'Dit interesseert niemand in de voetballerij'

Hoe zijn jullie van het veld in de misdaad beland?
Iwan van Duren: 'Een aantal jaren geleden zat VI in het defensief en Derksen [oud- hoofdredacteur Johan Derksen, red.] zei toen: ik kies voor de aanval. Met een sterke redactie en twee man op onderzoeksjournalistiek. De munten zorgen voor de punten, dus wij gingen kijken hoe de clubs er financieel voorstonden. Kamer van Koophandel, jaarverslagen, salaris van directie, op die manier naar voetbal kijken. Dat was vrij nieuw.'

Niet langs de lijn, maar in de boeken.
IvD: 'Precies. Daar gebeurt het, want clubs zijn bedrijven geworden. Wereldwijd was matchfixing een onderwerp en zo zijn we in een jongensboek beland waar we helemaal niet in wilden belanden.'

Hoezo niet?
IvD: 'Je wordt sportjournalist omdat je gek bent op sport. Wij komen alle twee van de Gelderlander en daar had je hoekjes economie, criminaliteit, stad, en ook sport. Daar stonden de kratten bier, hingen sjaaltjes en stonden schreeuwende mannen met sigaretten. Toch een beetje het amusementshoekje. Nu kwamen we alsnog in de hoek van criminaliteit en economie.'

Tom Knipping: 'Sportjournalistiek gaat vaak over de golven. Derksen wilde verhalen over de onderstroom. We begonnen bij de clubfinanciën en vaak bleek er een dubbele boekhouding te zijn. Daarna kwamen de voetbalmakelaars, kinderhandel. In het vierde jaar kregen we signalen dat matchfixing een groot onderwerp zou worden en zijn we daarop gaan inzoomen. Derksen trok een keer aan zijn sigaar en zei: 'Prima jongens, ik lees het wel.'

'Dat werd een nieuw genre: criminaliteit en sport. Er waren al wel rapporten die beschreven dat betaald voetbal gemakkelijk toegankelijk was voor de georganiseerde criminaliteit, maar nog geen journalistieke verhalen met concrete voorbeelden.'

Wat komt er op televisie?
TK: 'Er zijn twee films. Een over matchfixing, en een over de clubovernames door buitenlanders. Vijf jaar geleden was er voor het EK een inval in het trainingskamp van Italië waarbij een Italiaanse international werd opgepakt in verband met een gokschandaal. We hebben in kaart gebracht wat er daarna is gebeurd. Op de kaart van Europa is tachtig procent rood gekleurd. Dat zijn alle landen waar resultaten zijn geboekt op het gebied van matchfixing. Daar zijn spelers opgepakt of geschorst. In een paar landen, waaronder Nederland, is nog niets aan de hand. Wij gaan naar alle betrokkenen met de vraag of Nederland een soort Efteling is waar geen matchfixing plaatsvindt. Tijdens de film groeit de verbazing.'

(tekst loopt door onder afbeelding)

Want er is wel wat aan de hand.
TK: 'Ja natuurlijk. Matchfixing is net als drugscriminaliteit een internationaal fenomeen. Ook betaald voetbal is een internationale wereld waarin iedereen in en uit kan vliegen. Met spelers en makelaars van allerlei nationaliteiten die er zakendoen. Daar is heel weinig controle op.'

Achter matchfixers zit de illegale gokwereld.
IvD: 'Op wedstrijden van Excelsior wordt twintig miljoen verwed! Terwijl de begroting van die club een miljoen of vijf is.'

Wordt alleen gegokt op betaald voetbal?
IvD: 'Vrouwenvoetbal is ook heel interessant voor gokkers.'
TK: 'Ik vond het verrassend dat er veel wordt gegokt op e-sport, de gamers in de E-Divisie.'
IvD: 'Elke eredivisieclub heeft een jongen van een jaar of twintig in dienst die goed kan gamen. Wat blijkt nu, daar wordt heel veel op gegokt. Heb je Ajax-Feyenoord met slechts twee jongens achter een scherm. Daar kun je op inzetten. Nou, laat je fantasie daar maar op los. Toen wij onze boeken over matchfixing schreven bestond dit nog niet. In vrouwenvoetbal wordt weinig verdiend, maar daar wordt wel volop op gegokt.'

Dat suggereert een relatie tussen laag inkomen en fixen.
IvD: 'Natuurlijk. Niemand is heilig of roomser dan de paus. Stel, je hebt schulden of een laag inkomen en je staat bijvoorbeeld aan het einde van je loopbaan. Komt er iemand langs met een enveloppe met 20.000 euro zwart. Hoef je maar één dingetje voor te doen. Wie zou daar niet over nadenken? Ja, jij niet, maar ik wel. Je schaadt er toch niemand mee?'

