Laten we elkaar geen pisnicht noemen

Een zeikwijf, noemde Youp van ’t Hek tv-maker Nicolaas Veul, toen die in zijn column op VPRO.nl kritiek leverde op Van ’t Heks gebruik van het woord ‘pisnicht’ in NRC Handelsblad. En daarmee was de kous wat de cabaretier betreft af. Maar Veul denkt daar anders over. Hij was al van plan een documentaire te maken naar aanleiding van de boeken The Velvet Rage (Alan Downs) en The Straight Jacket (Matthew Todd), over de traumatische gevolgen van het als jonge homo in de kast zitten. Het pisnichtincident met Van ’t Hek gaf dat plan een nieuwe impuls en voegde een paar vragen toe aan de film: wat is het effect van homograppen en -scheldwoorden? En wat bedoelen mensen die ze bezigen er nou echt mee?

We spreken Nicolaas Veul (1984) tijdens de opnameperiode van Pisnicht: The Movie. Hij heeft al verschillende homo’s geïnterviewd over hun tijd in de kast en mensen op straat gevraagd naar hun mening over homoseksualiteit. De tv-maker gaat ook nog naar een debatles op een middelbare school, en komt net terug van een bezoek aan een Amsterdamse voetbalclub. Een confronterende sessie, zoals deze hele film confronterend voor hem is: Veul, zelf homo, is onderwerp en journalist tegelijkertijd. En de ongezouten mening van de jonge voetballers laat hem niet onberoerd.

Je mocht in de kleedkamer van de voetbalclub filmen. Wat hoorde je daar?

Veul: ‘Homograppen en voetbal gaan hand in hand, dus dat was logischerwijs de eerste plek om te gaan filmen: welke grappen hoor je in de kleedkamer, en wat zit erachter? Een voetbalclub is natuurlijk dé plek die je vroeger altijd meed als homo, ik tenminste wel. En toen stond ik daar opeens midden in de kleedkamer tussen 25 jongens in tenue... “Ja,” zeiden ze, “we slaan elkaar op de billen en we noemen elkaar homootje, maar we bedoelen er echt niks mee, we zijn niet homofoob.” Daarop vertelde een jongen dat hij in de tv-serie SpangaS twee jongens zag zoenen, wat hij niet oké vond, want “dan leer je jonge mensen dat dit kan”. Ik zei: “Je leert dat niet van tv, je wordt ermee geboren.” En toen zei een andere jongen: “Als jij hier zou voetballen en je ging met ons douchen, dan zou je alleen maar naar onze piemels kijken.” En vervolgens: “Jij reageert emotioneel, dat is vrouwelijk, dat zouden wij mannen nooit doen.” En ik weer: “Maar je hebt het over mij. Al jouw associaties gaan over mijn seksualiteit en allemaal zijn ze negatief: hoe denk je dat dat voelt?” Toen werd het helemaal stil. De coach en het team hadden altijd gedacht: joh, het is toch een grapje, doe niet zo moeilijk. Maar toen hoorden ze dus de echt homofobe denkbeelden die er bij sommige jongens achter zaten. De coach zei toen: “Ik schrik dat deze ideeën bij een paar van mijn mannen leven. En dat kleurt wel even de ervaring.”’

Wat doen zulke interviews met je?

