Psst, hé schatje; deze theater installatie maakt intimidatie voelbaar

In het Club Lees boek van deze maand; Anna Sijbrands’ debuut Tijgerstrepen, gaat het over grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld. Hoofdpersonage Eva moet hiermee leren omgaan. Maar hoe ga je verder nadat jou zoiets is aangedaan? Had het voorkomen kunnen worden en wat kan haar omgeving doen om haar te ondersteunen? Theatermaakster Lous van Noordwijk gaat met dit soort vraagstukken aan de slag in haar theatrale route over straatintimidatie: Psst, hé schatje.

Lous laat de bezoekers van haar doolhof: Psst, hé schatje zélf ervaren hoe het is om seksuele straatintimidatie mee te maken. Na afloop worden bezoekers opgevangen door professionals om het gesprek verder aan te gaan en te kijken wat je zou kunnen doen als je zo’n situatie zelf tegenkomt op straat.

Psst, hé schatje

Tijdens de experience loop je, met een koptelefoon op, een route. Er klinkt elektronische muziek, afgewisseld met een voice-over die voelt als een innerlijke stem en je meeneemt door de situaties. De route bestaat uit gangen en kamers, waar je steeds in je eentje doorheen gaat. Die eenzaamheid vergroot de spanning: precies dat ongemakkelijke gevoel dat ook bij straatintimidatie vaak aanwezig is. Onderweg kom je scènes tegen die door acteurs worden uitgespeeld. Als bezoeker neem je zelf de positie van slachtoffer in. De acteurs raken je niet aan, maar komen wel dichtbij, dichtbij genoeg om de dreiging van zulke situaties te voelen. 

“Ik heb heel erg gezocht naar alle emoties die dit bij mij opriep,” vertelt Van Noordwijk. “In het nummer, dat speciaal voor dit project is gecomponeerd, zitten die gevoelens en emoties: angst, woede, onmacht, frustratie.” De aanleiding voorPsst, hé schatje, is persoonlijk. Ze  kreeg zelf te maken met seksuele straatintimidatie en merkte hoe diep dat kon raken. 

“Ik vroeg mij af hoe ik de mensen die dit nog nooit hebben ervaren en de mensen die dit al wel hebben meegemaakt, dichter bij elkaar kan brengen. Mijn doel was om de mensen die dit nooit hebben meegemaakt een soort zintuiglijke, emotionele ervaring te geven om beter te begrijpen wat het is.” Door het heel dichtbij brengen van het thema, hoopt ze bewustwording over het thema te creëren. 

Het gaat daarbij niet alleen om wat er gebeurt, maar ook om wat blijft hangen. “Die situaties gaan voorbij, maar de gevoelens en gedachten erover neem je altijd mee,” zegt ze. Wat we vaak vergeten, is hoe zwaar die emotionele nasleep kan zijn. “Voor mij was de vraag: wat is die emotie, hoe zwaar is die, en hoe bouwt dat zich op? Het is belangrijk om mensen bewust te maken van het effect dat zoiets op iemand heeft.”

Voor Lous begint alles bij betrokkenheid. Niet toekijken vanaf een stoel, maar juist er middenin staan. “Met mijn werk probeer ik altijd het publiek onderdeel van de voorstelling te laten zijn,” zegt ze. “Ik wil de kloof tussen maker en bezoeker graag overbruggen.” Sommige onderwerpen vragen nu eenmaal meer dan alleen kijken, je moet ze voelen.

Accepteer de 'social' cookies om deze 'youtube'-content te bekijken.

Klik hier om je cookie-instellingen aan te passen.

Een moment geduld, de content wordt geladen.

De 5D-methode

De 5D-methode voor omstanderinterventie
  1. DIRECT
    Richt je aandacht tot de dader en spreek deze aan op het gewelddadige of intimiderende gedrag. Je kunt dan direct ingrijpen, maar zorg wel dat jijzelf en het slachtoffer veilig zijn en zorg ervoor dat de situatie niet escaleert.
  2. DELEGATE
    Delegeren is het betrekken van een derde partij die kan helpen de situatie te veranderen. Denk daarbij aan een conducteur, een uitsmijter, een agent, een leidinggevende of een andere omstander.
  3. DISTRACT
    Afleiden is een subtiele manier van ingrijpen bij geweld of intimidatie. Vraag hoe laat het is, of doe alsof je het mogelijke slachtoffer kent. Hiermee doorbreek je de situatie en kun je het ongewenste gedrag stoppen of voorkomen.
  4. DELAY
    Blijf hangen als ingrijpen niet lukt doordat het allemaal te snel gaat of de situatie te verwarrend is. Stel het slachtoffer gerust en bevestig dat het gedrag van de ander onjuist was. Het is erg waardevol als het slachtoffer meteen diens verhaal kan delen.
  5. DOCUMENT
    Documenteer de situatie. Observeer en maak opnames of notities, zodat je die na afloop aan het slachtoffer kunt overhandigen. Die kan de informatie gebruiken om melding of aangifte te doen, als die daarvoor kiest.

