieden' ademt dezelfde sfeer als het enorme landhuis Gosford Park in de gelijknamige nieuwe film van Robert Altman. Mirren speelt in deze kruising tussen Howards' End en Murder on the Orient Express de rol van Mrs Wilson, beheerster van Gosford Park. De film is genomineerd voor zeven Oscars, waaronder een voor Mirren in de categorie Beste Bijrol. De Engelse actrice, begin jaren negentig al overladen met prijzen voor haar rol als inspecteur Jane Tennison in de politieserie Prime Suspect, is niet erg onder de indruk van de nominatie.

Mirren: 'Het is vooral goed voor de film, die maar een klein marketing budget heeft. Oscarnominaties helpen dan enorm. Ik ben persoonlijk natuurlijk ook wel blij, maar als je kijkt wie er in het verleden wel, en nog belangrijker, wie geen Oscar hebben gewonnen, dan weet je dat je niet te veel belang aan een Oscar moet toekennen.'

U speelt tussen de crème de la crème van de Britse acteurs. Hoe was dat?
'Het zijn grote namen, maar vooral veel oude vrienden. Het voelde bijna als een familiebijeenkomst.'

Altman noemde u Britten zo 'well behaved', geen botsende ego's op de set.
'Alleen acteurs van een bepaald slag zijn bereid mee te werken aan een Robert Altman-film. Je weet van tevoren dat er alleen bijrollen zijn en geen hoofdrollen.'

Zijn laatste films zijn niet zo best, maakte u dat niet huiverig?
'Nee. Belangrijke regisseurs verkennen altijd nieuw terrein, maken een heleboel verschillende films, en die zijn niet altijd even goed. En toch blijven het grote kunstenaars. Misschien wel juist daarom. Bovendien, The Player is toch niet zo lang geleden?'

Tien jaar alweer.
'En daarna kwam nog Short Cuts, een van mijn favoriete films. Met Gosford Park zijn dat al drie goede films in tien jaar, dat is nog niet zo'n gekke score.'

Hoe raakte u betrokken bij de film?
'Dat was tijdens een feestje in New York. We stonden in de lift en omdat ik hem daarvoor maar één keer eerder had ontmoet stelde ik mezelf voor. Hij wist nog wie ik was en vertelde me nog in de lift dat hij een rol voor me had in zijn volgende film. Aanvankelijk hechtte ik daar niet zoveel waarde aan, want afspraken op feestjes zijn niet altijd even betrouwbaar, en ik heb me ook altijd afgevraagd wat er was gebeurd als hij met een andere actrice in de lift gestaan had, maar feit is dat de film van de grond kwam en ik er in meespeel.'

Altman zegt altijd dat 85 procent van zijn films wordt bepaald door de casting. Was u het eens met de rol die hij voor u in gedachten had?
'Absoluut. Dat is MIJN rol, ik had niemand anders willen zijn.'

Waarom Mrs Wilson?
'Vanwege het ondoordringbare van haar karakter, de subtiliteit if you will. En vanwege de pijn. Daar ben ik goed in.'

Hoe dat zo?
'Ik ben niet zo'n uitbundig type. Zal mijn Russische achtergrond wel zijn. Mijn vader was Rus, trouwde met een Engelse en vestigde zich in de jaren dertig in Engeland.'

Leek de film op het script dat u las?
'Ja, behalve mijn laatste scène (het emotionele hoogtepunt van de film - GB), die hebben we er later aan toegevoegd. Die werd noodzakelijk toen Altman tijdens de opnamen ineens besloot dat ik en nog een ander personage in de film zussen waren. Een geniale vondst en typisch Altman, die durft te experimenteren op de set, en als een van de weinige Hollywood-regisseurs artistiek ook zoveel vrijheid heeft dat hij zich dat kan veroorloven.'

De film heeft wel iets van Agatha Christie, maar Altman zelf noemt het liever een who-cares-who-dunnit-film.
'Ja, ik weet het, haha. Dat is ook een heel goede omschrijving. De moord is niet waar het om gaat in de film. Altman was veel meer geïnteresseerd in de gescheiden werelden van de aristocratie en hun bedienden, het above and below stairs. Het filmen gebeurde ook heel gescheiden. Ik heb maar één scène boven, de rest speelt zich allemaal beneden af. Dat past ook goed bij hoe het toen was. Sommige bedienden gingen alleen naar boven als iedereen daar weg was. Een goede bediende zie je niet. Mijn personage, Mrs Wilson, zegt ook in de film: "I am the perfect servant, I have no life".

Hoe heeft u zich op uw rol voorbereid?
'Ik ging naar het huis waar de opnamen plaats zouden vinden en liep door de kamers waar de bedienden sliepen. Om een emotionele band met ze te krijgen. Voor de meer technische dingen las ik boeken, bekeek foto's.'

