Op 8 september 2016 is het vijftig jaar geleden dat de iconische Captain James T. Kirk in Star Trek voor het eerst het ruime kosmische sop koos met zijn Enterprise. De televisieserie, tegenwoordig beter bekend als The Original Series , werd door tegenvallende kijkcijfers na drie seizoenen en 79 afleveringen door de Amerikaanse zender NBC stopgezet. Wat zij toen nog niet wisten is dat Star Trek in de daaropvolgende jaren zou uitgroeien tot wereldwijd cultuurfenomeen, dat zelfs zijn sporen zou achterlaten in de wereld van wetenschap en technologie .
De tour door het heelal van het ruimteschip Enterprise spreekt al decennia tot de verbeelding. De verkenning van de kosmos, de final frontier zoals de serie het noemt, liet ons kennismaken met een onmetelijk heelal dat tot de nok toe gevuld is met buitenaards leven, mysterieuze planeten en aansprekende futuristische technologieën.
Het is dan ook niet gek dat de sciencefictionwereld van Star Trek de ware wereld van wetenschap en technologie inspireert. ‘Sciencefiction zoals Star Trek is niet alleen heel leuk ,’ schreef fysicus Stephen Hawking in het voorwoord van megabestseller The Physics of Star Trek van collega-fysicus Laurence Krauss, ‘het dient ook een serieus doel: het verbreden van de menselijke verbeelding.’
We kunnen weliswaar fysiek nog niet ‘gaan waar nog niemand is geweest’, zoals de beroemde intro van de serie het treffend stelt, maar doen dat inmiddels wel al vijftig jaar in gedachten. De toekomstdromen uit Star Trek vormen zo een krachtig opstapje naar echte doorbraken. Of, zoals Hawking het zegt: ‘Er bestaat tweerichtingsverkeer tussen de werelden van wetenschap en sciencefiction.’
En hoewel er geen betrouwbare gegevens zijn om die stelling aan te toetsen – er zijn geen volkstellingen onder wetenschappers en ingenieurs waarbij zij het vakje ‘Ik ben geïnspireerd door Star Trek’ konden aanvinken – suggereert een aantal technologische doorbraken een zekere invloed. De mobiele telefoon, de tablet, spraakgestuurde computers, touchscreens en virtual reality waren bijvoorbeeld allemaal eerder in Star Trek dan in het echte leven.
Een echte Tricorder
Ook vandaag de dag putten wetenschappers en ingenieurs nog altijd inspiratie uit de serie. Neem bijvoorbeeld de wedstrijd met een prijs van tien miljoen dollar die de Amerikaanse halfgeleiderbouwer Qualcomm heeft uitgeloofd voor het nabootsen van de Tricorder uit Star Trek. Met die medische alleskunner zoekt Star Trek-boordarts Leonard ‘Bones’ McCoy in de serie naar alles van botbreuken tot kanker en kan deze in de meeste gevallen zelfs genezen.
‘Ik ben opgegroeid op met Star Trek,’ zegt Basil Harris, chef van het Amerikaanse team Final Frontier Medical Devices, een van de finalisten. En hoewel er al wat Tricorder-achtige toepassingen bestaan – zelfs mobiele telefoons hebben tegenwoordig immers gezondheidsapps – kan de prijswinnaar straks vermoedelijk veel meer. ‘Wij hebben straks geen Dr. McCoy meer nodig,’ zegt Harris. ‘De dokter wordt onderdeel van het apparaat zelf.’
En er zijn nog meer Star Trek-technologieën die wetenschappers werkelijkheid willen maken. Zelfs technologieën waarvan je op het eerste gezicht denkt dat deze alleen in onze fantasie kunnen bestaan, zoals de warp drive, de motor waarmee de Enterprise sneller dan het licht door de kosmos zoeft.
‘ Ik zat op een avond in 1994 te kijken naar een aflevering van Star Trek: The Next Generation,’ zegt theoretisch fysicus Miguel Alcubierre, ‘toen ik ineens bedacht dat er een manier bestond waarop de warp drive [een voortstuwingsmethode waarmee sneller dan het licht gereisd kan worden] zou kunnen werken.’ Met wat gesjor en getrek aan de ruimtetijd, het door Einstein gebruikte grafiekpapier waarop de werkelijkheid rust, moest het mogelijk zijn, dacht hij. Alcubierre sloeg aan het rekenen en niet lang daarna publiceerde hij die theoretische ruimtereismethode in het wetenschappelijke vakblad Classical and Quantum Gravity . Het zette de deur naar een Star Trek-achtige verkenning van de kosmos voor het eerst op een kier.
Die wens om de kosmos te doorkruisen is ook de reden voor de innige liefdesrelatie die de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie Nasa onderhoudt met de sciencefictionserie. De organisatie vernoemde een van haar spaceshuttles op verzoek van het Amerikaanse publiek naar de Enterprise en reikte in 2014 nog een eremedaille uit aan William Shatner, de acteur die Kirk speelde. ‘Hij motiveerde studenten om wetenschap en techniek te kiezen en inspireerde generaties vol verkenners, inclusief veel van de astronauten en ingenieurs die nu bij Nasa werken,’ stelde de organisatie in een persverklaring .
Dat bleek opnieuw toen vorig jaar Star Trek-acteur Leonard Nimoy overleed. Prompt deelde Nasa-astronaut Terry Virts een foto waarop hij voor het raampje van het International Space Station, zwevend boven de geboorteplaats van de acteur, de Vulcan-groet bracht die Nimoy’s personage Spock wereldberoemd had gemaakt.
Geëmancipeerde utopie
Het is bovendien niet alleen wetenschappelijke vooruitgang die Star Trek stimuleert. De Amerikaanse astronaute Mae Jemison, de eerste zwarte vrouw in de ruimte, haalde haar inspiratie bijvoorbeeld uit Star Trek-personage Uhura. Als klein meisje had de volwassen zwarte vrouw haar getoond dat haar droom niet onmogelijk was.
De optimistische, post-nationalistische, geëmancipeerde utopie die aan het brein van Original Series-bedenker Gene Roddenberry ontsproot, raakt al decennialang een gevoelige snaar. In Star Trek verdwenen rassenverschillen en vonden aartsvijanden elkaar aan de onderhandelingstafel. Dat pacifistische ideaal weerklinkt ook vandaag de dag nog van onder de dikke laag actiespektakel die regisseur Justin Lin over de recente bioscoopfilm Star Trek: Beyond goot.
En met de nieuwe televisieserie Star Trek: Discovery, die in januari 2017 van start gaat, zal Star Trek ook toekomstige generaties laten dromen over zoektochten naar ‘vreemde nieuwe werelden en nieuwe beschavingen’. Een extra steun in de rug voor iedereen die streeft naar een wetenschappelijk, technologisch en moreel geavanceerdere wereld .
De toekomstdromen uit de televisie- en filmserie Star Trek hebben in de afgelopen vijftig jaar hun sporen nagelaten in de wereld van wetenschap en technologie. Sciencefiction wordt langzaam science fact.