Desert Flower vertelt twee verhalen: dat van een Somalisch nomademeisje dat topmodel wordt. En hoe groot de fysieke en psychische gevolgen zijn van vrouwenbesnijdenis. Waris Dirie draagt beide met zich mee.

Het heeft iets vreemds: een feestelijke avond in Amsterdam waarvoor de aanleiding ligt in de besnijdenis, bijna veertig jaar geleden, van een vijfjarig nomademeisje in de woestijn van Somalië. Het Koninklijk Instituut voor de Tropen is mooi aangekleed – inclusief bovenformaat bloemstuk en rondgestrooide rozenblaadjes rondom schaaltjes Japanse zoutjes – en de filmzaal zit vol genode mensenrechtenmensen en bn’ers.

Dan komt de vrouw waarom en waarmee dit allemaal begonnen is binnen: Waris Dirie. Voormalig topmodel, maar nóg beroemder geworden door het op het hoogtepunt van haar carrière vertellen van haar geheim: de besnijdenis die haar als kleuter overkwam.

De verminking waar ze haar verdere leven last van heeft – als een van de 150 miljoen vrouwen wereldwijd – en die naar schatting 6000 meisjes per dag nog altijd ondergaan. Omdat het op jeugdige leeftijd wegsnijden van het grootste deel van het vrouwelijk geslacht traditie is. De bloederige resten worden met acaciadorens aan elkaar genaaid zodat er een gaatje ter grootte van een luciferkop overblijft: pas dan is een meisje maagd, zo wil de gedachte. Aan haar toekomstige man de taak haar tijdens de huwelijksnacht te openen. Al dan niet met behulp van een mes. Ondertussen is elke menstruatie een martelgang en moet plassen druppelsgewijs.

Op Internationale Vrouwendag ging voor een select gezelschap Desert Flower in première, de verfilming van de gelijknamige bestseller uit 1998 waarin Dirie haar in alle opzichten ongewone levensloop beschrijft. Tijdens de aftiteling en staande ovatie spoedt Dirie zich met filmregisseur Sherry Hormann door het gangpad naar het podium. Dankwoord, bloemen, Dirie die zegt dat als zoiets gruwelijks je kind wordt aangedaan, een mens bergen kan verzetten. En ons allen oproept iets te doen, ervoor te zorgen dat dit zoge- naamde culturele fenomeen, dat niets anders is dan kindermishandeling, uit de wereld verdwijnt.



Rebel
Als Dirie niet op dertienjarige leeftijd de woestijn uit was gerend, op de vlucht voor de zestigjarige grijsbebaarde man die haar vader als haar echtgenoot presenteerde, hadden we hier nu niet gezeten. Als Dirie vervolgens niet via familie in Mogadishu als dienstmeisje bij de Somalische ambassadeur in Londen terecht zou zijn gekomen, evenmin. En als Dirie toen het ambassadeursgezin naar Somalië terugkeerde niet het lef had gehad om in haar eentje achter te blijven in een land waarvan ze de taal niet sprak, waar ze geen huis, geen inkomen en geen werkvergunning had, ook niet.

Maar Dirie is een vrouw met een onvoorstelbare hoeveelheid moed en vechtlust die volledig vaart op haar intuïtie. ‘Ik heb nooit op school gezeten, het leven zelf is altijd mijn bron van onderwijs geweest, het is de enige kennis die ik heb. Ik weet niet anders dan dat ik steeds goed moet opletten en direct moet toeslaan wanneer er een mogelijkheid voorbijkomt,’ verklaart zij zichzelf.

De mogelijkheid van een ander bestaan dan waartoe ze veroordeeld leek: op jonge leeftijd de zoveelste vrouw worden van een veel oudere man, een troep kinderen baren, met beesten door het zand sjokken. Maar Dirie bleek een rebel. Bijvoorbeeld omdat ze, samen met haar broertjes en zusjes, de tweede vrouw van haar vader ondersteboven vastbond in een boom en daar twee dagen lang liet bungelen. Moest ze maar niet zo bazig zijn en rot doen tegen hun moeder.


