New York: Cyborg Neil Harbisson

3 juni 2015

Neil Harbisson is kunstenaar en cyborg. Cyborg staat voor cybernetic organism, dus een levend wezen waar mechanische elementen aan toegevoegd zijn die functioneren als onderdeel van het lichaam. Voor Harbisson betekent het cyborg-zijn een uitbreiding van de waarneming.

Neil Harbisson, cyborg kunstenaar, met zijn antenne in New York. — Kunstenaar Neil Harbisson, New York

kleuren horen

Het onderliggende principe is dat van het spectrum van golflengtes. Zowel kleuren als tonen vinden hun oorsprong in golfjes. De grootte, spreiding en snelheid van de golfjes bepaalt wat we horen of zien. Frequentie betekent, het aantal golftoppen dat per seconde langs een willekeurig punt komt – bijvoorbeeld het oog of het oor. De maat voor frequentie is Hertz (Hz). In het geluidsspectrum bepaalt frequentie toonhoogte en in het lichtspectrum kleur. Voor zowel geluid als licht geldt dat de menselijke zintuigen maar een relatief klein deel van het spectrum kunnen waarnemen; het stopt bij erg hoge en erg lage tonen, bij ultraviolet en infrarood licht. De eyeborg van Harbisson meet de frequentie van het binnenkomende licht en zet die om in geluidsgolven, dus trillingen, van een corresponderende frequentie. Dit systeem betekent dat een kleur steeds aan dezelfde toon is gekoppeld, en ook dat er sprake is van een spectrum: sommige kleuren omschrijft Harbisson als ‘tussen F en F# in’. De trillingen worden door botgeleiding zijn schedel in geleid. Dat betekent dat het bot zelf een heel klein beetje trilt zodat hij ze rechtstreeks kan horen zonder tussenkomst van een koptelefoon of oortjes. Daardoor kan Harbisson nooit ontsnappen aan het kleuren luisteren. Dat lijkt heftig, maar zoals de hele dag kleuren zien went, voelde volgens Harbisson het kleuren luisteren na een half jaar volledig natuurlijk. Opvallend is dat Harbisson méér kleuren kan herkennen dan wij: zijn eyeborg vertaalt ook infrarood en ultraviolet naar geluid.

mens 2.0

Voor Harbisson gaat het cyborg-zijn echter verder dan praktisch nut. Hij ziet het verrijken van het lichaam als een levend kunstproject, waarbij de cyborg zowel de kunstenaar als het kunstwerk is. Maar hij zet zijn cyborg-lichaam ook als medium in voor nieuw werk. Je ziet dat bijvoorbeeld in zijn sokkensonate: hij gebruikt live zijn eyeborg om kleuren om te zetten in een muziekstuk. Voor een cyborg verandert zijn relatie tot de wereld. Harbisson zegt zich meer verbonden te voelen met de natuur, omdat hij zich nu kan identificeren met allerlei dieren die eerst ‘anders’ leken. Met insecten bijvoorbeeld omdat die ook antennes hebben, of met dolfijnen omdat die ook geluidstrillingen door botgeleiding kunnen waarnemen. Ook is Harbissons idee bij veroudering veranderd: als cyborg betekent leeftijd niet per se verval, maar soms juist vooruitgang wanneer techniek verbetert, of wanneer je er beter mee leert omgaan.

In 2010 was Harbisson betrokken bij het oprichten van de Cyborg Foundation. Deze stichting promoot het leven als cyborg, maar een belangrijk doel is ook het opkomen voor de rechten van cyborgs. Harbisson zelf had bijvoorbeeld veel moeite om zijn paspoort te laten vernieuwen; het extra oog werd niet zomaar geaccepteerd op de pasfoto. Ook helpt de stichting mensen die hun waarneming willen uitbreiden door cybernetica. Bovendien moeten cyborgs geaccepteerd worden in de samenleving, vindt Harbisson. Het voorbeeld van de paspoortfoto is sprekend, maar ook is zijn antenne eens vernield omdat politieagenten dachten dat hij hem gebruikte om opnames te maken waar dat niet mocht. Ook gezonde mensen kunnen cyborgs zijn of worden, zegt Harbisson, en trouwens; wat is gezond eigenlijk? Als je mensen vergelijkt met insecten met antennes, zijn we in zekere zin allemaal gehandicapt, omdat wij geen voelsprieten hebben.

Aflevering 4: de bionische mens

We sleutelen aan ons DNA, aan ons brein en aan ons nageslacht. In de zesdelige Human/VPRO-serie De Volmaakte Mens gaat schrijver en columnist Bas Heijne in gesprek met topwetenschappers en grote denkers, in de hoop een antwoord te vinden op de vraag: wat is de mens?

meer uit aflevering 4: de bionische mens

Profiel

Peter-Paul Verbeek

Prof. Dr. Ir. Peter-Paul Verbeek (1970) is hoogleraar Wijsbegeerte aan de Universiteit Twente. Zijn specialiteit is de verwevenheid van mens en techniek en de plaats van ethiek hierin.

Profiel

Michael Sandel

Politiek filosoof Michael Sandel (Minneapolis, 1953) is hoogleraar aan de Universiteit van Harvard. Voor hem is filosofie geen vrijblijvende denkoefening, maar juist een praktisch hulpmiddel om over moeilijke ethische kwesties met elkaar in debat te gaan.

Achtergrond

Rotterdam: Meten is weten

Waar we vroeger voornamelijk afhankelijk waren van de lichaamsthermometer is het nu de normaalste zaak van de wereld geworden om zelf je hartslag, bloedruk, stressniveau en algemene conditie van je lichaam te meten. Al deze sensoren op en aan ons lichaam noemen we wearables.

Achtergrond

Delft: Samenwerken met techniek

Mens en techniek versmelten in een steeds hoger tempo. David Abbink (1977) is universitair docent aan de TU Delft en voert onderzoek uit naar de interactie tussen mens en machine, met het doel mens en machine zo optimaal mogelijk te laten samenwerken.