Noorderlicht radio
Els Goulmy's anti-kankervaccin Lange tijd was niet duidelijk waarom transplantaties zo vaak mislukten. Om onverklaarbare redenen werden zelfs donororganen van nauwe familieleden afgestoten, vaak met dodelijk gevolg. In de jaren zeventig ontdekte Els Goulmy een van de belangrijkste oorzaken. Het bleek dat bepaalde eiwitten, die eerst als onbelangrijk gezien werden, in staat zijn een heftige afweerreactie van het lichaam te veroorzaken. Deze zogenaamde ‘minor antigenen’ komen alleen bij mannen voor, omdat ze gecodeerd worden door het mannelijke Y-chromosoom. De ontdekking betekende een doorbraak in de carrière van Goulmy, die van analiste hoogleraar transplantatiebiologie werd, verbonden aan het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Goulmy’s ‘minor antigenen’ bleken van groot belang voor de verbetering van beenmergtransplantaties. Maar haar onderzoek heeft ook andere toepassingen. Bij mensen met bloedkanker biedt een beenmergtransplantatie geen oplossing voor rondzwevende kankercellen. Een opmerkzame promovendus ontdekte echter dat deze kankercellen unieke ‘minor-antigenen’ bevatten, die gebruikt kunnen worden om deze cellen te vernietigen. Dat is van groot belang, aangezien het buitengewoon moeilijk is om kankercellen te doden, zonder ook gezond weefsel te beschadigen. Chemotherapie en bestraling zijn redelijk grove technieken, waarbij ook veel goedaardige cellen sneuvelen. Om alleen de kwaadaardige kankercellen aan te pakken, proberen oncologen het afweersysteem van de patiënt in stelling te brengen tegen de ontspoorde celdeling. Maar dat is lastig, aangezien kankercellen lichaamseigen zijn en niet herkend worden als vreemd. Door Goulmy's onderzoek zijn op dit gebied grote vorderingen gemaakt. Binnenkort start een groot experiment om leukemie (bloedkanker) te bestrijden, met behulp van in het laboratorium gekweekte ‘killercellen’. Deze killercellen kunnen minor antigenen op kankercellen zeer specifiek herkennen en uitschakelen. Een injectie met deze cellen zou werken als een anti-kankervaccin, dat het eigen immuunsysteem tegen de kankercellen moet activeren. Aangezien het onderzoek zich nog in de experimentele fase bevindt, komt voorlopig alleen een kleine groep terminale kankerpatienten in aanmerking voor deze behandeling. Het is echter wel de bedoeling om in de toekomst ook andere vormen van kanker met het vaccin aan te pakken, waardoor minder chemotherapie en bestraling toegepast zou hoeven worden. Voor haar baanbrekende werk aan transplantatie-antigenen ontvangt Goulmy de prestigieuze Spinoza-premie 2002, de hoogste Nederlandse onderscheiding voor wetenschappelijk onderzoek. De anderhalf miljoen euro wil Goulmy besteden aan de verdere ontwikkeling van een vaccin tegen kanker. ---- Spectaculair onderzoek in Nature “Nature publiceert geen artikelen om de voorpagina’s te halen” zegt Philip Campbell, de hoofdredacteur van dit gerenommeerde tijdschrift. Toch zijn er voorbeelden die het tegendeel doen vermoeden. November vorig jaar plaatste Nature een artikel over genetisch gemanipuleerde maïs in Mexico. Onderzoekers van de Universiteit van California in Berkeley zouden hebben aangetoond dat gemanipuleerde maïsgenen overgesprongen waren naar wilde maïs-soorten. Daarmee zou zijn bewezen dat genetische manipulatie kan leiden tot genetische vervuiling. Een verontrustende ontdekking, die uiteraard voor zeer veel ophef zorgde. Tegenstanders van biotechnologie zagen bevestigd dat genetische manipulatie onvoorziene gevaren oplevert, terwijl voorstanders juist wezen op ‘fundamentele fouten’ in de onderzoeksopzet. April dit jaar gaf Nature te kennen dat het onderzoek niet deugde. Zij hadden het artikel eerst met veel bombarie gepubliceerd, maar vier maanden na publicatie trokken zij hun handen ervan af. Nature kreeg veel kritiek van wetenschappers dat ze het artikel überhaupt geplaatst hadden. Vooral omdat de oorspronkelijke auteurs bekend staan als notoire tegenstanders van genetische manipulatie. Zij hadden zich bijvoorbeeld sterk verzet tegen een samenwerkingscontract tussen de Universiteit van California en het Gentech-bedrijf Monsanto. Het voorbeeld doet het vermoeden rijzen dat Nature geneigd is spectaculaire studies af te drukken, ook als deze wetenschappelijk gezien van twijfelachtige kwaliteit zijn. En wie kan het ze kwalijk nemen: Nature is immers een volledig commercieel tijdschrift. Rob van Hattum toog naar het kantoor van Nature in Londen om opheldering te krijgen over de publicatie-strategie van Nature, en confronteerde hoofdredacteur Philip Campbell met kritiek uit wetenschappelijke hoek. ---- Webnieuws Meer informatie over druppelend pek, antiwaterstof-atomen en de Heinekenprijs voor een lichtgevend kwallen-eiwit staat uitgebreid op de 'nieuws'-afdeling van deze site.