Aan het einde van de route kom je in de zogenaamde ‘huiselijke kamer’ terecht. Hier worden bezoekers opgevangen door trainers van ofwel Fairspace of Vizier Oost. Zij horen ervaringen aan en gaan in gesprek met het publiek over onder andere omstanderinterventie. “Ook om een soort omslag te maken van: oké, ja, dit is heftig en dit is emotioneel en erg, maar hoe kan je als omstander, wanneer je dit bij iemand anders ziet gebeuren, diegene te hulp schieten? Dat is meer dan alleen direct ingrijpen.”

Met haar voorstelling wil Lous de omstanders een handje helpen door gesprekken te voeren aan de hand van de 5D-methode: vijf verschillende handvatten voor mensen die grensoverschrijdend gedrag zien gebeuren. “Niet één van die vijf werkt het allerbeste, het is juist zo dat je het per situatie kan afstemmen en kijken in wat voor ‘mood’ je bent. Ben ik alleen? Ben ik met een groep? Kan ik nu direct handelen? Dat heeft allemaal invloed.”

“Ik had laatst zelf een situatie waarin ik de 5D-methode kon toepassen. Op Utrecht Centraal zag ik een man een vrouw lastigvallen. Ik wist niet goed of het een dreigende situatie was, maar ik begreep wel uit haar lichaamshouding dat ze weg wilde. Ik stond daar op een afstandje te kijken en ik dacht: ik moet iets doen. Je reageert vanuit een soort oerinstinct, ofzo, dus dat je dichtslaat is heel normaal, eigenlijk. Ik heb toen gewacht en heb de delay toegepast. Ik ben achteraf naar haar toe gegaan en gevraagd of ze oké was en hulp nodig had, en toen was ze achteraf dus heel blij, vond ze het heel lief dat ik dat deed.”

‘Het hoort er toch bij?’

Straatintimidatie wordt nog te vaak gebagatelliseerd, vindt de theatermaker. Alsof het nou eenmaal iets is dat erbij hoort. Cijfers laten zien dat 33% van de vrouwen wereldwijd wel eens fysiek, psychisch en/of seksueel geweld heeft meegemaakt. “Het is zo bizar dat dit als normaal wordt gezien,” zegt Van Noordwijk. “Mensen wie dit meemaken zeggen soms zelf: ‘Ja, maar dit hoort er toch gewoon bij?’”’ Juist daarom is erkenning zo belangrijk. “Het allerbelangrijkste is dat het slachtoffer zich gezien voelt.”

Dat er nu meer aandacht is voor grensoverschrijdend gedrag, betekent volgens Van Noordwijk niet dat het probleem nieuw is. “Het zit al heel lang ingebakken in hoe we met elkaar omgaan en vrouwen wordt omgegaan,” zegt ze. “Mensen zeggen weleens dat het nu vaker gebeurt, maar dat is niet zo. Mensen spreken zich nu meer uit.” Ze ziet voorzichtig beweging, ook op beleidsniveau. “Ik ben daar zeker positief over. We zijn er nog lang niet, maar het begin is er wel.”

Praten over dit onderwerp voelt volgens Lous voor veel mensen nog ongemakkelijk. Wat zeg je wel? wat juist niet? “Maar het feit dat deze discussies worden gevoerd is heel positief,” zegt Van Noordwijk. Binnen Psst, hé schatje ziet ze hoe dat werkt. “Mensen worden helemaal ondergedompeld. Ze kunnen er niet meer omheen. Dat werkt, zolang het toegankelijk blijft en niet aanvallend wordt.”

Uiteindelijk draait het voor Van Noordwijk om blijven praten, ook als dat spannend voelt. “Luister echt naar elkaar. Vergaar kennis. Sta open,” zegt ze. Mensen zijn vaak bang om iets verkeerds te zeggen, maar juist daar zit volgens haar de kern van verandering: niet wegkijken, maar het gesprek aangaan.

Psst, hé schatje was dit jaar op meerdere plekken in Nederland geïnstalleerd en te bezoeken tijdens de actiedagen van Orange The World, een organisatie die zich inzet tegen geweld tegen vrouwen en meisjes. Meer bezoekdata zullen volgen in 2026. In dat jaar zal ook het nummer dat speciaal voor de route is gemaakt, worden uitgegeven op streamingdiensten.