Delicten zonder slachtoffers of aangiften hebben weinig prioriteit bij justitie.
IvD: 'De ideale misdaad.'
TK: 'Dat is niet helemaal waar. Er zijn genoeg voorbeelden van jongens die een keer in zee gaan met zo’n fixer en daarna in een crimineel netwerk terechtkomen. Worden ze bedreigd en afgeperst. Kunnen ze niet meer terug. Spelers voeren het uit op het veld, maar vaak zijn ze tegelijk ook slachtoffer.'
IvB: 'Hetzelfde verhaal als wielrenners die doping pakken. Die kunnen ook niet meer terug. Zit je vast. Voorgoed. Ben je dader en slachtoffer.'

En de voetbalbond?
TK: 'De KNVB heeft niet de wapens om alle geldstromen te controleren. Als er een Rus bij Roda komt die twee miljoen in de club wil pompen zegt Roda: prima, stort maar op de rekening. De bank trekt niet aan de bel en Roda natuurlijk ook niet. De KNVB kan een mail sturen met wat vragen voor een nieuwe eigenaar, maar daar houdt de eigen controle op.

Vandaar dat de voetbalbond al langer pleit voor een speciale dienst bij de overheid die het voetbal gaat controleren. De gokindustrie rond de eredivisie is tien keer zo groot als de omzet van de eredivisie zelf. Hoe meer ingezet wordt, hoe interessanter het voor matchfixers is om daarop in te spelen. Want dan kunnen ze ongezien grotere bedragen witwassen.'

Een kwetsbare bedrijfstak.
TK: 'Heel kwetsbaar.'
IvD: 'Het is een speelbal.'

Wat is het probleem bij witwassen? Dat sport show wordt?
TK: 'De voetbalindustrie is gebouwd op de suggestie dat het eerlijk gaat. Volgens de controlerende instanties wordt ongeveer één procent van de wedstrijden waarschijnlijk gemanipuleerd. Dan heb je het in de Europese topcompetities wel over driehonderd wedstrijden per jaar. Dat is al gigantisch.'

Wat is het probleem bij witwassen? Dat sport show wordt?
TK: 'De voetbalindustrie is gebouwd op de suggestie dat het eerlijk gaat. Volgens de controlerende instanties wordt ongeveer één procent van de wedstrijden waarschijnlijk gemanipuleerd. Dan heb je het in de Europese topcompetities wel over driehonderd wedstrijden per jaar. Dat is al gigantisch.'

IvB: 'Om het nog beeldender te maken, een op de 23 spelers is op een bepaalde manier in aanraking geweest met fixing. Neem een scheidsrechter die tien jaar lang actief is op het hoogste niveau. Zelfregulering is in de voetbalwereld altijd een wildwest geweest. Die wereld loopt mijlenver achter en kent ook een compleet andere ethiek dan de rest van onze samenleving. Dit onderwerp interesseert echt niemand in de voetballerij.'

Dat is toch erg.
TK: 'Je kunt van geen enkele bedrijfstak verwachten dat ze de vuile was zelf buiten hangen. Dus ook niet van voetbal.'

Misschien een stomme vraag, maar letten jullie bij voetbal kijken ook op fixing?
TK: 'Dat kan dus niet, en dat is precies de reden waarom het zo moeilijk te bewijzen is. In voetbal worden fouten gemaakt, zelfs in de Champions League. Laat staan in de Nederlandse Jupiler League. Daar gaat gewoon heel veel fout. Uit die wedstrijdbeelden kun je dus niets afleiden. Mensen letten dan op iemand die in de kruising van zijn eigen doel schiet, maar dat is precies wat je niet gaat doen bij fixen. Het gaat eerder om een speler die maar negentig procent geeft en zijn mannetje laat lopen.'
IvB: 'Alibivoetbal spelen.'

Pardon?
TK: 'Beetje alibiverdedigen; je geeft niet alles bij een duel. Als je in een elftal drie spelers hebt die dat doen, ga je wedstrijden verliezen. Dat is op het eerste oog niet zichtbaar.'

IvD: 'Lijkt gewoon incompetentie.'
TK: 'Alle bewezen Europese matchfixzaken zijn begonnen met signalen van verdachte gokbewegingen of naar aanleiding van politie-informatie uit onderzoeken binnen het drugsmilieu of prostitutie. Als bijvangst werd op zaken uit het voetbal gestuit.'

Dezelfde netwerken.
TK: 'Bij gokgerelateerde matchfixing wel. Je hebt ook nog de klassieke matchfixing. Voorzitters die in de kleedkamer enveloppen uitdelen met het verzoek vandaag te verliezen. Daar gaat het hier niet over.'

(tekst loopt door onder afbeelding)

Matchfixen gaat alleen over winnen of verliezen.
IvD: 'Nee helemaal niet. Handsbal maken, corner in de eerste minuut, aan welke kant van het doel hangt de keeper zijn handdoek, eerste gele kaart of bal uitschieten na de aftrap. Deze week zag ik zelfs 'speelt Pogba met korte of lange mouwen?' voorbij komen. Nu is Pogba een miljonair. De omzet van het illegale gokcircuit op de Filipijnen is groter dan van Coca Cola. Onzichtbare netwerken die hier ook clubs benaderen. Wat weet je? Wie ken je? Kun je iets regelen. Met voorkennis kun je rijk worden. Net als op de beurs.'