Heb je als acteur invloed op het uiterlijk van de film?
'Zeker. Onze kostuumontwerper koos bijvoorbeeld wel een aantal historisch correcte schoenen uit, maar ik bepaalde welk van de vier paar Mrs Wilson moest dragen. Of neem haar kamer, die was veel te druk ingericht. Allemaal foto's aan de muur, spulletjes op de kasten, te veel knicknacks. Ik liet ze allemaal weghalen. Het moest kaal zijn. Schoon en opgeruimd, maar kaal, net als het karakter van Mrs Wilson. Regisseurs vinden dat prima, die willen dat acteurs zich op hun gemak voelen.

Ik sprak ooit met Morgan Freeman en die kwam nogal eens in aanvaring met jonge regisseurs die hem vertelden hoe hij moest acteren.
'Heel herkenbaar. Hun fout is dat ze denken dat ze worden geacht te weten hoe het moet. Dat dat hoort bij het regisseren. Maar regisseren is niet bepalen wat een ander moet doen. Juist niet. Een goede regisseur creëert een sfeer waarin anderen creatief kunnen zijn. Geeft kleine aanwijzingen en kan heel precies onder woorden brengen wat er aan een opname schort. Vaak is dat dat je wat sneller moet praten, en wat kleiner moet spelen. Pull it in!'

U wist al vanaf heel jong dat u actrice wilde worden. Waarom was u zo zeker?
'Het is die imaginaire wereld. Die heb ik altijd al interessanter gevonden dan de echte. Acteren is de ideale therapie. Niet dat ik dat nodig heb.'

Dat zou inderdaad mijn volgende vraag zijn geweest.
'Nee hoor, niet voor mij. Ik heb het ook nooit gedaan. Ik vind het verschrikkelijk om over mezelf te praten. Al zou je dat nu ik zo uitgebreid aan het woord ben misschien niet zeggen. Maar psychologiseren over mezelf vind ik heel vervelend, saai vooral.'

Dan heeft u uw talent voor acteren ook vast nooit geanalyseerd.
'Klopt.'

Hoe groei je dan als acteur?
'Je let op andere acteurs. Kijkt naar hun techniek, of je raakt geïnspireerd. En je leert van andere acting beings.'

Pardon?
'Honden, bijvoorbeeld, of baby's. Dat zijn fantastische acteurs.'

Honden zijn toch honden.
'Exact. Honden zijn honden en dat is wat een hond je kan leren over acteren: instinctief zijn. Helemaal jezelf en toch ontspannen. Het grote probleem van acteren is dat je je zo van jezelf bewust bent. Dat je niet weet wat je moet doen met je handen. Dat alle normale handelingen uit het dagelijks leven ineens heel moeilijk worden. Een goede acteur probeert altijd dat zelfbewust zijn te overwinnen. Om net als een hond dat absolute naturel te hebben.'

Maar honden zijn onderdanig.
'Niet volgens de hond.'

Ze weten niet beter.
'Nee, maar, eeh, daar gaat het nu helemaal niet om! Baby's zijn ook briljante acteurs. Als ik een acteur zie met een baby, kijk ik altijd naar de baby, of de hond. De acteur kan nog zo briljant zijn, de hond is altijd interessanter.'

Iets heel anders, ik las dat er sprake is van Prime Suspect deel 6. Gaat dat gebeuren?
'Ik denk het wel.'

Was er geen ruzie met schrijfster Lynda La Plante?
'Niet dat ik weet. Lynda en Granada Television, die de serie produceert, konden het niet eens worden. Geld, geloof ik. Daarop stuurde ze mij een heel vriendelijk mailtje, waarin ze vertelde dat ze zich terugtrok. En nu is er een andere schrijver. Hij heet Howard Brenton en schreef in de jaren zeventig radicaal linkse stukken. De ideale figuur om de serie dat scherpe en grensverleggende te geven wat de eerdere afleveringen ook hadden. Hij is pas twee weken geleden begonnen en er is nog niet veel geschreven, maar ik ben wel heel benieuwd. Als alles goed gaat kunnen de opnamen eind dit jaar beginnen.'

Voelt het goed om terug te keren als inspecteur Jane Tennison?
'Ja, het is tijd. Ik moest me destijds van haar losmaken omdat ze te bepalend werd in mijn leven. Ik wilde weer op het toneel kunnen staan en in films spelen, zonder dat iedereen me gelijk met Jane zou assoiciëren.'

Wie nam het initiatief?
'Granada heeft me ieder jaar sinds deel 5 (1996) gevraagd of ik aan een nieuwe serie wilde beginnen. Ik hoefde alleen maar ja te zeggen. En dat heb ik nu gedaan.'