buitenlandjournalistiek Achtergrond

Frontlinie #103 - Europa's boemerang

Presentator Bram Vermeulen staat in zand met mensen met geweren. Logo van Frontlinie ligt over de foto
  • Bram Vermeulen

In Frontlinie brengt Bram Vermeulen verdiepende, verhalende en onthullende buitenlandjournalistiek. Met een abonnement op de nieuwsbrief ontvang je iedere twee weken extra verhalen, achtergronden en lees-, kijk- en luistertips in je inbox.

Europa's boemerang

Mijn dochter was ontstemd. Ze kwam na een lange vakantie terug in Amsterdam. De vakantie was naar haar volle tevredenheid verlopen. Maar tot haar schrik leken de vrienden en vriendinnen die ze in het afgelopen schooljaar maakte, haar na die vakantieweken te zijn vergeten.

Nou ja, vergeten. In haar afwezigheid hadden ze gewoon door gefeest, nieuwe plannen gemaakt. Kortom: door geleefd. De wereld draait door, met of zonder je aanwezigheid. Ik troostte haar met een aanbeveling: bel ze, en voor je het weet draai je weer mee.

Dit kleine verdriet, deed me denken aan de afgelopen Frontlinie-reis naar Kameroen, aan de westkust van centraal Afrika. De uitzending gaat over de almaar inniger wordende banden tussen Rusland en Afrika en hoe de wereld door draait, terwijl Europa in afwezigheid wordt vergeten.

In onze research kwamen we veel video’s tegen van Kameroense en andere Afrikaanse jonge mannen, die zich in de afgelopen maanden aansloten bij het leger van Poetin — aan het front in Oekraïne. Een vader vertelde hoe zijn zoon Arnauld zei dat hij een neef zou gaan bezoeken in Duitsland. Maar een dag na zijn vertrek kreeg hij foto’s opgestuurd van zijn zoon op een vliegveld waar de aankomst – en vertrektijden in het cyrillisch werden aangekondigd. Hij stond in Moskou, gaf hij toe. Enkele maanden later stuurde hij foto’s in een Russisch soldatenuniform. ‘Wat moet je daar?’, vroeg zijn vader. ‘Je zult nooit een Rus worden. Dat is niet jouw oorlog.’

Een portretfoto van de Kameroense Youdjo Mbouguen, de vader van de in Oekraïne omgekomen Arnauld
Youdjo Mbouguen, de vader van Arnauld
©  Frontlinie/Sven Torfinn

Arnauld kwam niet terug. In mei ontving zijn vader een brief van het Russische ministerie van Defensie dat zijn zoon was omgekomen tijdens ‘de speciale militaire operatie’ in Oekraïne. Zijn vader was nog steeds boos: ‘Hij had naar mijn advies en dat van zijn vrienden moeten luisteren. Het is zijn eigen schuld’.

Je hebt de neiging om vader en zoon als slachtoffers te zien, van die door draaiende wereld waarin de grote krachten altijd misbruik maken van mensen op zoek naar een beter leven. Maar toen we later voor het voetbalstadion in de hoofdstad Yaoundé stonden te filmen, begreep ik mijn eigen misvatting.

Op het plein waren afgetrainde jongens van dezelfde leeftijd als Arnauld bezig met hun dagelijkse sportoefeningen. Een jonge advocaat gaf toe dat hij inmiddels veel vrienden kent die naar Moskou zijn vertrokken. Europese ambassades geven nauwelijks visa af aan Kameroenezen. Wie toch naar Europa wil, moet de woestijn en de Middellandse Zee voor lief nemen. ‘Maar Rusland is toegankelijk. Het is veel gemakkelijker om in Rusland te gaan wonen.’ Wie die stap durfde te maken, toonde geen slachtofferschap maar juist moed en levenslust.

Kameroense jongeren zitten op een muurtje naast een voetbalveld in de stad Yaoundé
Jongeren op het plein voor het voetbalstadion in Yaoundé
©  Frontlinie/Sven Torfinn

De vijand van mijn vijand is mijn vriend

Bovendien, en dit punt onderstreepte hij met klem: in de oorlog met Oekraïne heeft Poetin het gelijk aan zijn kant. ‘Ik denk dat Poetin zijn territorium wil veiligstellen. Hij wil het beveiligen tegen het Westen.’ Dit punt hoorde ik niet voor het eerst. Ik hoorde het in de Centraal Afrikaanse Republiek, in Niger, en zelfs in Zuid-Afrika.

Niet alleen zijn ze in deze landen niet vergeten dat de Sovjet-Unie vanaf de jaren vijftig over het hele continent bevrijdingsbewegingen steunde tegen koloniale regimes. Op sociale media als Tiktok, Telegram en Instagram wordt Poetins narratief met succes continentaal verspreid. ‘De vijand van mijn vijand is mijn vriend. Dat is het idee’, vertelde onderzoeker Raoul Suma Tayo van het Institute for Security Studies. ‘Je kunt zeggen dat Europa zelf de omstandigheden heeft gecreëerd waarin Rusland nu Afrikanen voor de oorlog werft.’ Europa’s dichte grenzen drijven Afrikanen in de armen van de vijand.

Drie wereldleiders, Poetin, Xi en Kim Jong Un, lopen een trap op in Peking. Ze lachen
Vladimir Poetin, Xi Jinping en Kim Jong Un arriveren bij een militaire parade in Peking
© STR/AFP

Deze week zagen we meer bewijs hoe het Westen razendsnel vereenzaamt. Poetin reisde naar Beijing voor een grote militaire parade met Noord-Korea en China. Trump was woest, volgens de New York Times. Aan het begin van de week hadden de leiders van Rusland, China en India ook al handen met elkaar geschud. Zonder Trump uit te nodigen, laat staan een Europese leider. Aan de andere kant van de hoge hekken, muren en tarieven die westerse leiders denken nodig te hebben om zichzelf te beschermen, blijkt de wereld door te draaien.

Mijn dochter vierde na een paar telefoontjes weer feest in Amsterdam. Misschien een tip voor Trump: bel ze.

Lees-, kijk- en luistertips van de redactie

Omdat u het deze zomer zonder heeft moeten doen, een prettig lange lijst redactietips:

Tot over twee weken,

Bram Vermeulen