Die Dirie zien we niet in de film. Daarin is de lange slanke staak (gestalte gegeven door topmodel en actrice Liya Kebede in haar eerste hoofdrol) vooral argeloos. Met haar grote bruine ogen kijkt ze de voor haar zo vreemde westerse wereld in en wint daarmee harten. Naïef stapt ze de modellenwereld binnen nadat een modefotograaf haar om haar wonderschone profiel heeft aangesproken.


Horrorverhaal
Regisseur Sherry Hormann licht deze karakterverschuiving toe: ‘Er gebeurt zoveel in haar leven, zoveel onwaarschijnlijks, dat ik iets moest doen om de ziel van mensen open te krijgen tijdens het kijken naar de film. Als je vooral een sterke, onafhankelijke vrouw ziet denk je: o, die redt zich wel, en dan identificeer je je minder met haar. Daardoor blijft het verhaal op afstand en dat wilde ik niet. Die meisjesbesnijdenis is zo’n groot probleem, daar móet iets aan gedaan worden. Dat lukt alleen als je mensen daadwerkelijk raakt, dan blijft er wat achter in de harten nadat de film is afgelopen.’

Als Dirie ‘alleen maar’ besneden zou zijn, zou deze film er nooit gekomen zijn, denkt Hormann. ‘Want wie wil daar nu geld in stoppen? Het was nog steeds extreem moeilijk om het budget rond te krijgen. Desert Flower lijkt door het onderwerp niet op een film die al bestaat, daardoor keken mogelijke financiers de kat uit de boom.
Maar door het tweeledige, het sprookje van het nomademeisje dat een topmodel wordt en het horrorverhaal over de universele trauma’s van een besnijdenis, is het toch gelukt.’

Het resultaat is wel een wat zwalkende film (die afgelopen september de publieksprijs kreeg op het Spaanse San Sebastian Film Festival). Hormann, hiervoor vooral scenariste en regisseuse van komisch getinte televisieproducties, brengt vaart en vrolijkheid in het Londense deel rondom Dirie en haar vriendin Marilyn. Daartussendoor strooit ze flashbacks van het woestijnleven zoals Dirie dat tot haar dertiende leidde (inclusief de onvermijdelijke nare besnijdenisscène), daarna toont ze Diries tijd in New York als gevierd model. Zoekend naar liefde, voortdurend stuitend op haar ‘handicap’ en na haar coming out-interview groeiend in haar rol van VNambassadrice strijdend tegen meisjesbesnijdenis.



Boegbeeld
Daar stopt de film. En zijn we in het hier en nu. Waarin Dirie vertelt dat er maar één reden is waarom ze met deze boekverfilming heeft ingestemd. ‘Ik kan niet overal tegelijk zijn, hopelijk helpt deze film bij het werk dat ik doe.’ Dirie, moeder van twee zonen, moet er namelijk niet aan denken de rest van haar leven actief het boegbeeld tegen besnijdenis te zijn. ‘Slopend. Er dagelijks fysiek mee geconfronteerd worden is al moeilijk genoeg.’
Tegelijkertijd: het zal niet voor niks zijn dat haar leven zo gelopen is. Diries lot ligt in Gods handen, zo meent zij, en die heeft kennelijk dit plan met haar. ‘Ik moet het positief blijven zien. Dingen moeten veranderen. Als het nu niet lukt, wanneer en hoe dan wel?’ Bovendien is er geen ontsnappen aan. Zo heeft een van haar nog in Somalië wonende broers zes dochters, in de leeftijd van twee tot dertien, en Dirie doet wat ze kan om ervoor te zorgen dat zij untouched blijven .

‘Van hem hoeft besnijdenis niet, maar zijn vrouw wil het wel laten doen. Ik heb hem een mobiele telefoon gegeven en bel hem elke dag: zorg dat er niemand aan hen komt, doe wat je moet doen, bedreig je vrouw, zeg dat je haar armen en benen breekt als ze die meisjes toch laat besnijden als jij een tijd niet thuis bent, kill her.’ Ah, daar zien we even de kracht die Dirie heeft gebracht waar ze is.