TK: 'Zo proberen fixers iets te regelen of anders kopen ze een club. Dat is nu de trend. Een kleine club kopen, investeren en daarmee tot in de lengte van jaren profiteren. Je hebt twee typen fixen. De hit-and-run-fixen en de chicken with the golden eggs. Die tweede vorm groeit.'

IvD: 'Maar ook op vrouwenwedstrijden wordt volop gegokt. Wedstrijden als Ajax tegen Achilles, met zes man langs de lijn. In Azië zijn alle competities onbetrouwbaar en iedereen weet dat daar alles gefixt wordt. Daarom zoekt het gokcircuit ook hier naar interessante namen en clubs. En hoe lager hoe beter. Logisch, want als je weinig verdient ben je makkelijker te manipuleren.'

TK: 'Het is een raar idee dat in Manilla vijf miljoen op Fortuna Sittard wordt gezet.'

IvD: 'In de Jupiler League heb je voor een miljoen euro een club. Als je weet welke bedragen er omgaan heb je die heel snel terugverdiend. In Vitesse is in zeven jaar honderd miljoen euro geïnvesteerd! Door iemand die in al die tijd één keer langs is geweest. Omdat hij Arnhem en geel-zwart zo leuk vindt? Je boerenverstand zegt dat daar iets anders aan de hand is.'

TK: 'Steeds meer geld stroomt clubs binnen via brievenbusmaatschappijen uit belastingparadijzen. Vaak is niet eens bekend wie daar achter zit, maar is er wel honderd of 200 miljoen voor een club beschikbaar. In Engeland dan, in Nederland gaat het over twee tot vijf miljoen. Waarom doen ze dat? Clubliefde?'

Nou?
TK: 'Dat kan gaan om matchfixing, witwassen of het rouleren van spelers op de transfermarkt om daarmee je zakken te vullen. Maar nooit om voetbalredenen.'

Hebben jullie ook naar andere sporten gekeken?
IvD: 'Nee, maar dat zou een volgende documentaire kunnen worden.'
TK: 'Met name in het cricket is matchfixing groot. Er zijn ook voorbeelden uit darts en snooker.'
IvD: 'En tennis natuurlijk.'

TK: 'Dat is helemaal makkelijk. In het tenniscircuit zijn buiten de top honderd veel spelers die nauwelijks kunnen rondkomen. Die zijn makkelijk benaderbaar. Je hoeft maar een wedstrijd of set te verliezen. Onder sporters zelf wordt sowieso veel gegokt. Zij mogen geen drank en drugs en zoeken een andere uitlaatklep. Dat maakt hen extra kwetsbaar.'

Niet alleen de eigenaar van Manchester City heeft meer clubs.
TK: 'Nee en daardoor ontstaat een groot integriteitsprobleem in het voetbal. Afgelopen zomer was er al een enorme discussie bij de Uefa omdat zowel RB Leipzig als Red Bull Salzburg zich hadden gekwalificeerd voor de Champions League. Wat nu als die tegen elkaar moesten? Het probleem loste zich uiteindelijk vanzelf op doordat Salzburg de voorrondes verloor. Er zijn steeds meer eigenaren met een handvol clubs die clubkwartetten. Manchester City werkt samen met nac. Hartstikke leuk, ze krijgen gratis spelers, maar NAC moet niet de show stelen als het Europa in gaat.’

IvD: 'Sterker nog, Feyenoord heeft vorig jaar nog samenwerking met City afgewezen en die spelen nu tegen elkaar. Nu kon Feyenoord dat nog afwijzen, maar dit is waarschijnlijk de laatste keer dat de Champions League naar Nederland komt. Als Feyenoord volgend jaar landskampioen wordt komen ze niet meer automatisch in de Champions League.'

TK: 'In alle bedrijfstakken is het logisch om een steeds groter deel van de markt te krijgen en dat gebeurt in het voetbal nu ook. Dat ondergraaft de kernwaarden van de sport.'

IvD: 'En de bonden worden buitenspel gezet. Het is een kwestie van tijd of conglomeraten als Amazon, Apple of Google kopen de Champions League of andere competities op. Dan gaan we een nieuwe fase in, maar daar zal Nederland niet bij zijn.'

Er is veel voetbal op televisie, maar hier gaat het nooit over.
IvD: 'Verslaggevers horen doorgaans bij de entourage en zijn onderdeel van het wereldje.'
TK: 'Het is ook een kwestie van lange adem hebben. Er zijn maar weinig media die daar tijd en geld voor vrij maken. Dat kun je verslaggevers niet kwalijk nemen. Als de NOS de prioriteit legt bij uitzendrechten binnenhalen en niet investeert in onderzoek krijg je daar geen uitzending over. Je zou verwachten dat de media, zeker na het dopingverhaal, hun lesje wel geleerd hadden maar dat is dus niet zo. Het gaat om de kijkcijfers.'

IvD: 'Journalistiek staat onder druk en wordt ook meer een amusementsindustrie. Ik gok dat er meer mensen Heel holland bakt of Penoza kijken dan Einde speeltijd!’

TK: 'Wedden?'