knutselen met DNA: hoever gaan we?

Onlangs werd het aanpassen van genetisch materiaal met de CRISPR-technologie goedgekeurd in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Wat betekent dat voor de mens?

Tekst Doortje Nieuwenhuijzen Beeld Fien Leeflang

Een einde maken aan erfelijke ziektes, bacteriën aanpassen zodat ze olie of plastic kunnen afbreken, varkens waarin menselijke organen groeien, jezelf vleugels geven… het lijkt sciencefiction maar met de CRISPR-technologie - waarbij je letterlijk kunt knippen en plakken in DNA - is het dichterbij dan ooit. 

Onlangs werd het aanpassen van genetisch materiaal met die technologie goedgekeurd in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Voor de goede zaak, namelijk: de behandeling van sikkelcelanemie en bèta thalassemie, ziektes die worden veroorzaakt door een fout in een gen waardoor bloedarmoede ontstaat.

de maakbare mens, dankzij CRISPR

Maar wat is CRISPR eigenlijk, en hoe kan het patiënten helpen? De CRISPR-technologie werkt op een vergelijkbare manier als de Ctrl+F combinatie op je toetsenbord: als je een bepaald woord in je tekst wil aanpassen zoek je in de tekst naar dat woord en vervang je het door de goede versie. CRISPR doet dat met DNA in plaats van met letters. 

De techniek komt vanuit de microbiologie waar ontdekt werd dat bacteriën op een vergelijkbare manier virussen onschadelijk kunnen maken. Patiënten met sikkelcelanemie en bèta thalassemie kunnen nu behandeld worden door in hun stamcellen het verkeerde gen te vervangen door een gezonde versie. Deze aangepaste stamcellen zorgen in het lichaam van de patiënt dat er gezond bloed aangemaakt wordt. 

Eerder werd CRISPR gebruikt om vooral het DNA van planten aan te passen, bijvoorbeeld om appels niet bruin te laten kleuren. Dat CRISPR nu gebruikt mag worden bij mensen om ziektes te behandelen is een grote stap in de toepassing van de technologie. In onze uitzending in 2018 voorspelde microbioloog en pionier van de CRISPR-technologie John van der Oost al een revolutie op het gebied van DNA aanpassing. Die revolutie lijkt nu in volle gang. Maar ook al lijkt de wereld steeds meer te wennen aan het idee van het aanpassen van DNA, over wanneer het ethisch acceptabel is CRISPR te gebruiken is veel discussie. 

Met CRISPR is alles met DNA maakbaar geworden, ook de mens. Hoe ver willen we gaan in het veranderen van onszelf? De bedenker van de CRISPR-technologie, Emmanuelle Charpentier, sprak in 2018 haar zorgen uit in onze uitzending. Volgens haar rust er een grote verantwoordelijkheid op de mensheid om ervoor te zorgen dat CRISPR gebruikt wordt waarvoor het is bedoeld: mensen met genetische ziektes behandelen. Waar Emmanuelle een gevaar ziet, zien anderen een kans; want zou het niet geweldig zijn om vleugels te hebben?