Ridley Scotts Napoleon: zelfverzekerd op het slagveld, kwetsbaar in de liefde

‘De beste film die nooit gemaakt werd.’ Zo wordt Napoleon – Stanley Kubricks beoogde film na 2001: A Space Odyssey (1968) – vaak genoemd door filmhistorici. Napoleon zou zowel een karakterstudie worden van de fameuze Franse militaire strateeg en machthebber Napoleon Bonaparte als een spektakelstuk over diens belangrijkste veldslagen. Kubrick was naar eigen zeggen gefascineerd door Napoleon, omdat die ‘de geschiedenis in beweging had gezet en daarmee het lot van zijn tijdgenoten en de generaties na hem vorm had weten te geven’. En natuurlijk omdat Napoleon de perfecte Kubrick-antiheld was: intelligent maar zelfdestructief, snel jaloers, wraakzuchtig en ook nog egocentrisch en ijdel.

Met een team van assistenten en een heuse Napoleonkenner uit Oxford verzamelde Kubrick in twee jaar tijd alles wat hij over de veldheer kon vinden. Uiteindelijk had hij zo’n 15.000 foto’s van belangrijke locaties en 17.000 afbeeldingen van alles wat met de man, zijn geliefde Joséphine en zijn tijd te maken had.

Een script – waarin Napoleon gevolgd wordt vanaf zijn geboorte in 1769 in de Corsicaanse hoofdstad Ajaccio tot aan zijn dood op het afgelegen eilandje Sint-Helena in 1821 – lag al klaar en Jack Nicholson zou Napoleon gaan spelen, maar een film kwam er niet. Sergej Bondartsjoeks megaproductie Waterloo (1970) – over Napoleons laatste, voor hem dramatisch verlopen veldslag – was zojuist geflopt in Amerika en geen enkele studio wilde zich wagen aan Kubricks even megalomane plannen voor alweer een historisch epos. Kubrick schakelde snel door en maakte A Clockwork Orange (1971), maar zijn minutieuze research voor Napoleon heeft hij later deels gebruikt voor het historische drama Barry Lyndon (1975).

Kubricks script voor Napoleon is de gemoederen sindsdien altijd blijven bezighouden. Eerst zou Steven Spielberg het alsnog verfilmen, maar volgens de laatste berichten maakt hij er nu een serie van. Collega Ridley Scott is hem voor met zijn speelfilm over Napoleon, geschreven door David Scarpa. Die laatste moet Kubricks script goed bekeken hebben, want Scotts Napoleon is zowel een karakterstudie van Napoleon Bonaparte als een spektakelstuk over diens belangrijkste veldslagen.

We volgen Napoleons militaire bliksemcarrière: van tweede luitenant op zijn zestiende en generaal op zijn 24ste, tot keizer en alleenheerser toen hij 35 was. Ook zijn we getuige van zijn onstuimige huwelijk met de overspelige Joséphine, op wie Napoleon zijn hele leven verliefd is gebleven – ook nadat de twee waren gescheiden, omdat zij hem geen opvolger kon ‘geven’.

Napoleon wordt gespeeld door de Amerikaanse acteur Joaquin Phoenix, die uitstekend is als De Kleine Korporaal en zich gelukkig niet aan een Frans accent bezondigt. Overigens, zo klein was Napoleon niet. Dat was propaganda van aartsvijand Groot-Brittannië, waar Boney op spotprenten altijd werd afgebeeld als een kind in uniform. In werkelijkheid was Napoleon met zijn 1,68 meter groter dan de gemiddelde Fransman destijds.

Phoenix, met wie regisseur Ridley Scott al eerder samenwerkte in Gladiator (2000), is als Napoleon krachtig en zelfverzekerd op het slagveld, maar kwetsbaar en machteloos in zijn liefde voor de opportunistische Joséphine. In interviews vertelde Scott dat dit de reden was dat hij zo graag een film over de man wilde maken. ‘Zoals veel mensen was ook Napoleon een slaaf van zijn hart en van zijn emoties. Hoewel hij een briljant strateeg en een uiterst bekwaam en meedogenloos politicus was, was ik vooral gefascineerd door het feit dat hij – terwijl hij op het punt stond Moskou in te nemen – alleen maar kon denken aan wat zijn Joséphine ondertussen aan het uitspoken was in Parijs.’

Zoals elke historisch epos zal Napoleon, dat wereldwijd op 23 november wordt uitgebracht, door historici onder een vergrootglas worden gelegd. De eerste kritiek kwam al naar aanleiding van de trailer. Daarin had de Britse tv-historicus Dan Snow enkele ‘foutjes’ gezien: tijdens de Slag bij de Piramiden liet Napoleon zijn manschappen helemaal niet met kanonnen op een piramide schieten, Marie Antoinette had kort haar in plaats van lange lokken toen ze naar de guillotine liep, en bij die gebeurtenis was Napoleon zeker niet aanwezig. Toen The New Yorker Snows kanttekeningen voorlegde aan Ridley Scott was zijn enige reactie: ‘Get a life.’

De inmiddels 85-jarige Scott – maker van een reeks historische films, zoals The Duellists, Kingdom of Heaven, The Last Duel en Gladiator – heeft wel vaker met historische scherpslijperij te maken gehad en blijkbaar heeft hij besloten daar niet meer op in te gaan. Stiekem zal hij het rumoer rondom de trailer overigens toegejuicht hebben. Ook negatieve aandacht is aandacht.

Onlangs ontstond nog veel meer rumoer omdat Scott Napoleon in filmblad Empire had vergeleken met dictators als Hitler en Stalin. Hij voerde de slavernij immers opnieuw in en tijdens de vele oorlogen die hij voerde vielen miljoenen doden. Napoleon had volgens Scott ‘a lot of bad shit under his belt’. Dit was natuurlijk tegen het zere been van de Fransen, maar ook buiten Frankrijk – waar Napoleon nog vaak wordt gezien als een noodzakelijke hervormer – werd die vergelijking vrijwel unaniem verworpen. Een tiran? Misschien. Een meedogenloze krijgsheer? Zeker. Maar een dictator als Hitler en Stalin? Beslist niet.

Ondertussen heeft Ridley Scott gedaan wat hij kon, nu zal de film het van hem moeten overnemen.