‘Soms word ik er boos van, soms verdrietig, soms laat ik het gewoon van me af glijden. En ik ben er ook blij mee, omdat het eerlijke gesprekken zijn. “Ik schrik ervan dat je dit zegt,” zeg ik dan, “maar bedankt voor je eerlijkheid.” Het laat wat zien, en dat is goed. Daar ben ik dan heel blij mee als filmmaker, maar thuis moet ik er af en toe nog wel even om janken. Met deze film wil ik een heel goed antwoord formuleren op Youp van ’t Hek en op Johan Derksen, en op al die andere mensen die zeggen: je moet niet zo zeiken, het is maar een grapje. Wat is daar het antwoord op? De cijfers over de geestelijke gezondheid van lhbt’s in Nederland liegen er sowieso niet om: veel vaker dan hetero’s denken ze aan zelfmoord of kampen ze met verslavingsproblematiek, en nog veel vaker zijn ze eenzaam. Er is dus echt een probleem, en aan de andere kant hoor je: we zijn hier toch tolerant, wat zeur je nou? Ik maak deze film echt in de hoop dat het voor de nieuwe generatie homo’s beter wordt. Dus moet ik heel goed, en met humor en scherpte, laten zien dat er echt iets aan de hand is. Het is geen betoog om nooit meer een grap te maken, maar het is wel een soort bijschrift bij homograppen. Ik merk trouwens in mijn eigen vrienden­kring al een verandering. We maakten die grappen ook vaak samen, dan dacht ik: ik doe even mee, je wilt ook niet de moeilijk­ ste zijn. Maar soms ging het te ver, en dan ben je opeens toch weer die gekke vieze ander, met alle vooroordelen die daarbij horen. En het omdraaien lukt niet: maak maar eens goeie heterograp – het is niet shameful. Het is schaamtevol voor een man om vrouwelijk te zijn, om gek te praten, om met je uiterlijk bezig te zijn. In die schaamte zit de humor; daar is geen equivalent voor bij hetero’s, en dat maakt het toch scheef. Ik was vroeger ook van het kamp “gewoon die grapjes laten gaan”. Ik dacht: ik parkeer die shit gewoon, want ik heb er geen zin in.’

© merlijn doomernik

Hoe ging dat dan in je jeugd?

‘Al voordat ik begreep dat ik gay was, wist ik: er is iets mis met mij. Ik voldeed niet aan het beeld van de machojongen. Mijn vader – hij zit ook in deze film – was een sport­fanaat en ik was een watje, hij snapte daar niks van. Die macho­opvoeding gaf me een heel onveilig gevoel: ik was niet de jongen die ik moest zijn. Mijn homoseksualiteit stopte ik diep weg, en daar gaat dan eigen­lijk al je energie in zitten. Als ik het woord “homo” ergens hoorde – en iedereen riep dat op school voortdurend – werd ik lijk­bleek en begon ik te trillen: ooh, mijn geheim... Ik weet nog dat ik een droom had over Egbert­Jan Weeber, de acteur. Die keek me in een strandtent heel lang aan, en ik werd helemaal verliefd wakker, dat was mijn droom. Toen heb ik op mijn knieën voor het eerst tot God gebeden: genees me, laat het niet zo zijn! Later ben ik best lang in therapie geweest om een basis te krij­gen, om te leren wie ik was, omdat ik toch een hele periode heb gemist. Ik verdoofde mezelf als tiener ook door veel te gamen. De homo’s die ik voor de film interview vertellen precies zulke verhalen, en je hart breekt gewoon. Een vriend van me dacht als kind bijvoorbeeld: als ik groot ben verhuis ik wel naar Amerika en ben ik daar homo, dan heeft niemand een probleem. Dat vertelde hij me nu pas voor het eerst; het is niet zo dat gays hier voortdurend gesprekken over hebben. En ik moest er gewoon van janken: die arme jongen in de knoop met zijn geheim, die een oplossing zocht in emigreren... Terwijl het gewoon gaat over wie je bent, en dat is zó kut, dat kinderen nog steeds zo’n weg moeten afleggen. Ik zou zo graag zien dat we tegen jonge lhbt's zeggen: je bent er, gefeliciteerd, goed gedaan! Dat we díe taal ontwikkelen, in plaats van: pisnicht, homo, flikkertje, is-­grappig-­moet­-toch­kunnen­-je­-moet-­niet-­zeuren.’

kijk 'Pisnicht: The Movie' donderdag 1 augustus om 21.00 uur op NPO 3